Đầu tư cơ bản P.9 - Đầu tư giống với Poker như thế nào?

Đầu tư là một hoạt động luôn đi kèm với rủi ro như hình với bóng. Mỗi khi ta phải suy nghĩ về một khoản đầu tư cố định, không sớm thì muộn ta cũng phải tự hỏi bản thân các rủi ro đi kèm với khoản đầu tư này là gì?. Đây là một môi trường mà sự chắc chắn về tương lai hoàn toàn là sản phẩm của trí tưởng tượng, nhưng tiếc rằng đây lại là sản phẩm đang được rao bán nhiều nhất cho tầng lớp những nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm đang bắt đầu tìm hiểu về thị trường. Không khó để ta bắt gặp các khóa học đầu tư chứng khoán nhan nhản trên mạng hứa hẹn trao cho nhà đầu tư công thức đánh bại thị trường, các công cụ kĩ thuật luôn bảo đảm sinh lời, hoặc đơn giản là những lời phím hàng vớ vẩn của các trưởng phòng môi giới.

Trong đầu tư, cũng như trong cuộc sống, không có gì nhà đầu tư có thể làm có thể mang lại cảm giác chắn rằng kết quả cuối cũng sẽ như những gì bạn mong muốn, sự bất định trong tương lai sẽ luôn là một hằng số không bao giờ thay đổi, và nhà đầu tư không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải học cách chấp nhận sự thật này. Do đó khi đã thấm nhuần được nguyên tắc này, nhà đầu tư thông minh cũng sẽ biết thêm được tín hiệu cảnh báo lừa đảo đáng tin cậy nhất trong đầu tư chính là điều ngược lại của sự thật trên - lời cam kết bảo đảm lợi nhuận trong tương lai. Nói theo ngôn ngữ đa cấp là cam kết X% lợi nhuận trong khoảng thời gian cố định Y. Mỗi khi nghe thấy bốn chữ "cam kết lợi nhuận" từ một người nào đó đang thao thao bất tuyệt về một dự án đầu tư thì tốt hơn hết là bạn nên nắm thật chặt ví của mình

Do tương lai luôn gắn liền với sự bất định, học cách đương đầu với sự bất định trong đầu tư là học cách tư duy theo xác suất một cách khách quan nhất. Nói một cách khác, những nhà đầu tư nổi tiếng nhất trên thế giới, về cơ bản, là những người tư duy như những người chơi Poker chuyên nghiệp!

Thomas Bayes là một mục sư người Anh sống vào đầu thế kỷ 18. Với những người đã từng học chuyên sâu về xác suất thống kê hoặc học máy (machine learning), Bayes không phải là một cái tên xa lạ - ông là cha đẻ của định lý Bayes nổi tiếng (Bayes's theorem) ngày nay. Trong quyển sách Signal and noises nổi tiếng của Nate Silver, tác giả đã đưa ra một ví dụ hoàn hảo để mô tả về cách tư duy theo phong cách Bayesian:

Định lí của Bayes rất đơn giản: khi ta đưa ra dự đoán về xác suất một việc có thể xảy ra trong tương lai, nó là cả một quá trình không có hồi kết mà con số xác suất sẽ liên tục được cập nhật với mỗi lần một dữ kiện mới xuất hiện buộc ta phải thay đổi dự đoán của mình. Ta không bao giờ bắt đầu con số này với 0% hoặc 100% vì tư duy Bayesian không cho phép bạn có thể vỗ ngực phát biểu một điều chắc chắn sẽ xảy ra hoặc không bao giờ có thể xảy ra. Tư duy theo kiểu Bayesian là một hệ thống liên tục tiến hóa, với mỗi dữ liệu mới được cập nhật sẽ đưa dự đoán xác suất của ta ngày càng gần hơn với Chân Lý.

Định lý Bayes là một lời khẳng định rằng tất cả những gì ta biết về tương lai một sự phỏng đoán dựa trên xác suất, và con số này sẽ không bao giờ là cố định mà sẽ luôn thay đổi theo thời gian khi thông tin mới xuất hiện buộc ta phải cập nhật phỏng đoán của mình. Nói theo một cách châm biếm mà ta vẫn thường hay nghe, có một điều chắc chắn về tương lai là không có gì chắc chắn cả. Tư duy Bayesian buộc ta phải thừa nhận rằng hiểu biết về thế giới của ta rất nông cạn, và ta liên tục phải cập nhật thông tin với hi vọng con số mà ta đưa ra ngày càng tiến gần đến Sự Chính Xác (nhưng nó sẽ không bao giờ là 100%). Để làm được việc này, trước tiên ta phải thừa nhận với bản thân rằng ta không thật sự chắc chắn về bất kì điều gì trong tương lai. Để ngày càng tiến gần hơn đến Chân Lý, tư duy open-minded là cực kì cần thiết, và thiên kiến xác nhận là một kẻ thù nguy hiểm cần phải được loại bỏ.

Một cách vô tình hay hữu ý, các tay chơi bài Poker chuyên nghiệp cũng như các nhà đầu tư luôn vận dụng những gì tinh túy nhất của tư duy Bayesian trong công việc của mình. Họ luôn suy nghĩ về những sự kiện có thể xảy ra trong tương lai như những con số mang tính xác suất, liên tục cập nhật con số này với những dữ liệu mới theo thời gian thực, và sẵn sàng cược thật lớn khi xác suất đang cực kì có lợi cho bản thân. Giống như chơi bài Poker, nhà đầu tư thông minh luôn sẵn sàng cược lớn khi tỷ lệ chiến thắng đang rất cao, mặc dù con số này chưa bao giờ đạt được mức 100%.

Tay chơi bài Poker huyền thoại Doyle Brunson, người được mệnh danh là Bố Già của thế giới Poker, đã từng nói một câu mà đã thay đổi toàn bộ quan điểm của người viết trong những ngày đầu tham gia vào bộ môn này:

Như mọi tay chơi non nớt khi mới chập chững tìm hiểu về Poker, người viết chỉ nghĩ về Poker hoàn toàn thông qua lăng kính của thắng tiền hay thua tiền mà không tìm hiểu thêm các khía cạnh khác của trò chơi. Hầu hết những người mới chơi Poker cứ nghĩ rằng Poker chẳng qua là trò cờ bạc và mục đích cuối cùng của trò chơi này là cố gắng thắng càng nhiều tiền càng tốt. Thực tế thì mục tiêu trên không hẳn là sai, nhưng nếu cứ tập trung vào thắng thua thuần túy thì kĩ năng của người chơi không bao giờ có thể phát triển lên một tầm cao mới. Poker là một bộ môn mà kĩ năng lẫn may mắn đều đóng một vai trò quyết định đến kết quả cuối cùng của người chơi, và kĩ năng của người chơi luôn tỉ lệ thuận với độ hiệu quả của quá trình đưa ra quyết định cuối cùng trong toàn bộ ván bài. Những tay chơi bài Poker ở trình độ cao nhất luôn là những người có khả năng đưa ra quyết định chính xác nhất trong những hình huống cực kì bất định. Như thế nào là quyết định chính xác nhất trong những tình huống bất định? Câu trả lời đơn giản là những quyết định dựa hoàn toàn trên xác suất những việc có thể diễn ra trong tương lai.

Trong Poker, một ván bài có thể diễn ra theo rất nhiều cách khác nhau với những tỷ lệ xác suất khác nhau tương ứng, và do đó kĩ năng của người chơi được thể hiện khi họ có khả năng đánh hơi một cách chính xác nhất liệu xác suất đang có lợi cho mình hay không. Hiểu một cách đơn giản, mỗi khi người chơi đặt tiền chip lên bàn thì bản chất thật sự của việc đặt cược đó chính là một quyết định về một viễn cảnh tương lai có thể diễn ra trong ván bài. Độ tự tin của người chơi càng cao về viễn cảnh tương lai có lợi cho bản thân thì tiền cược cũng cao một cách tương ứng. Hiểu một cách khác, số lượng tiền cược thể hiện mức độ tự tin của người chơi về kết quả có thể diễn ra trong ván bài (người viết không tính trường hợp lừa phỉnh bluff nhé, đó là một phạm trù hoàn toàn khác của Poker). Người chơi càng tự tin vào khả năng chiến thắng của mình trong tương lai, họ càng sẵn sàng cược lớn. Và do đó người chơi nào có khả năng ước lượng xác suất chiến thắng của mình một cách chính xác nhất, quá trình đưa ra quyết định cuối cùng càng được tối ưu.

Tuy nhiên, những tay chơi bài Poker chuyên nghiệp cũng đủ khôn ngoan để hiểu rằng 80% tỷ lệ chiến thắng cũng có nghĩa là 20% tỷ lệ thua cuộc, cứ trung bình 5 ván bài tương tự thì họ sẽ có 4 lần chiến thắng và 1 lần thua cuộc. Và nếu 20% kia có xảy ra dẫn đến việc mất đi số tiền chip đã cược, họ không thật sự bận tâm về điều đó, về cơ bản họ hiểu rằng bản thân đã đưa ra quyết định chính xác nhưng thần may mắn đã mỉm cười với đối phương. Những tay chơi bài Poker chuyên nghiệp hoàn toàn chấp nhận tính chất bất định của cuộc chơi, họ hiểu rằng cho dù họ có thể đưa ra mọi quyết định chính xác trong một ván bài thì vẫn có khả năng là họ có thể thua tiền do ảnh hưởng của yếu tố may mắn, nhưng họ cũng biết rằng trong dài hạn những người có khả năng đưa ra quyết định chính xác nhất dựa trên xác suất sẽ luôn là những người chiến thắng cuối cùng trong trò chơi mang tên Poker.

Quá trình đầu tư cũng tương tự như quá trình đưa ra quyết định trong Poker. Sự bất định luôn là một phần của cuộc chơi, một quyết định đầu tư thông minh vẫn có khả năng thua lỗ, và một quyết định đầu tư ngu ngốc vẫn có khả năng sinh lời, ít nhất là trong ngắn hạn. Nhưng nhà đầu tư thông minh chưa bao giờ là những tay chơi trong ngắn hạn, điều mà họ thật sự nhắm đến là kết quả cuối cùng trong dài hạn. Chỉ khi nào thị trường đi qua giai đoạn hưng phấn và bắt đầu bước vào thời kỳ trầm lắng thì ta mới thật sự biết rằng ai mới là cáo già đích thật trên thị trường.

Nếu bạn có 90% chiến thắng trong một ván bài Poker, điều hiển nhiên nhất là bạn muốn càng nhiều tiền cược trên bàn chơi càng tốt. Nhưng nếu như bạn là đối phương, người chỉ có 10% chiến thắng và cũng hiểu về luật chơi Poker như bạn, tại sao họ lại phải chấp nhận đặt thêm tiền với chỉ 10% tỷ lệ chiến thắng?

Hay để người viết lấy một ví dụ khác dễ hiểu hơn, nếu bạn là người hâm mộ bóng đá Anh, bạn biết rằng Liverpool là một trong những đội mạnh nhất tại mùa giải lần này, và đối thủ ngày mai của họ là Norwich City, một trong những đội yếu nhất. Bất kì ai cũng biết rằng Liverpool có tỷ lệ chiến thắng cao và ai cũng muốn cược vào khả năng Liverpool sẽ chiến thắng vào ngày mai, nhưng nếu thế thì ai sẽ là người ở đầu bên kia của ván cược, ai sẽ là thằng ngu đặt cược vào khả năng Norwich City sẽ chiến thắng?

Câu trả lời hiển nhiên là điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào mức độ tỷ lệ tiền cược, nếu như cược vào Liverpool đặt 3 ăn 2 trong khi cược vào Norwich City đặt 1 ăn 100 thì lúc này người chơi không thật sự có một lựa chọn hấp dẫn rõ ràng. Liverpool có khả năng thắng cao hơn nhưng đặt 3 chỉ ăn có 2, trong khi Norwich City dĩ nhiên là tỷ lệ thua rất cao nhưng đặt 1 lại ăn tới 100, lúc này thì người chơi mới thật sự thấm nhuần rằng chẳng có bữa cơm nào miễn phí trên thị trường cá cược cả. Cá cược bóng đá thì tỷ lệ tiền cược rất rõ ràng trong mỗi trận banh nhưng thông tin này hoàn toàn bị ẩn đi trong Poker và đầu tư. Người chơi Poker và nhà đầu tư phải tự mình ước lượng tỷ lệ này cho bản thân và đưa ra quyết định hợp lý cuối cùng.

Trong Poker, nếu như bạn chỉ có 10% chiến thắng, lí do duy nhất mà bạn sẵn sàng đặt thêm tiền vào ván bài là khi số tiền bạn thắng khi 10% đó xảy ra phải lớn hơn tỷ lệ đặt 1 ăn 10. Điều này có nghĩa là nếu như bạn phải đặt thêm 100 đô vào ván bài với tỷ lệ thắng chỉ có 10%, bạn chỉ làm điều này khi số tiền thắng cuộc lớn hơn 1000 đô. Cứ trung bình 10 ván bài tương tự, bạn sẽ thắng 1 lần và thua 9 lần, do đó bạn muốn chắc chắn rằng số tiền thắng được nếu xác suất 10% xảy ra phải lớn hơn tổng tiền thua trong 9 ván còn lại. Đây là một khái niệm cơ bản trong Poker, nhưng để vận dụng thực tế trong đầu tư thì có những khó khăn cụ thể sau đây:

1. Bạn không thể biết chính xác tỷ lệ thắng trong mỗi thương vụ đầu tư.

2. Bạn cũng không thể biết chính xác số tiền lời bạn có thể kiếm được nếu thương vụ này diễn ra thành công.

Trong Poker có một số thủ thuật toán học cơ bản để các tay chơi bài Poker tính nhẩm một cách gần đúng xác suất chiến thắng của họ là bao nhiêu trong từng ván bài, nhưng đây là một điều xa xỉ trong giới đầu tư. Rất khó để các nhà đầu tư có thể đưa ra một con số cụ thể cho khả năng thành công cũng như tỷ suất sinh lời cho mỗi thương vụ đầu tư tiềm năng, điều khả dĩ nhất mà họ có thể làm là đưa ra một khoảng ước lượng, và nhà đầu tư càng kinh nghiệm càng có khả năng đưa ra khoảng ước lượng gần với thực tế nhất. Và giống như những tay chơi bài Poker chuyên nghiệp, những nhà đầu tư lão luyện luôn sẵn sàng cược lớn khi xác suất chiến thắng cũng như tỷ suất lợi nhuận tiềm năng đang cực kì có lợi cho bản thân. Về cơ bản, hành động xuống tiền đầu tư trên thị trường cũng tương tự như hành động đặt tiền chip lên bàn chơi Poker, đó đều là sự biểu hiện của lòng tin về khả năng chiến thắng trong tương lai của người chơi. Sự tự tin càng lớn thì tiền cược càng lớn, và ngược lại. Như Bố Già Poker Doyle Brunson đã từng nói "Về cơ bản, Poker là nghệ thuật đưa ra quyết định chính xác nhất trong mọi hoàn cảnh bất định. Bạn phải biết khi nào nên đặt thêm tiền, khi nào nên bỏ bài, và khi nào nên All-in".

Trong Poker, ván bài mà bạn đang chơi cũng tương tự như khoản đầu tư mà bạn đang cân nhắc để xuống tiền trên thị trường, câu hỏi mà người chơi khôn ngoan luôn phải trả lời là:

Đây có phải là một thương vụ hấp dẫn với tỷ lệ chiến thắng cũng như tỷ lệ tiền cược đang cực kì có lợi cho bản thân?

Trong cuộc sống không có điều gì là chắc chắn cả, nhưng điều này cũng không có nghĩa là mọi thứ đều là 50/50 như nhiều người vẫn lầm tưởng, trong thực tế thì sẽ luôn có những việc xác suất xảy ra sẽ cao so với những việc khác, nhưng hãy luôn nhớ rằng xác suất xảy ra thấp không có nghĩa là nó sẽ không bao giờ xảy ra, những việc cho dù xác suất có nhỏ đến đâu nhưng chỉ cần tập mẫu thử đủ lớn thì không việc gì là không thể xảy ra.  Để đầu tư thành công, tư duy đặt cược là một trong những kĩ năng quan trọng nhất trong đầu tư đơn giản là vì mô hình Bayesian là một trong những công cụ tốt nhất nhà đầu tư có thể sử dụng để đương đầu với sự bất định của tương lai. Hãy học cách chấp nhận tính chất bất định của tương lai cũng như bản chất xác suất không thể chối bỏ của cuộc chơi đầu tư, và nhà đầu tư sẽ bắt đầu có một mô hình tư duy hợp lí hơn khi suy nghĩ về triển vọng của các khoản đầu tư tiềm năng trong tương lai.