Đầu tư cơ bản P.8 - Làm thế nào để tận dụng sức mạnh của lãi kép?

Trong kinh Tân Ước có một đoạn trích dẫn như sau "Ai đã có thì sẽ ngày càng có nhiều hơn và sẽ có đến mức dư thừa, ai không có nhiều thì ngay cả cái đang có rồi cũng sẽ bị tước đi" (Matthew 25:29). Điều này thể hiện rằng ngay từ thời đại cổ xưa, tổ tiên chúng ta đã quan sát được hiệu ứng rõ rệt từ lãi kép. Nhà vật lý thiên tài Albert Einstein cũng đã có phát hiện tương tự khi nói rằng "Lãi kép là kỳ quan thứ tám của thế giới". Có một sự thật ít người biết rằng đa phần các vĩ nhân lỗi lạc trong quá khứ chưa từng nói những câu danh ngôn nổi tiếng gắn liền với tên tuổi của mình. Mặc dù đã qua đời rất lâu và không hề có ghi chép lịch sử nào chứng minh Einstein đã từng nói câu trên, nhưng do đã sống một cuộc đời của một thiên tài và đã trở thành niềm cảm hứng bất tận cho các nhà khoa học vật lý trẻ tuổi, Einstein vẫn liên tiếp nhận "tiền lãi" từ những câu châm ngôn nổi tiếng nhất trên thế giới mặc dù ông chưa từng nói những điều trên. Ẩn sâu dưới khuôn mẫu chung này là một trong những quy luật quyền năng nhất của vũ trụ - quy luật hàm mũ.

Năm 1906, nhà vật lý Alfredo Pareto đã đưa ra quy tắc Pareto (hoặc quy tắc 80/20) khi trong một nghiên cứu ông phát hiện ra rằng 20% số người sinh sống tại Ý sở hữu 80% bất động sản của toàn bộ quốc gia. Khuôn mẫu kinh điển này - một số ít cá nhân có kết quả vượt trội hoàn toàn so với phần còn lại, sẽ xuất hiện ở rất nhiều lĩnh vực khác nhau nếu như bạn đọc chịu khó quan sát. Một số ít quyển sách sẽ có số lượng bán vượt trội so với tất cả các quyển còn lại. Một số ít diễn viên hay cầu thủ sẽ có mức cát xê ở mức không tưởng so với những đồng nghiệp khác. Blackpink là nhóm nhạc giá trị tỷ đô nổi tiếng trên toàn thế giới trong khi cũng có hàng trăm nhóm nhạc Hàn Quốc khác phải vật lộn hàng ngày để nhận được sự chú ý của công chúng. Một số công ty có vị thế thống trị gần như độc quyền trong ngành và do đó có mức lợi nhuận khổng lồ trong khi các công ty khác trong cùng ngành đang phải vật lộn với nguy cơ phá sản mỗi ngày. Không khó hiểu nếu quy tắc này tạo ra một cảm giác khó chịu khi nó nhắc nhở ta về sự bất bình đẳng vốn có mà xã hội luôn phải đối mặt - "Ai đã có thì sẽ ngày càng có nhiều hơn đến mức dư thừa, ai đã thiếu thốn thì ngay cả cái họ đang có cũng sẽ bị tước đoạt". Có lẽ Einstein chưa từng nói "Lãi kép là kì quan thứ tám của thế giới", nhưng "kỳ quan thứ tám" không hề là một sự phóng đại về mức mạnh của quy luật này. Với quyền năng của lãi kép, Warren Buffett đã trở thành một trong những người giàu nhất thế giới.

Bài viết này được viết với giả định rằng đọc giả có sự am hiểu nhất định về lãi kép. Những đọc giả nào chưa từng nghe qua khái niệm lãi kép thì có thể tham khảo thêm tại bài blog dưới đây. Để giải thích về định nghĩa cũng như phương pháp tính lãi kép thì việc này hoàn toàn xứng đáng một bài blog riêng của chính nó, và do đó đọc giả nên có có một sự hiểu biết nhất định về hiệu ứng lãi kép trước khi tiếp tục bài viết.

Đầu tư mạo hiểm là một ngành đang tăng trưởng ấn tượng trong thời gian gần đây khi ngày càng có nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ ra đời với mục đích tạo ra giá trị to lớn bằng cách thay đổi lối sống cũ của xã hội. Các General Partners của các quỹ đầu tư mạo hiểm (Venture Capital, gọi tắt là VC) là những người đưa ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm hoàn toàn cho tỷ suất lợi nhuận của quỹ. Thông thường, các GP sẽ đi gọi vốn từ các cá nhân và tổ chức giàu có, dĩ nhiên là GP cũng phải góp vốn nhưng không nhiều, đổ các nguồn vốn khác nhau vào một quỹ và sau đó bắt đầu hành trình tìm kiếm Google kế tiếp của thế giới. Các nhà đầu tư vào quỹ sẽ được gọi là Limited Partner (gọi tắt là LP) và họ không có quyền can thiệp vào quá trình quyết định đầu tư của quỹ, các GP sẽ luôn là những người chịu trách nhiệm cuối cùng, bất kể đó là là công hay tội.

Quỹ VC sinh lời khi các công ty startup trong danh mục đầu tư được mua lại bởi các tập đoàn lớn, hoặc nếu may mắn hơn là được chấp thuận chào bán trên thị trường chứng khoán (IPO). Do tính chất của startup, các quỹ VC luôn hiểu rằng thời gian đầu của quỹ sẽ không thể có lợi nhuận do gần như tất cả các startup (trừ một số trường hợp ngoại lệ đặc biệt) luôn phải đốt tiền trong thời gian đầu để tạo ra một mô hình kinh doanh tăng trưởng bền vững trong tương lai. Hiểu được điều này, các VC hi vọng rằng giá trị của quỹ, mặc dù sẽ có đôi chút khó khăn trong thời gian đầu, sẽ gia tăng chóng mặt khi các startup trong danh mục bắt đầu đạt được điểm bùng phát cần thiết để bắt đầu quá trình tăng trưởng hàm mũ. Đây là những gì mà các VC hi vọng sẽ xảy ra.

Thực tế lúc nào cũng khắc nghiệt hơn hi vọng. Hầu hết các startup đều thất bại, và dĩ nhiên là kéo theo các VC đã đầu tư vào những startup này. Rất nhiều quỹ VC đã được tạo ra và giải thể thì vì tất cả các startup trong danh mục của họ đều thất bại, bắt dính kỳ lân chưa bao giờ là một công việc dễ dàng. Các VC hiểu rất rõ quy tắc 80/20 cũng như sự phân bổ bất công của hàm mũ, cuộc sống của họ hoàn toàn phụ thuộc vào điều này. Một startup thành công và trở thành kỳ lân là đủ để đưa về mức lợi nhuận khổng lồ cho quỹ mặc dù toàn bộ các startup khác trong danh mục đều thất bại. Nhưng thậm chí là hiểu rõ quy tắc này, các VC có lẽ cũng chưa thật sự hiểu rõ tầm quan trọng trong sự khác biệt giữa các startup. Họ biết rằng sự khác biệt rất quan trọng, họ hiểu rằng quy luật hàm mũ là xương sống định hình ngành công nghiệp đầu tư mạo hiểm, nhưng dù thế có lẽ họ vẫn còn đánh giá khá thấp sự khác biệt giữa các startup vốn dĩ là nền tảng đằng sau sự phân bổ bất công của quy tắc Pareto.

Đây là một trong những đặc tính thú vị của hàm mũ, cho dù bạn đã biết trước về sự phân bổ bất cân xứng giữa nguyên nhân và kết quả, bạn vẫn rất có khả năng đánh giá thấp sự bất cân xứng này. Các VC hiểu rằng sự khác biệt giữa các startup là quan trọng, nhưng họ vẫn chưa thực sự đánh giá chính xác sự khác biệt này quan trọng đến thế nào trong quá trình quyết định kết quả lợi nhuận cuối cùng của quỹ. Paul Graham, đồng sáng lập vườn ươm nổi tiếng Y Combinator và là một nhân vật có tầm ảnh hưởng sâu rộng tại Silicon Valley, đã viết trong bài blog Black Swan Farming:

Chỉ có một loại thành công duy nhất trong đầu tư mạo hiểm. Hoặc là startup đó đứng trên quả tên lửa phi tới mặt trăng, hoặc không. Và nếu như startup đó không thể phi lên mặt trăng cho dù sản phẩm họ thỏa mãn một nhu cầu nhất định nào đó của thị trường, lợi nhuận mà quỹ VC có được từ những startup này là không thực sự đáng kể, nếu không muốn nói là không tạo ra được sức ảnh hưởng nào cả. Điều này có vẻ hơi khó nghe đối với các startup không thể hóa thành kỳ lân, nhưng từ trước tới nay thế giới vẫn luôn chịu sự thống trị tuyệt đối của hàm mũ, sự ảnh hưởng của quy luật này lên xã hội quá hiển nhiên đến mức gần như vô hình trong mắt chúng ta, có lẽ chúng ta thà bịt mắt bỏ qua điều này còn hơn là chấp nhận sự thật mà chúng ta luôn cảm thấy khó khăn để thừa nhận - Thế giới chưa bao giờ công bằng!

Quyền năng của lãi kép chính là nguyên nhân đằng sau thúc đẩy cho sự phân bổ bất đối xứng trong quy tắc Pareto. Trường hợp của Einstein là một ví dụ điển hình trong việc sự phân bổ danh tiếng của một nhà khoa học có thể bất công đến như thế nào. Người viết không hề phủ nhận sự thiên tài của Einstein, nhưng liệu bạn đọc đã từng nghe tới những cái tên như Niels Bohr, Paul Dirac, Richard Feynman, Erwin Schrodinger? Họ cũng là những nhà khoa học lỗi lạc không thua kém gì Einstein, nhưng rất tiếc trong mắt đại chúng vị trí của thiên tài chỉ dành cho một người duy nhất trong lịch sử, và thế giới đã gọi tên Einstein, những cái tên khác đơn giản là không đủ phổ biến để trở thành mainstream như vị cha đẻ của thuyết tương đối. Ngoại trừ chuyên ngành học của bạn là vật lý, bạn sẽ không bao giờ biết đến những nhà khoa học tài năng không thua kém gì Einstein. Với quyền năng của lãi kép, sự phổ biến của Einstein với hình tượng là một thiên tài sẽ ngày càng được củng cố qua thời gian, và dĩ nhiên là điều này cũng ngày càng làm cho chúng ta quên đi mất về sự tồn tại của các thiên tài khác.

Trong đầu tư, không phải ai cũng thực sự hiểu được sức mạnh của lãi kép, và thậm chí trong số ít những người hiểu được quyền năng của nó, rất ít người đủ kiên nhẫn hoặc sức mạnh tinh thần để tận dụng triệt để quy luật này. Người viết chỉ biết duy nhất một người trên thế giới có khả năng làm điều này: người đó không ai khác ngoài huyền thoại Warren Buffett. Quy tắc không bao giờ thanh lý các khoản đầu tư của mình cho dù đã nắm giữ hơn vài thập kỷ là bằng chứng hiển nhiên nhất cho thấy rằng ông thực sự tôn trọng giá trị của lãi kép như thế nào. Miễn là công ty vẫn còn tiềm năng tăng trưởng, hành động bán chốt lãi là một sai lầm, và một cách thực tế nhất, sai lầm sẽ ngày càng lớn nếu như thời gian nắm giữ cổ phiếu đó trong quá khứ càng lâu.

Nếu như nhà đầu tư chưa từng nghe câu chốt cửa miệng nổi tiếng của giới trader "Chốt lãi không bao giờ sai" thì bạn may mắn lắm đấy, bạn sẽ luôn có kết quả đầu tư tốt hơn nếu chưa từng nghe những điều vớ vẩn như thế. Phiên bản tiếng Anh của câu nói này trên phố Wall là "You never go broke taking a profit", là một trong những câu nói đáng nhớ nhất nhưng cũng vớ vẩn nhất từng xuất hiện trên thánh địa tài chính của thế giới. Ngay cả trong giới trader, những trader nổi tiếng như Stanley Druckenmiller hay Paul Tudor Jones cũng luôn cho rằng câu nói này là nguồn gốc căn bản của mọi sự thất bại trên thị trường - chốt lời nhanh nhưng gồng lỗ cứng chưa bao giờ là công thức thành công bền vững cho giới đầu cơ, nhưng khổ nỗi là trong cơn say điên cuồng mua bán đổi chác cổ phiếu, các nhà đầu cơ non nớt luôn bỏ qua vấn đề căn bản này, sẵn sàng chốt lãi từ 5-10% nhưng sẵn sàng gồng lỗ từ 10-30% thì người viết cũng chịu, và thậm chí điều này còn chưa tính tới tiền phí giao dịch và thuế ăn mòn vào lợi nhuận.

Đây là chuỗi bài viết về đầu tư, người viết không phải là dân đầu cơ nên cũng không có đủ cơ sở để đưa ra nhiều nhận định, nhưng một quy tắc quan trọng bậc nhất có thể áp dụng cho cả đầu tư và đầu cơ chính là sẵn sàng giết bỏ những khoản đầu tư không hiệu quả càng sớm càng tốt cũng như nuôi dưỡng những ngôi sao trong danh mục của mình tới mức tối đa. Nhà đầu tư huyền thoại Peter Lynch đã từng nói "Bán các khoản đầu tư sinh lời và nắm giữ các thương vụ thua lỗ cũng giống như cắt bỏ hoa tươi và tưới nước cỏ dại trong khu vườn nhà bạn". Nói một cách khác, nếu bạn fan hâm mộ của Liverpool, bạn sẽ nghĩ sao về quyết định bán vị trí thủ môn Alisson nhưng giữ lại Karius? Nhưng đáng tiếc là trên thị trường chứng khoán, đây lại là quyết định rất phổ biến, phổ biến tới mức câu nói "chốt lãi chưa bao giờ sai" đã trở thành thánh kinh trong giới trader ngày nay.

Dĩ nhiên, bạn đọc có thể nói rằng ngay từ đầu mục đích giữa đầu tư và đầu cơ vốn dĩ rất khác nhau nên không thể so sánh táo với cam như thế. Người viết đồng ý với quan điểm này, nhưng điều đó không thay đổi sự thật rằng dù mục đích mua có khác nhau, chốt lời sớm các siêu sao có tiềm năng phi thẳng tới mặt trăng và chấp nhận gồng lỗ những mã đang lạc trôi trong vùng đất không ai lui tới luôn là những sai lầm lớn nhất trên thị trường, cho dù bạn có là dân đầu tư hay trader. Nhà đầu tư thông minh không bao giờ chốt lời sớm vì họ thực sự hiểu về quyền năng tối thượng của lãi kép, và do đó nắm giữ càng lâu thì tác động cũa lãi kép vào tỷ suất sinh lời của toàn danh mục càng lớn. Nhà đầu cơ khôn ngoan không chốt lãi sớm vì họ hiểu rằng để tìm được một siêu sao như thế này, họ phải trải qua với khá nhiều hàng lởm khác, và điều khôn ngoan nhất là "gồng lãi" những ngôi sao tới mức tối đa và loại bỏ hàng lởm càng sớm càng tốt.

Nếu như lãi kép là kỳ quan thứ tám trên thế giới nếu như bạn biết cách tận dụng nó thì chống lại quyền năng này cũng sẽ tội lỗi thứ tám nên được thêm vào "thất đại tội" truyền thống của con người (Thất đại tội bao gồm kiêu ngạo, lười biếng, tham ăn, đố kỵ, thù hằn, tham lam, dâm ô). Đối với người viết, không tội lỗi nào trong đầu tư lớn hơn việc đối đầu trực diện với quyền năng của lãi kép, mọi tội lỗi đều có thể tha thứ vì những sai lầm này đều có thể được sửa chữa, nhưng riêng việc đối đầu với lãi kép là vô phương cứu chữa, không sớm thì muộn lãi kép cũng sẽ tiễn bạn rời khỏi cuộc chơi. Những người giao dịch với tần số cao không hề biết rằng họ đang đối đầu trực diện với lãi kép thông qua sự cộng dồn hàng năm của phí giao dịch và thuế. Mặc dù các chi phí này ban đầu trông có vẻ nhỏ và không đáng bận tâm, nhưng như cách mà lãi kép đã giúp Warren Buffett trở thành một trong những người giàu nhất thế giới, nó cũng sẽ dần dần trở thành một khoản tiền phí khổng lồ được tích tụ lãi kép qua thời gian. Đây là hình thức lãi kép đảo ngược khi lãi kép không hoạt động vì lợi ích của nhà đầu tư mà thực chất đang trở thành mối nguy hiểm lớn nhất ảnh hưởng tiêu cực đến số tiền vốn của bạn.

Nếu bạn có đọc báo trong thời gian gần đây, bạn đọc chắc sẽ để ý rằng Elon Musk đã trở thành người giàu nhất trên thế giới, với số tài sản lớn hơn cả Bill Gates và Warren Buffett gộp lại. Quy luật hàm mũ đã giúp Warren Buffett trở thành một trong những người giàu nhất thế giới, và giờ đây nó đã giúp Elon Musk chiếm ngôi vị đầu trên bảng xếp hạng. Cách đây chưa tới 3 năm, tài sản ròng của Warren Buffett hơn gấp 5 lần Elon Musk, nhưng 3 năm ngắn ngủi nhưng đầy hưng phấn được tiếp sức bởi mưa tiền từ Cục dự trữ liên bang Hoa Kỳ Fed đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Hai cỗ máy siêu tên lửa Tesla và SpaceX thực sự là kỳ quan trong giới đầu tư, cách mà hàm mũ đã thúc đẩy tốc độ tăng trưởng của hai công ty này lại một lần nữa khẳng định quyền năng tối thượng của lãi kép. Trong series Bố Già nổi tiếng, Don Vito Corleone đã nói một câu bất hủ vốn đã trở thành biểu tượng gắn liền với dòng phim này "Tôi sẽ đưa ra một lời đề nghị mà hắn ta không thể từ chối". Như thế nào là một lời đề nghị không thể từ chối trong đầu tư? Câu trả lời đơn giản là cơ hội được ngồi lên quả tên lửa động cơ "lãi kép" chuẩn bị phi lên mặt trăng.

Charlie Munger, phó chủ tịch của Berkshire Hathaway và là cộng sự lâu năm của Warren Buffet, đã từng chia sẻ rằng "Quy tắc đầu tiên của lãi kép là không bao giờ làm gián đoạn nó một cách không cần thiết". Nói một cách khác, trừ khi bạn không còn lựa chọn nào khác, đừng bao giờ nghĩ đến việc bán một khoản đầu tư đang tăng trưởng và sinh lời hàng năm thông qua lãi kép. Do tính chất của hàm mũ, thời gian chờ đợi lãi kép phát huy kì quan của nó sẽ thử thách độ kiên nhẫn của nhà đầu tư tới cực hạn. Mười năm đầu lãi kép cộng gộp không bằng một năm thứ hai mươi. Điều này có nghĩa là nếu bạn càng nắm giữ một khoản đầu tư đủ lâu, mức độ sai lầm sẽ ngày càng lớn nếu như bạn quyết định thanh lý khoản đầu tư này thay vì tiếp tục nắm giữ.

Quy tắc "tốt hơn mỗi ngày 1%" mà các vận động viên nổi tiếng trên thế giới đặt ra cho bản thân thực chất là một ứng dụng của quy tắc hàm mũ. Sự kiên trì chính là chìa khóa quan trọng nhất để lãi kép phát huy sức mạnh của nó. Bạn không cần phải trở nên quá khác biệt so với ngày hôm trước, bạn chỉ cần trở thành một phiên bản tốt hơn khi so sánh với phiên bản trong quá khứ. Mặc dù sự khác biệt này có nhỏ bé đến đâu, nhưng khi được tích tụ cộng dồn lãi kép qua thời gian thì chắc chắn sẽ trở thành một sự khác biệt phi thường. Có một sự thật quan trọng mà bạn đọc cần ghi nhớ là sự phi trường mà ta luôn cho rằng ngoài tấm với của bản thân (extra - ordinary) là sự cộng gộp của rất nhiều điều bình thường (ordinary).

1. Quy tắc thứ nhất: Mở rộng khoảng thời gian nắm giữ càng lâu càng tốt. Sau khi đã xác định một công ty sẽ có khoảng thời gian tăng trưởng mạnh mẽ trong khoảng từ 5-10 năm trong tương lai, điều tối quan trọng nhất là bạn phải sẵn sàng nắm giữ trong đúng khoảng thời gian đó để lãi kép phát huy tối đa sức mạnh của nó. Đừng bao giờ làm gián đoạn lãi kép trừ khi bạn không còn lựa chọn nào khác!

2. Quy tắc thứ hai: Đừng bao giờ đối đầu trực diện với lãi kép. Đừng để chi phí và thuế ăn mòn số tiền vốn của bạn một cách phi lý. Hạn chế trading, tiền trả lãi margin, và các khoản phí lặt vặt khác tới mức tối đa. Thời gian ngắn thì bạn sẽ không cảm nhận được sự khác biệt, nhưng làm điều này liên tục hàng năm sẽ ăn một khoảng không nhỏ vào tổng số vốn của bạn. Đây là một trong những sai lầm nghiêm trọng mà người viết thấy rất nhiều nhà đầu tư thiếu kinh nghiêm mắc phải. Họ không bao giờ xem xét đến sự tác động của các khoản phí và thuế đến kết quả lợi nhuận cuối cùng của mình.

3. Quy tắc thứ ba: Như Warren Buffett đã từng chia sẻ "Thời gian là bạn tốt của công ty xuất sắc, nhưng là kẻ thủ của công ty tệ hại". Quyền năng của lãi kép sẽ không hoạt động vì lợi ích của nhà đầu tư nếu như tất cả những gì bạn nắm trong tay là những công ty tệ hại. Do đó nhà đầu tư cần phải quyết liệt loại bỏ những công ty không sở hữu nền tảng đủ tốt, hoặc không sở hữu lợi thế kinh doanh đặc biệt là động lực thúc đẩy cho khả năng tăng trưởng bền vững trong tương lai. Nếu danh mục của bạn chỉ toàn cổ phiếu lái penny hoặc các cổ phiếu sặc mùi đầu cơ thì đừng hỏi tại sao biển xanh lại mặn. Một quy tắc đơn giản là bạn có thể tìm hiểu về danh mục đầu tư của các quỹ lớn nổi tiếng như Dragon Capital hay Vina Capital để xem họ đang đầu tư vào những công ty nào. Tất cả những công ty mà họ nắm giữ đều thỏa mãn những tiêu chí khắt khe của việc nắm giữ trong dài hạn và do đó nếu bạn không biết nên bắt đầu từ đâu, bắt đầu từ danh mục của những quỹ lớn là một lựa chọn không tệ chút nào.

Sức mạnh của lãi kép trong đầu tư cũng như trong cuộc sống là không thể bàn cãi. Những ai hiểu quy luật này sẽ gặt hái quả ngọt từ nó, những ai không hiểu sẽ phải trả tiền lãi một cách đắt đỏ. Trong giới quân sự có một câu nói nổi tiếng là "Đừng bao giờ đánh một trận chiến không thể thắng". Một trận đánh không thể thắng trong đầu tư là khi nhà đầu tư quyết định đối đầu trực diện với sức mạnh của lãi kép. Lãi kép có thể là một người bạn hoàn hảo nhưng sẽ luôn là một kẻ thù đáng sợ với sức mạnh đầy hủy diệt. Để tồn tại lâu dài trên thị trường, nhà đầu tư thông minh đơn giản là người không bao giờ muốn lãi kép trở thành kẻ thù của chính mình.