RẮN ĐỘC, RẮN CÓ ĐỘC MẠNH, RẮN CÓ ĐỘC NHẸ VÀ RẮN KHÔNG ĐỘC Ở VIỆT NAM 🐍🐍🐍 (PHẦN 1)

Rắn này có độc hay không độc? Độc rắn tác dụng lên người như thế  nào? Sơ cứu và xử lý ra sao?... Đó là một số câu hỏi mà mọi người hay  thắc mắc về rắn và trong trường hợp khẩn cấp, chúng ta cần biết một số  điều để có thể xử lý kịp thời, giảm thiểu nguy cơ bị tổn hại do rắn cắn.  Hôm nay, mình viết bài này dựa trên kinh nghiệm của bản thân cũng như  tham khảo qua một số kinh nghiệm của những anh, những chị, những cô dì  chú bác có kinh nghiệm làm việc với cả rắn không độc và rắn có độc, mình  sẽ tổng hợp lại và viết dễ hiểu, chi tiết nhất có thể để mọi người có  thể dễ dàng hiểu, nhớ và vận dụng.

 TÓM TẮT:

 - Rắn độc  mạnh: Nhóm Rắn hổ (Elapidae), Rắn lục (Viperidae) và 1 loài trong họ Rắn  nước là hoa cỏ cổ đỏ (Rhabdophis subminiatus).

 - Rắn độc nhẹ:  Một số loài trong họ Rắn nước như chi Rắn mắt mèo/Rắn rào (Boiga), chi  Rắn bồng (Enhydris), chi Rắn roi (Ahaetulla), chi Rắn nước  (Xenochrophis)...

 - Rắn không độc: Nhóm Trăn (Pythonidae), Rắn mống (Xenopeltis),...

 => Trên đây chỉ là một số loài phổ thông, không phải tất cả. Nọc  mạnh hay nhẹ còn tùy vào thực tế, do cơ địa, lượng nọc bơm vào,... chỉ  là lý thuyết, không đúng 100%.

 Click vào từng ảnh để đọc.

Ảnh: inaturalist.org, vncreatures.net, thailandsnakes.com, thainationalparks.com, Internet.
Edit: CreatureLovers

Trước tiên, hãy nói đến các cách phân biệt rắn độc ở trên mạng chỉ như:
- Mắt tròn không độc, mắt dọc độc.
- Đầu tam giác độc, đầu tròn không độc.
- Cắn phải có 2 dấu to trước thì mới là rắn độc.
-...
 và một đống thứ khác, mình xin khẳng định cách mà báo mạng chỉ đó là  không đúng, nhưng thật ra nó cũng chả sai lắm! Nó sai ở chỗ nào? Về cái  vụ mắt tròn mắt dọc, nó chẳng liên quan gì đến độc hay không độc cả, mà  nó chỉ liên quan đến thời điểm săn mồi cũng như cách săn mồi của từng  loài rắn, những loài đánh phục kích, chỉ ẩn nấp để mai phục mồi và hoạt  động vào ban đêm sẽ có mắt đồng tử dọc, lấy thêm sáng vào ban đêm, những  loài tự thân đi săn mồi từ chỗ này sang chỗ khác, hoạt động vào sáng  sớm, ban ngày hay chiều tối sẽ có mắt đồng tử tròn. Thế thôi! Những cái  sai khác, mình sẽ chỉ ra sau.

Còn vụ con nưa, có độc gì đấy thì  chỉ là vụ của các lều báo thích gây giật tít mà không quan tâm đến hậu  quả mình gây ra, nói thẳng ra là những báo lá cải vô trách nhiệm. Loài  rắn duy nhất tiết ra độc được ghi nhận tại Việt Nam hiện tại chỉ có loài  hoa cỏ cổ đỏ (Rhabdophis subminiatus) mà mình sắp nói đến thôi, còn lại  không có con gì khác có khả năng như thế cả. Rồi các kênh YouTube như  TXT, Tin Tức,...v.v đăng hình con trăn gấm, trăn đất và trăn cộc lên rồi  bảo đấy là con nưa, đem đi chém giết, xử tử,... thì mình khuyên thật,  kiếm cái khác xem đi, đừng xem mấy kênh đó, toàn phá hoại.

Chúng ta nên biết chọn lọc để đọc chứ không phải cứ lao đầu vào các  trang báo mạng như vậy. Nhưng các trang nên tin tưởng là những trang  nào??? Hãy đọc tiếp đi nào!

Thay  vì vào đọc những thông tin không rõ thực hư ở những trang báo mạng, các  bạn có thể vào các trang khoa học do chính các nhà khoa học, giáo sư,  tiến sỹ viết, trang mà mình gợi ý cho người Việt, sử dụng tiếng Việt là  trang Sinh Vật Rừng Việt Nam: vncreatures.net, đây là trang sử dụng tiếng Việt và có thể dùng để tham khảo.

Ngoài ra các bạn có thể tra cứu vào các trang sau nếu biết tiếng Anh:
http://reptile-database.reptarium.cz/ (Trang về thông tin khoa học)
http://snakedatabase.org/ (Trang về các loài rắn và nơi phân bố)
https://www.inaturalist.org/ (Trang về tra cứu hình ảnh)
https://www.iucnredlist.org/ (Trang về mức độ nguy cấp)

Trước  tiên, cùng điểm mặt qua một số loài rắn phổ biến và hay gặp ở nước ta,  thực ra mình có viết 1 bài về các loài hay gặp trước đây, bài này chỉ  đúc kết lại...

RẮN HỔ (Elapidae)
Có rất nhiều loài rắn hổ,  nhưng những loài hay gặp ở nước ta nhất là rắn hổ mang (chi Naja), những  loài rắn hổ nước ta có nọc độc thần kinh, gây tê liệt, có thể có hoặc  không có nọc gây hoại tử.

***RẮN HỔ MANG TRUNG QUỐC/RẮN HỔ MANG KÍNH CÓ GỌNG/RẮN HỔ MANG TÀU (Naja atra, ảnh trên cùng, bên trái):
Có hình một mắt kính có gọng sau mang, thường ở miền Bắc nước ta, có thể phun nọc.

***RẮN HỔ MANG ĐẤT/RẮN HỔ MANG MỘT MẮT KÍNH (Naja kaouthia, hình bên phải):
Có hình tròn sau mang, thường phân bố cả nước.

***RẮN HỔ MÈO/RẮN HỔ MANG XIÊM (Naja siamensis, hình dưới cùng):
 Ở Việt Nam, và một số khu vực ở Thái Lan, chúng có màu nâu đất nhưng  cũng có những cá thể màu đen tuyền hoặc xám có sọc vằn, sau mang thường  có chữ V rất mờ hoặc không có hoa văn gì cả, có thể phun nọc xa 2m.  Thường ở miền Nam.

***Sơ cứu:
- Chụp hình rắn, di chuyển nạn nhân đi chỗ khác.
- Trấn an cho nạn nhân.
- Rửa nhẹ vết thương.
- Băng ép, không được garo, mổ xẻ, hút nọc, xài lá đu đủ, đậu Lào,...
- Đưa đến cơ sở y tế gần nhất.

- Nếu bị phun vào mắt, hãy rửa với nước, thậm chí sữa, bia,...v.v và đưa đến cơ sở y tế.

 Khi gặp nên tránh xa, không nên giết vì chúng có vai trò rất lớn trong  cân bằng sinh thái, thấy con nào khi đến gần mà phình mang thì tránh xa,  đi lùi từ từ về phía sau!

***RẮN HỔ MÂY/HỔ CHÚA (Ophiphagus hannah):
 Là loài rắn hổ mang lớn nhất, có màu oliu hay màu đen khoanh trắng, nọc  gây liệt, tấn công hệ thần kinh, tính dễ bị kích động nên nếu thấy nhớ  tránh xa, đừng nhờn với nó. Khi bị cắn, sơ cứu giống như đối với các  loài hổ mang.

Khi gặp nên tránh xa, không nên bắt giết,  thịt,... để tránh bay nhà, bay cửa, bay xe, bóc lịch! Tụi này được bảo  vệ trên khắp cõi châu Á, chỉ cần giết thịt, buôn bán trái phép,... là có  thể nộp phạt tới 2 triệu hay may mắn hơn là được thưởng cho tận 7 năm  ăn cơm nhà nước.

Các loài rắn hổ phổ biến khác ở nước ta là các loài thuộc chi Cạp nia (Bungarus), gồm:

***CẠP NIA NAM/RẮN VÒNG BẠC (Bungarus candidus, hình trên cùng bên trái):
 Có các khoang trắng bạc dày, trải đều cơ thể, vảy trên lưng rất to,  đứng xa rọi đèn vào là thấy. Thường ở miền Trung và phía Nam nước ta.

***CẠP NIA BẮC/RẮN VÒNG BẠC (Bungarus multicinctus, ảnh bên phải):
Có các khoang trắng bạc mảnh hơn cạp nia Nam, thường phân bố phía Bắc nước ta.

***CẠP NONG/RẮN VÒNG VÀNG (Bungarus fasciatus):
Giống cạp nia Nam nhưng màu đen vàng, phân bố gần như khắp nước ta.

 Sơ cứu giống như đối với mọi loài rắn hổ khác. Khi thấy nên tránh xa  hoặc dùng gậy di chuyển rắn đi chỗ khác, không nên giết chết hay bắt vào  trại rắn vì chúng có vai trò cân bằng tự nhiên rất rất lớn! Thấy con  rắn nào có khoanh đen khoanh trắn hay khoanh đen khoanh vàng thì né xa  ra!

Các  loài rắn biển trong họ Rắn hổ cũng là những loài thường gặp, đặc biệt  là 4 loài đẻn: đẻn cơm, đẻn khoanh, đẻn mỏ và đẻn vết. Theo một số nguồn  tin thì 4 loài đó thật ra là đẻn bụng gai (Lapemis hardwickii), đẻn  khoang xanh (Hydrophis cyanocinctus), đẻn mỏ (Hydrophis schistosus) và  đẻn đuôi sọc (Hydrophis ornatus). Đây là 4 loài được dùng làm thực phẩm  nhiều nhất và cũng phổ biến nhất nước ta, chúng thường có đuôi dẹt như  đuôi lươn, sống dưới biển, các vùng biển ấm, nọc độc loài này cực kỳ cực  kỳ mạnh, thấy nên tránh xa, đừng lại gần làm gì. Sơ cứu giống như các  loài rắn hổ khác. Ảnh là loài đẻn mỏ (H.schistosus).

Tiếp theo là các loài
 RẮN LỤC (Viperidae) nhưng nên nhớ rằng không phải loài rắn lục nào cũng  có màu lục, và không phải loài rắn nào có màu lục đều là rắn lục, sai  hoàn toàn! Nọc của những loài viper này đa phần là nọc độc gây hoại tử  và gây rối loạn đông máu, khó gây chết người nhưng rất dễ phải cắt chi.

Trước tiên, hãy đến với các loài rắn lục cây, chúng sống và săn mồi trên cây, ngoe nguẩy chiếc  đuôi như con sâu để dụ chim, chuột, các loài bò sát nhỏ đến ăn và  "Phập!", xong đời chú chim nhỏ. Sở dĩ chúng có màu xanh lục là để ngụy  trang trên tán cây, tránh kẻ thù và để phục kích (đồng tử dọc), chúng  thường hoạt động ban đêm. Dưới đây là 3 loài lục cây hay gặp:

***RẮN LỤC ĐUÔI ĐỎ/RẮN LỤC MÉP TRẮNG (Trimeresurus albolabris, trên cùng bên trái):
Có màu xanh lá cây, bụng màu vàng, mắt có thể màu vàng hoặc màu đỏ, đuôi màu đỏ. Nó ở khắp mọi nơi.

***RẮN LỤC MẮT TO (Trimeresurus macrops, trên cùng bên phải):
 Khá giống lục đuôi đỏ, nhưng có 2 đặc điểm rất dễ phân biệt chính là độ  to chibi của đôi mắt so với đầu và phần dưới cằm có màu trắng hoặc xanh  da trời hoặc cả hai.

***RẮN LỤC MIỀN NAM/RẮN LỤC VOGEL (Viridovipera vogeli, dưới cùng):
 Cũng là loài khá dễ gặp, có màu xanh lá cây, có sọc dọc màu trắng hoặc  vàng 2 bên thân, đuôi không có màu đỏ. Thường phân bố ở miền Trung đến  Nam.

***Sơ cứu:
- Chụp ảnh rắn và di chuyển nó đi chỗ khác.
- Trấn tĩnh nạn nhân.
- Rửa vết thương.
 - Không băng bó, cột hay buộc bất cứ thứ gì ở đó, cắt luôn cả quần áo  nếu bó hay quá chật, không mổ xẻ, hút hít, đậu lào, đu đủ gì cả.
- Đến cơ sở y tế.

Khi thấy nên tránh xa hoặc lấy gây đưa đi nơi khác, không nên giết vì nó có vai trò rất quan trọng trong cân bằng sinh thái!

Những  loài rắn lục đất, tên lục nhưng không có màu lục, nhưng loài này thường  ngụy trang trong đống lá khô, gỗ mục để mai phục con mồi, chúng như quả  mìn, dẫm một phát là xong!

***RẮN LỤC CƯỜM/RẮN HABU TRUNG QUỐC (Protobothrops mucrosquamatus, ảnh bên trái):
Màu nâu, có các chấm tròn như hạt cườm nên có tên là lục cườm. Phân bố từ Bắc chí Trung, có khi xuống phía Nam.

***RẮN CHÀM QUẠP/RẮN LỤC NƯA (Calloselasma rhodostoma):
Là mìn sống thứ thiệt của các vùng phía Nam, trong các rẫy cao su, cà phê.

 Nó tên lục nhưng không có màu lục, thế thì làm sao để biết nó có phải  lục hay không? Đơn giản, hãy nhìn hình dạng đầu, tất cả các loài rắn lục  đều có đầu tam giác, nhưng không phải con rắn nào đầu tam giác cũng là  rắn lục, hãy căn cứ vào chi tiết thứ hai, đa số rắn lục ở VN có 2 hố  nhiệt 2 bên đầu, ở khoảng giữa mắt và mũi (trừ 2 loài lục đầu bạc là  A.feae và A.kharini, chi tiết này mình sẽ làm lúc khác)! Ngoài ra, để  phân biệt rắn lục với những loài rắn nước có đầu hình tam giác hay tương  tự thì hãy chú ý vào vảy đầu và da, vảy đầu của rắn lục thường có dạng  hạt chứ không phải dạng vảy lớn như rắn nước, và da của rắn lục khi nhìn  thường có cảm giác mịn và khô chứ không bóng (Trừ một số loài như các  loài chi Lục đầu bạc, Azemiops).

***Ngoài tụi này còn có RẮN LỤC NÚI (Ovophis sp.) nhưng không quá phổ biến nên không đề cập.

 Sơ cứu như mọi loài rắn lục khác, khi thấy nên tránh xa hoặc lấy gậy di  chuyển đi, giết chết tạo nghiệp lắm, chúng cũng muốn sống!

Ai bảo rắn nước là không có độc? Một trong những loài rắn có độc mạnh và có thể gây tử vong ở nước ta lại thuộc họ
RẮN NƯỚC (Colubridae), đó là

***RẮN HOA CỎ CỔ ĐỎ/RẮN HỌC TRÒ/RẮN HỔ LỬA (Rhabdophis subminiatus):
 Nhìn thì ai cũng biết khỏi miêu tả, chúng có nọc độc gây rối loạn đông  máu, độc lực ngang hổ mang chúa, nhưng do cấu tạo nanh trong nên để tiêm  nọc thì phải nhai lâu, nhai kỹ, thế nên có nhiều người bị cắn vẫn ko chết và nghĩ nó không có độc... Ngoài việc là  một loài rắn có độc, nó còn là một loài rắn độc! Ơ, khác gì nhau??? Có  độc = Nó cắn bạn, bạn chết; Độc = Bạn cắn nó, bạn chết! Đúng vậy, nó có  độc tiết qua da ở cổ, và độc của nó được tích từ mấy con cóc chúng đã  ăn, hãy nhìn vào hình, cái dịch trắng đấy là độc đấy, không phải cái gì  đó đâu.

Sơ cứu như các loài rắn hổ, khi thấy nên tránh xa hoặc lấy gậy di chuyển đi chỗ khác, không nên giết, tạo nghiệp!

LÀM SAO ĐỂ PHÂN BIỆT RẮN LỤC VÀ RẮN CÓ MÀU LỤC???

 Như đã nói ở các ảnh trước, đa phân rắn lục nước ta có hố nhiệt, trừ 2  loài rắn lục đầu bạc (Azemiops sp., 2 loài này có đầu tam giác màu  trắng, thân đen cùng các khoang cam trải dài khắp cơ thể nên nhìn là  biết). Hãy nhìn vào hình, nhưng chỗ mình chỉ mũi tên màu đỏ là hố nhiệt,  màu xanh là lỗ mũi. Đúng vậy, loài bên trái là rắn lục thực thụ, rắn lục  miền Nam (V.vogeli), còn bên phải là rắn mắt mèo xanh (Boiga cyanea)  hay còn gọi là rắn rào xanh hoặc rắn lục tre (tên này không đúng vì dễ  nhầm với lục đuôi đỏ), thuộc học Rắn nước (Coubridae), có độc nhưng cực  kỳ nhẹ, chỉ hơi ngứa. Và như đã nói ở ảnh của các loài lục sống ở dưới  đất, da và vảy của rắn lục tạo cảm giác rất mềm, mịn và khô chứ không  bóng, trừ một số loài, ví dụ như lục đầu bạc (Azemiops feae) và lục đầu  trắng (Azemiops kharini).

CÁCH PHÂN BIỆT MỘT SỐ LOÀI RẮN CÓ NGOẠI HÌNH GIỐNG NHAU:

 2 loài bên trái là rắn cạp nia (Bungarus sp.) có độc mạnh, còn bên phải  là rắn sói (Lycodon subcinctus) vô hại, làm sao để phân biệt? Đơn giản  lắm, dựa vào hình thái bên ngoài, hãy đứng xa rọi đèn tới trên lưng tụi  nó, sống lưng của cạp nia sẽ gồ lên, lưng cạp nia có 1 dải vảy rất lớn  kéo từ cổ đến đuôi, trong khi rắn sói có các vảy bằng nhau. Chưa kể đến  kích cỡ của cạp nia lớn hơn rắn sói. Nhưng tốt nhất, thấy khoang trắng  khoang đen mà không rõ thì tránh xa ra!

Bên  trái là loài cạp nong (Bungarus fasciatus) độc mạnh, bên phải là 2 loài  rắn thuộc họ Rắn nước (Colubridae) là khuyết Lào (Lycodon laoensis,  trên, vô hại) và rắn mắt mèo rừng ngập mặn/rắn rào cây (Boiga  dendrophila, dưới, độc gây chóng mặt, nhức đầu nhưng không mạnh lắm).  Đối với rắn khuyết Lào thì các phân biệt y hệt như cạp nia và rắn sói,  còn đối với rào cây thì khoang của cạp nong dày hơn, còn khoang của rào  cây mỏng hơn, đầu rào cây hình tam giác.

Một  nhầm lẫn hay gặp nữa là về cái tên. Do cách đặc tên của người Việt mà  con rắn cườm (Chrysopelea ornata, dưới cùng bên phải, họ Rắn nước, vô  hại) bị nhầm với rắn lục cườm (P.mucrosquamatus, bên trái, có độc mạnh,  họ Rắn lục), thật ra hai loài này có giống nhau đâu, do các trang mạng  và cách đặc tên không thể nào rối rắm hơn của người Việt mà xảy ra nhiều  chuyện làm người ta lo lắng.

Nhầm lẫn về  màu sắc cũng thường hay gặp, dù có hoa văn giống nhau nhưng loài rắn  mắt mèo đốm (Boiga multomaculata) vô hại, độc cực kỳ nhẹ bị nhầm với  loài lục cườm, hãy nhìn vào hình và mình sẽ chỉ các bạn điểm khác biệt,  mũi tên đỏ là hố nhiệt, mũi tên xanh là mũi, đấy, đơn giản thế thôi. Vậy  nên, không cần biết màu gì, đứng từ xa rọi đèn tới mà thấy có hố nhiệt  thì né ra!

Khi gặp rắn, nên lấy gậy hoặc chổi di chuyển đi nơi khác, hay đơn giản hờn là chờ nó bò đi.

RẮN ĐỘC, KHÔNG KHUYẾN KHÍCH LÀM THEO.

Không  nên giết chóc, một phần vì sự an toàn của bạn, một phần vì sự an toàn  của con rắn... Đập nó thì nguy cơ bị cắn cao hơn là bắt thả.