Marina Bay, Singapore.
Lời dẫn: Đây là một bài viết mình thấy rất hay trên The Economist và mình do đó chia sẻ bản dịch lên đây cho mọi người. Mình sẽ mở chú thích ở cuối bài để giúp mọi người hiểu rõ hơn về bối cảnh nhắc đến trong bài.
SINGAPORE chưa bao giờ thiếu người hâm mộ. Nhiều lãnh đạo các nước đang phát triển kính nể Lý Quang Diệu, người sáng lập và dẫn dắt quốc đảo này từ thế giới thứ ba lên thế giới thứ nhất trong khi vẫn quay lưng với lời kêu gọi tự do hóa chính trị hơn nữa của phương Tây. Paul Kagame, vị tổng thống bàn tay sắt của Rwanda hy vọng rằng đất nước của ông ta sẽ trở thành “Singapore của châu Phi”. Các fan hâm mộ của tổng thống Philippine Rodrigo Duterte thì so sánh ông ta với Lý Quang Diệu vì ý chí mạnh mẽ và không khoan nhượng đối với tội phạm và tham nhũng.
Gầy đây, thế giới các nước giàu cũng bắt đầu tăm tia hòn đảo này. “Muốn loại bỏ Obamacare ư? Vậy thì hãy sao chép mô hình chăm sóc y tế kỳ diệu của Singapore”, một bài ý kiến trên trang web của hãng truyền thông bảo thủ Mỹ Fox News líu lo ngay sau khi Donald Trump thắng cử. Ý kiến này cho rằng “sự thần kỳ” nằm ở hai đặc tính mà phe Cộng hòa thiết tha cổ súy – “trao quyền cho người tiêu dùng và ươm dưỡng sự cạnh tranh”. Một số người ủng hộ Brexit to tiếng hơn còn mơ về việc biến Anh quốc thành “Singapore trên dòng sông Thames”: nơi kinh doanh thuận lợi, ít bị ràng buộc luật lệ và thuế thấp cho các doanh nghiệp sẵn sàng giao thương với châu Âu. Giống như câu chuyện mấy ông mù sờ voi và tả con vật theo đúng bộ phận mà họ sờ tới, những fan hâm mộ này có nhận xét đúng về Singapore nhưng lại không thể nhìn ra toàn cục.
Bắt đầu với phe ủng hộ Brexit. So với Singapore, Anh có 65 triệu dân, nhiều hơn 12 lần, và rải đều trên lãnh thổ lớn hơn Singapore 337 lần. Thuế ở Anh vốn đã nhẹ và được điều tiết theo chuẩn châu Âu, nhưng so với Singapore thì Anh vẫn là con voi ma mút. Suất thuế thu nhập cao nhất của Anh là 45%, gấp đôi của Singapore, chi tiêu của chính phủ chiếm khoảng 38% GDP, gấp đôi hệ thống nhà nước tinh gọn của Singapore. Việc tinh giản hơn nữa có nghĩa phải giảm mạnh chi tiêu nhà nước và định hình lại toàn diện Dịch vụ Y tế Quốc gia. Cử tri Anh sẽ chắc chắn trừng phạt bất kỳ đảng phái nào manh nha thực hiện điều này.
Ngay cả khi giả định rằng EU sẽ cho phép nước Anh có thuế thấp dễ dàng tiếp cận thị trường chung của mình, thì bối cảnh láng giềng cũng khác hẵn. Đông Nam Á là khu vực đang bùng nổ với 630 triệu dân, đa số sống ở các nước có tình hình không ổn định, tham nhũng, hay cơ sở hạ tầng yếu kém. Một Singapore hiệu quả cho phép các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận lực lượng người tiêu dùng này trong khi tối thiểu hóa rủi ro. Ngược lại, châu Âu có thể trì trệ, dù mang những nguy cơ dân túy, nhưng vẫn ổn định về mặt chính trị và hầu như được quản trị tốt. Khó có thể hình dung một doanh nghiệp sẽ chọn đầu tư vào Anh để phục vụ thị trường Tây Ban Nha thay vì thiết lập hoạt động ở Singapore để phục vụ khách hàng Indonesia – và càng khó hình dung hơn điều này sẽ xảy ra khi Anh không còn hưởng quyền tiếp cận không hạn chế vào thị trường châu Âu, điều rất có thể xảy ra khi Brexit hoàn tất.
Về phần phe bảo thủ Mỹ, họ đã đúng khi cho rằng hệ thống chăm sóc y tế của Singapore đạt được những kết quả tốt đẹp bằng cách chú trọng vào trách nhiệm cá nhân, cạnh tranh và hạn chế chi tiêu công. Dân Singapore tự trả hầu hết chi phí chăm sóc y tế từ túi riêng và tận hưởng tuổi thọ thuộc loại cao nhất và tỉ lệ tử vong sơ sinh thấp nhất thế giới. Nước này chi tiêu chỉ 5% GDP cho chăm sóc y tế, trong đó khoảng 2% là từ túi tiền người dân. Mỹ chi hơn rất nhiều, với tỉ lệ tương ứng là 17% và 8%, nhưng tình trạng sức khỏe của dân chúng lại kém xa.
Tuy nhiên, hệ thống của Singapore cũng thể hiện sự cưỡng ép và can thiệp của nhà nước nhiều hơn hẳn những gì mà người Mỹ có thể chấp nhận. Đa số bệnh viện là của nhà nước. Hầu hết các các viện hay nhà chăm sóc cuối đời là của tư nhân nhưng được chính phủ cấp ngân sách. Chính phủ trợ cấp mạnh cho chăm sóc đặc biệt. Họ khuyến khích cạnh tranh thông qua công khai hóa đơn bệnh viện; các tổ chức dịch vụ y tế của Mỹ, ngược lại cố gắng che dấu viện phí để bệnh nhân không thể dò giá. Chính phủ Singapore buộc người dân phải chuyển 10,5% tiền lương của mình vào tài khoản “Medisave” (chủ lao động cũng phải đóng góp vào đây). Chính phủ cũng trợ giá cho những loại thuốc “thiết yếu và hiệu quả chi phí”; những loại thuốc không được duyệt, nếu có, sẽ vô cùng tốn kém.
Cả hai phe tả hữu đều thấy có nhiều điều đáng nể từ hệ thống chăm sóc y tế của Singapore. Nhưng bất kỳ ai có quan điểm cho rằng việc Michelle Obama khuyến khích trẻ em ăn nhiều táo là kiểu vú em ép trẻ ăn, sẽ khó chấp nhận hệ thống này (1).  Như Hiệu trưởng Kishore Mahbubani của Trường Chính sách công Lý Quang Diệu giải thích: “Ý thức hệ dẫn dắt Lý Quang Diệu không phải là kiểu Ayn Rand.” (2)
Một mô thức tương tự - trách nhiệm cá nhân được hỗ trợ bởi sự cưỡng ép và mạng lưới an sinh tinh gọn và mạnh mẽ, được áp dụng cho toàn bộ nền kinh tế của Singapore. Hơn 90% dân Singapore sở hữu nhà riêng, nhưng đa số là căn hộ do chính phủ xây, chính phủ định giá, và cũng chính phủ cho vay mua nhà. Nơi cư ngụ của dân Singapore một phần phụ thuộc vào sắc tộc của họ: để tránh hình thành những khu ghetto sắc tộc, Singapore bắt buộc các khu nhà do nhà nước xây là đa thành phần để phản ánh nền tảng đa chủng tộc của đất nước (3).

Cuộc mặc cả khó khăn

Hình thức thiết kế xã hội này sẽ khiến cử tri phương Tây kinh hãi và tòa án phương Tây sẽ gạt bỏ ngay. Nhưng dân Singapore lại chấp nhận. Chủ nghĩa gia trưởng đã áp đặt được sự ôn hòa sắc tộc. Người gốc Hoa đa số ở đây đã tránh được sự thù hằn mà những Hoa kiều ở nơi khác như Malaysia và Indonesia gặp phải. Quan trọng hơn là sự đánh đổi mà Lý Quang Diệu đưa ra vẫn còn giá trị: nền chính trị phi tự do đổi lại một chính phủ tốt và mức sống cao.
Các lãnh đạo Singapore bảo vệ một cách quyết liệt uy tín của mình bằng cách đưa ra tòa tội bôi nhọ, và dàn xếp cử tri để duy trì tính đa số của đảng cầm quyền. Nhưng ngược lại họ cung cấp đường xá an toàn, chăm sóc y tế hạng nhất, giao thông công cộng tốt và một nền hành chính công sạch và nhạy bén. Trong một hình thái không hoàn chỉnh, các cuộc bầu cử vẫn cho phép cử tri tác động lên chính sách: sau khi đảng cầm quyền gánh chịu kết quả bỏ phiếu tệ hại nhất năm 2011, “chỉ” được 60% số phiếu ủng hộ, thì họ đã chuyển theo hướng dân túy hơn và giành thắng lợi vẻ vang 4 năm sau đó (4).
Thỏa thuận của Lý Quan Diệu khó có thể bắt chước. Cả hai vế đánh đổi đều quan trọng đối với sự thành công của Singapore. Tuy nhiên, những fan hâm mộ như ông Duterte và Hun Sen, người đàn ông cứng của Campuchia, chỉ chăm học phần chuyên quyền độc đoán, mà quên phần chính phủ sạch hay việc kiến tạo sự thịnh vượng. Còn với các fan của Singapore từ thế giới giàu có, thì lại thiếu nền chính trị bị thuần hóa đã cho phép các nhà cầm quyền Singapore đề ra chính sách mà không phải lo lắng quá nhiều về đợt bầu cử tiếp theo – hay quá lo về quyền tự do dân sự của công dân.

Bài dịch đăng trên Facebook của Tam Nguyen Quy 
Bài gốc đăng trên The Economist: How Foreigners Misunderstand Singapore

Trong bài viết liên tục nhắc đến Chủ nghĩa Dân túy (tiếng Anh là Populism). Những chính phủ theo chủ nghĩa này thường cố gắng đưa ra chính sách "hợp lòng người dân" để cố gắng giành được phiếu bầu. Tổng thống Donald Trump hay Thủ tướng Anh Theresa May đều đi theo chủ nghĩa này. Tổng thống Donald Trump muốn làm hài lòng cử tri khi đưa ra những tuyên bố về việc đem lại việc làm cho người Mỹ, xây tường ở biên giới với Mexico, xóa bỏ Affordable Care Act của người tiền nhiệm Obama. Còn Thủ tướng May thì hứa sẽ thực hiện Brexit. Ở Singapore, chính phủ luôn nhấn mạnh việc họ phải làm những gì cho là đúng đắn chứ không phải là hợp lòng dân, vì người dân chỉ thấy những gì có ích cho họ, nhưng những gì có ích cho bản thân họ chưa chắc đã có ích cho quốc gia. Ví dụ người thích rượu bia hẳn sẽ phản đối việc tăng thuế lên đồ uống có cồn. Mình có viết về phần này trong bài viết Tìm hiểu về kinh tế học. 

Chú thích 1: Ở Mỹ, người dân cực kì chống lại việc chính phủ can thiệp vào cuộc sống của họ. Thậm chí họ cực kì không tin chính phủ. Họ ủng hộ việc sở hữu súng cá nhân một phần là để tự vệ trước chính phủ. Do đó một hành động đơn giản như khuyến khích trẻ em ăn táo của Michelle Obama cũng bị người dân phản đối: "Tôi ăn gì tại sao cần anh phải chỉ?"

Chú thích 2: Ayn Rand, tác giả sách Suối Nguồn, ủng hộ tư tưởng tự do cá nhân, tự chịu trách nhiệm cá nhân, chủ nghĩa vị kỷ và chủ nghĩa tư bản tự do. Rất nhiều người trong Đảng Cộng Hòa của Mỹ, bao gồm Paul Ryan, Chủ tịch Ủy Ban Ngân Sách Hạ Viện, đều tuyên bố ủng hộ tư tưởng của Ayn Rand.
Chú thích 3: Tức nhà nước sẽ quy định trong một khu chung cư (do nhà nước xây) sẽ có tối đa bao nhiêu người là người Hoa, bao nhiêu là người Ấn, người Mã hay người của sắc tộc khác. Chính phủ Singapore tin rằng điều này sẽ giúp tạo ra sự hòa hợp tôn giáo trong xã hội. Ở phương Tây, chính sách này sẽ bị coi là vi phạm nghiêm trọng quyền tự do lưu trú của công dân và sẽ bị phản đối kịch liệt.

Chú thích 4: Trong khi đối với đảng cầm quyền PAP của Lý Hiển Long, con số 60% số phiếu ủng hộ trên tổng số phiếu bầu là vô cùng thất vọng, trước đây con số thường là 80%, thì ở phương Tây, con số đó là cực kì tuyệt vời. Năm 2012, ông Obama đắc cử nhiệm kỳ Tổng thống thứ 2 ở Mỹ với Đảng Dân Chủ dành chiến thắng áp đảo (landslide victory) là dành được 51.1% trên tổng số phiếu ủng hộ. Do đó tác giả để từ "chỉ" trong ngoặc kép với ý mỉa mai.

Bài viết liên quan: