Tư duy phản biện - debate thôi chưa đủ!
Tư duy phản biện là khả năng tư duy, suy nghĩ, tìm tòi, phân tích, đánh giá thông tin một cách logic, rõ ràng, hợp lý nhằm làm sáng tỏ một vấn đề hoặc phản bác lại một ý kiến trái chiều.
Bạn đã từng tranh cãi với ai đó và rồi thua cuộc trước lập luận của họ? Bạn muốn tìm ra đáp án chính xác hoặc cách xử trí thích hợp cho những vấn đề trong cuộc sống, công việc và học tập? Những quyết định của bạn đưa ra vẫn chưa thực sự khiến bạn thấy hài lòng hay bạn còn lăn tăn bởi các giải pháp cho những bước đi quan trọng trong tương lai? Tất cả sẽ dễ dàng được giải quyết nếu bạn biết rèn luyện và áp dụng tư duy phản biện.
tu-duy-phan-bien
Tư duy phản biện là gì?
Trong cuốn Critical Thinking (1999) của mình, Robert Hugh Ennis định nghĩa: “Tư duy phản biện là sự suy nghĩ sâu sắc, nhạy cảm, thực tế và hữu ích để quyết định niềm tin hay hành động”.
Nhà triết học, tâm lý giáo dục học người Mỹ John Dewey khẳng định: “Tư duy phản biện là sự suy xét chủ động, liên tục, cẩn trọng về một niềm tin, một giả định khoa học có xét đến những lý lẽ bảo vệ nó và những kết luận xa hơn được nhắm đến.”
Trong khi đó, tác giả của một loạt những cuốn sách về tư duy phản biện Richard Paul lại cho rằng: “Tư duy phản biện là một mô hình tư duy - về một chủ thể, một vấn đề, một nội dung bất kỳ, trong đó chủ thể tư duy cải tiến chất lượng tư duy của mình bằng việc điều khiển một cách thành thạo các cấu trúc nền tảng có sẵn của tư duy và áp đặt các tiêu chuẩn của hành động trí tuệ lên quá trình tư duy của mình.”
tu-duy-phan-bien-la-gi
Từ những định nghĩa trên, ta có thể hiểu một cách đơn giản tư duy phản biện là khả năng tư duy, suy nghĩ, tìm tòi, phân tích, đánh giá thông tin một cách logic, rõ ràng, hợp lý nhằm làm sáng tỏ một vấn đề hoặc phản bác lại một ý kiến trái chiều.
Tư duy phản biện liên quan đến nhiều kỹ năng như: khả năng lắng nghe và đọc một cách cẩn thận; khả năng đánh giá các lập luận; khả năng tìm kiếm, phát hiện các giả định bên trong, và khả năng vạch ra các hệ quả của một phát biểu nào đó, khả năng thể hiện quan điểm của mình một cách thuyết phục.
Tư duy phản biện không chỉ đơn thuần là sự tiếp nhận và duy trì thông tin thụ động. Những người có tư duy phản biện sẽ xác định, phân tích và giải quyết vấn đề một cách có hệ thống thay vì bằng trực giác hay bản năng của mình.
Tư duy phản biện dùng để làm gì?
Không chỉ đơn thuần dùng để phản bác ý kiến trái chiều, với quá trình vận dụng trí tuệ một cách tích cực trong việc phân tích, sắp xếp, tổng hợp, đánh giá thông tin, sự vật, sự việc,.. tư duy phản biện còn giúp ta nhìn nhận các vấn đề dưới nhiều góc độ, vừa sâu sắc lại vừa toàn diện. Qua những kinh nghiệm, quan sát, thông tin được rút ra từ việc tư duy phần nào cũng tạo nên cách ứng xử của mỗi người trong cuộc sống. Đó cũng là lý do ta cần phát triển kỹ năng này.
Dù ở bất kì ngành nghề hay lĩnh vực nào, tư duy phản biện cũng là một trong những kỹ năng quan trọng và cần thiết. Khả năng tư duy rõ ràng, đưa ra lập luận sắc bén có thể giúp mỗi người giải quyết được hầu hết mọi vấn đề một cách đúng đắn. Đồng thời, nó cũng giúp cải thiện khả năng ngôn ngữ và trình bày rõ ràng, mạch lạc, thúc đẩy sự sáng tạo ý tưởng và phát triển chúng. ‘
Đặc biệt, với sự phát triển của khoa học công nghệ tân tiến cùng sự cạnh tranh của nền tri thức mới yêu cầu mỗi người phải cải thiện kỹ năng tư duy phản biện, vận dụng sáng tạo, phân tích thông tin để nhanh chóng giải quyết vấn đề, từ đó thúc đẩy cải tiến bản thân và phát triển những điều mới.
Cuối cùng, tư duy phản biện sẽ giúp mỗi người nhìn nhận bản thân một cách khách quan hơn trước những góp ý của người khác, nhờ đó điều chỉnh xây dựng bản thân một cách tốt hơn, khiến cho cuộc sống trở nên ý nghĩa và làm chủ được quyết định của chính mình.
Đọc thêm:
Các bậc tư duy phản biện
cac-bac-tu-duy-phan-bien
Hiện nay, tư duy phản biện có thể chia thành 6 cấp bậc từ thấp đến cao bao gồm:
Cấp bậc 1: Trình bày nội dung, làm sáng tỏ một vấn đề cụ thể.
Đây là vấn đề mà hầu hết các công ty, cơ quan tổ chức và cơ sở giáo dục gặp phải. Thông thường, các cuộc họp nội bộ, xây dựng bài giảng đều ngốn rất nhiều thời gian nếu không được sắp xếp logic và trình bày mạch lạc, rõ ràng, từ đó dễ gây nên sự khó hiểu, mất tập trung và ảnh hưởng đến chất lượng công việc. Chính vì vậy, cần phải có sự tư duy, tổng hợp, chắt lọc để xây dựng nó một cách logic.
Cấp bậc 2: Cấu trúc nói
Đây là cấp độ đưa ra những quan điểm và bảo vệ những quan điểm đó. Để làm được điều này, người nói cần xác định một cấu trúc nhất định, rõ ràng để diễn đạt, trình bày giúp người nghe dễ hiểu và nắm bắt được vấn đề.
Cấp bậc 3: Tranh luận cơ bản
Đây là một trong những hành động rất dễ bắt gặp trong các buổi hội đàm, hùng biện, thuyết trình về một vấn đề nào đó. Việc phản biện có thể đến từ hai hay nhiều phía qua lý lẽ, lập luận và bằng chứng nhằm phản bác lại ý kiến của đối phương, bảo vệ quan điểm của bản thân hay tiếp thu ý kiến của người khác về vấn đề được nói đến.
Cấp bậc 4: Tranh luận hiệu quả
Những cuộc tranh luận, phản biện thường sẽ có khuynh hướng trở thành cãi vã nếu những người trong cuộc không biết tiết chế và ý thức xây dựng. Chính vì vậy, để một cuộc tranh luận có hiệu quả yêu cầu mỗi người phải nhận định các giả thiết, biết lắng nghe, phản biện có logic và hợp lý.
Cấp bậc 5: Thực hành thường xuyên
Bất kì kĩ năng nào cũng cần có sự trau dồi và rèn luyện thường xuyên để đem lại hiệu quả. Đối với tư duy phản biện cũng vậy, việc luyện tập nó thường xuyên sẽ giúp nâng cao khả năng nhận định, đánh giá của bản thân về các vấn đề.
Cấp bậc 6: Tư duy hiệu quả
Đây là cấp độ cao nhất của tư duy phản biện. Nếu đã qua 5 cấp bậc trên và đến cấp bậc này cho thấy bạn đã có đầy đủ các tố chất về công bằng, chính trực, khiêm tốn, rõ ràng, bền bỉ và mạch lạc.
Các bước tư duy phản biện
Theo bài giảng Tư Duy Phản Biện/Critical Thinking của Grey Cells, thông thường, khi sử dụng tư duy phản biện để giải quyết các vấn đề, ta thường trải qua các bước chính sau:
cac-buoc-tu-duy-phan-bien
Bước 1: Xác định mục tiêu, mục đích, đối tượng của vấn đề.
Bước này giúp bạn có được định hướng đúng đắn về vấn đề bạn cần giải quyết để tập trung vào nó và tìm ra lời giải.
Bước 2: Đánh giá thông tin
Những nguồn tin bạn tìm kiếm có thực sự đáng tin cậy và sử dụng để lập luận được không? Liệu nó có đủ thuyết phục để phản biện lại đối thủ?
Bước 3: Đánh giá lập luận
Khi đã có được câu trả lời cho mục tiêu và sự xác thực của nguồn tin, bạn cần có một lối lập luận chặt chẽ và logic, xác định được giả định ngầm để chứng tỏ khả năng phản biện của bạn.
Bước 4: Đánh giá Kết luận
Sau khi lập luận và đưa ra kết quả, bạn cần xác định tính hợp lý và chính xác của kết luận ấy. Nó có thực sự tốt và toàn điện không?
Bước 5: Xem xét các góc nhìn đối lập và giả định ngầm
Một trong những bước không thể bỏ qua chính là xác định các góc nhìn đối lập và giả định ngầm để có thể loại bỏ hoặc bổ sung vào lập luận của bạn khiến nó hoàn toàn chắc chắn.
Bước 6: Tổng hợp kết quả
Việc tổng hợp kết quả từ những góc nhìn và thông tin phân tích sẽ giúp bạn hoàn thiện hơn lập luận phản biện của mình.
Bước 7: Cuối cùng là bước kết luận và đưa ra giải pháp.
Những kết luận khách quan, công bằng, có chiều sâu và đề xuất giải pháp sẽ đích đến cuối cùng của bạn.
Các phương pháp rèn luyện tư duy phản biện.
Tích cực trau dồi kiến thức
Hầu hết những người có nền tảng kiến thức phong phú đều là những người có tư duy phản biện tốt, bởi trong tất cả mọi vấn đề, lượng kiến thức là điều quan trọng để giúp mỗi người phản biện một cách hiệu quả. Chúng ta không chỉ đơn thuần nói lên ý kiến của bản thân một cách sáo rỗng mà cần có lập luận và dẫn chứng để thuyết phục mọi người về ý kiến của chúng ta. Đó là lí do mỗi người cần không ngừng trau dồi kiến thức mọi mặt, mọi lĩnh vực.
Tạo và sử dụng sơ đồ tư duy
Để nhận biết rõ hơn về một vấn đề, sau khi đã tổng hợp đầy đủ các thông tin cần thiết, bạn có thể xây dựng một sơ đồ trên giấy hoặc trong đầu. Nêu ra chính xác vấn đề bằng các câu hỏi ai? cái gì? ở đâu? khi nào? Tại sao? như thế nào? Sau đó, dựa trên những cơ sở khoa học và suy nghĩ logic, hãy liệt kê từng câu trả lời. Từ đó rút ra kết luận và nguyên nhân cho vấn đề đang nghiên cứu.
Luôn đặt câu hỏi và đưa ra giả định
Một vấn đề luôn có nhiều góc nhìn và những mặt tích cực, tiêu cực khác nhau, vì thế, bạn hãy luôn bày sẵn trong mình những câu hỏi và giả định có thể xảy ra, từ đó xác định được những trường hợp và khả năng của vấn đề đó nhằm dễ dàng xây dựng được lập luận một cách đầy đủ, khoa học.
luon-luon-dat-cau-hoi-tu-duy-phan-bien
Luôn có một tầm nhìn khách quan
Một trong những rào cản lớn nhất của tư duy phản biện là suy nghĩ chủ quan. Khi các vấn đề được giải quyết theo hướng cảm tính và quá đặt nặng cái tôi vào đó. Muốn có tư duy phản biện tốt thì đòi hỏi phải có cái nhìn khách quan một vấn đề nào đó. Đặc biệt là không suy nghĩ hay giải quyết các vấn đề theo kiểu cảm tính hay để cái tôi quá nhiều để nhìn nhận một vấn đề. Hãy bỏ cái nhìn chủ quan, thay vào đó là suy nghĩ khách quan mọi việc. Có như thế bạn mới lập luận được những vấn đề một cách logic và chính xác.
Các khóa học tư duy phản biện
Bên cạnh việc rèn luyện tư duy phản biện qua một số phương pháp nêu trên, chúng ta cũng có thể tìm các khóa học để nâng cao kỹ năng tư duy phản biện của bản thân mình. Tiêu biểu có thể kể đến một số khóa học online về tư duy phản biện tại Kyna, Thinking School với các giảng viên trong nước hoặc các khóa học online miễn phí trên nền tảng Coursera của các trường đại học quốc tế như: Triết học và tư duy phản biện của trường đại học Queensland; Tư duy phản biện để thành công trong trường đại học của trường Sydney hay Tư duy phản biện trong kỷ nguyên thông tin của trường Đại học Michigan,...
Sách tư duy phản biện
Nếu bạn là người yêu thích đọc sách, bạn cũng có thể trau dồi kỹ năng tư duy phản biện của mình qua một số cuốn sách tiêu biểu như: Tư duy phản biện: Công cụ để đảm đương công việc và cuộc sống của Richard W. Paul và Linda Elder; Tư duy nhanh và chậm của Daniel Kahneman hay Tư duy phản biện của Zoe McKey,...
Tư duy phản biện là một trong những kỹ năng quan trọng mà mỗi người trong chúng ta đều nên biết và rèn luyện. Sử dụng kỹ năng tư duy phản biện trong cuộc sống, công việc sẽ giúp bạn xử lý các vấn đề một cách nhanh chóng và gặt hái được nhiều thành công. Vì vậy, hãy luôn trau dồi và hoàn thiện nó để có thể phát triển hơn, bạn nhé!
Nguồn tham khảo:
Đọc thêm:
Bài viết nổi bật khác
- Hot nhất
- Mới nhất