Lời tựa:   
               
Như đã giới thiệu trong series, Seneca thực sự là nguồn cảm hứng Stoicism của mình. Đọc Seneca không chỉ là về triết học mà còn là một trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài với sự từng trải của cuộc đời. 
                                     
Với hy vọng giới thiệu Stoicism đến với các bạn trẻ Việt Nam, xin gửi tới các bạn bản dịch những bức thư quan trọng nhất trong cuốn "Moral Letters to Lucilius", tác phẩm đã làm nên tên tuổi của Seneca và là một trong bộ ba cuốn sách nền tảng của Stoicism.     
                                                   
Do không phải anh dịch thuật, nên bản dịch này hoàn toàn tập trung vào việc truyền tải thông điệp và hy vọng có thể giúp bạn cảm thấy dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với bản tiếng Anh, để có thể thấy cái hay cái đẹp trong việc sử dụng ngôn từ của Seneca (dù thực ra bản tiếng Anh cũng chỉ là một bản dịch). Một anh bạn người Ý của mình đã chia sẻ Seneca được đưa vào chương trình giảng dạy tại Ý như một bậc thầy về việc sử dụng ngôn từ. Vì vậy, xin cam đoan tất cả những gì khiến bạn cảm thấy trúc trắc từ bản dịch là bởi khả năng hạn chế của mình, và rất mong nhận được đóng góp của các cao nhân để bản dịch được hoàn thiện hơn.
Bạn có thể đọc trước giới thiệu về Seneca ở đây:


Bức thư số 57

Bạn thân mến!
Khi rời Baiae để trở lại Naples, tôi đã không còn muốn thử thêm một chuyến hải trình nữa (xem lại bức thư 53 để biết thêm chi tiết về cuộc hải trình đầy sóng gió của Seneca trước đó). Họ nói có những dấu hiệu của một cơn bão, và tôi đã dễ dàng bị thuyết phục! Nhưng đoạn đường bộ có quá nhiều bùn lầy đến nỗi bạn có thể tưởng tượng tôi thực sự phải bì bõm bơi qua đó. Ngày hôm ấy tôi thực sự phải trải qua một chế độ dành cho vận động viên chuyên nghiệp, khi mà ngay sau vùng bùn lầy ấy là bụi cát của đường hầm Naples. Không gì có thể dài bằng ngục tối ấy, và không gì tù mù u ám bằng những ngọn đuốc trong đó, thứ chỉ có thể khiến chúng tôi nhìn thấy khoảng không tăm tối trước mặt, chứ không thể nhìn qua nó. Ngay cả khi có một nguồn ánh sáng nào, bụi cát cũng sẽ chặn nó đến với chúng tôi. Bụi cát thực sự là một thứ khó chịu vô cùng, ngay cả khi ở một không gian mở; vậy bạn nghĩ thế nào khi chúng tôi phải chịu đựng cách nó cứ dâng lên cuồn cuộn trong một không gian hẹp bí bách cho việc trao đổi khí, và bám dính trên mặt của chính những người đã khuấy động nó lên? Vậy đó, trên một cung đường, trong cùng một ngày, chúng tôi phải chống lại cả bùn lầy và bụi cát.
Nhưng, sự tăm tối ấy cũng cho tôi một thứ để suy ngẫm. Vì tôi cảm nhận được ảnh hưởng của nó lên tâm trí mình. Dù tôi không sợ hãi, nó vẫn mang lại cho tâm trí một sự thay đổi (kiểu chấn động nhẹ) bởi sự mới mẻ và không thoải mái của hoàn cảnh. Giờ tôi sẽ không nói về bản thân mình - vì tôi còn xa mới là một người có thể chịu đựng được những thứ ấy (ý chỉ thánh nhân, người có thể vững vàng trước mọi hoàn cảnh), nhưng là về những người mà số phận đã mất đi sự kiểm soát của nó. Tâm trí ông ta sẽ vẫn bị ảnh hưởng bởi tác động mạnh mẽ từ bên ngoài, và màu da sẽ thay đổi (ý chỉ mặt tái đi trước nguy hiểm hay những thứ lạ và đột ngột). 

Vì có những thứ, bạn của tôi, không một phẩm cách nào có thể khiến ta hoàn toàn vượt qua được: tự nhiên có cách để nhắc ngay cả những người như thế về cái chết và sự diệt vong của cuộc đời. Vậy nên ông ta sẽ thay đổi cảm xúc trước những sự kiện đau lòng, rùng mình trước những thảm họa đột ngột, hay đơn giản là cảm thấy thấy chóng mặt khi nhìn xuống từ trên cao. Đó không phải là sợ hãi, mà là phản ứng tự nhiên của con người, thứ lý trí sẽ không bao giờ có thể kiểm soát hoàn toàn. Vậy nên những người cực kỳ dũng cảm và sẵn sàng đổ máu lại thường không dám nhìn cảnh đổ máu của người khác; nhiều khi chính họ tái mặt hay ngất đi khi phải chăm sóc cho những vết thương mới chưa cầm máu, hay người khác lại có phản ứng tương tự với những vết thương đã lâu còn mưng mủ; và thậm chí có những người có thể chịu đựng cú chém dễ dàng hơn là nhìn thấy lưỡi kiếm.

Vậy nên, như tôi đã nói, thứ mà tôi cảm thấy khi đó không phải là một cảm xúc (xáo trộn) mà chỉ là một sự thay đổi. Ngay khi nhìn thấy lại ánh sáng ban ngày, sự thanh thản vững vàng trở lại với tôi một cách tự nhiên mà không cần đắn đo suy nghĩ.
Sau đó tôi bắt đầu cuộc đối thoại với bản thân mình, về sự ngờ nghệch của chúng ta khi sợ thứ này hơn thứ khác, khi mà tất cả chúng đều hướng đến một cái đích duy nhất. Có khác biệt gì nếu một người rơi từ ban công hay rơi từ một vực đá? Nếu xem xét kỹ bạn sẽ thấy không có gì khác biệt. Nhưng dù cả hai đều nguy hiểm như nhau, thì nhiều người vẫn cứ sợ vực đá hơn rất nhiều. Vì nỗi sợ khiến ta chú ý đến nguyên nhân thay vì kết quả.
Bạn nghĩ rằng tôi đang nói về tư tưởng Stoicism, những người tin rằng tâm hồn của một người khi bị đè nén bởi một áp lực nặng nề thì khó có thể chịu đựng qua sự kiện ấy, vì không có một lối thoát nào, và sẽ bị tan đi ngay lập tức. Nhưng đó không phải điều tôi đang nhắc đến. Thực ra, tôi nghĩ những người nói điều đó đang phạm sai lầm. Cũng giống như ngọn lửa không thể bị đè nén (vì nó sẽ lan sang hai bên của bất cứ cái gì đè nén nó) và giống như không khí không bị hại bởi một cú đấm, một cú đánh của gậy, thậm chí nó không cả bị tách ra bởi một cú chém, mà chỉ cuốn xung quanh bất cứ thứ gì khuấy động nó, thì tâm trí, thứ được tạo nên phần lớn bởi không khí, cũng không thể bị nắm bắt và phá vỡ trong cơ thể, nhưng bởi sự linh hoạt của chất liệu tạo ra nó mà vượt qua tất cả mọi thứ đè nén lên nó (2000 năm trước, Seneca cũng như hầu hết những người hiểu biết tri thức thời ấy đều cho rằng bộ não con người chỉ chứa hoàn toàn là không khí mà thôi). Như cái cách mà tia sét vươn ra tấn công và phát sáng cả một vùng vẫn tìm thấy đường về điểm xuất phát nhỏ bé, tâm trí cũng vậy, thứ thậm chí linh hoạt hơn cả lửa, nó có thể dễ dàng vượt thoát bất cứ thứ gì đang đè nén cơ thể.
Vậy nên chúng ta cần phải tự hỏi liệu tâm trí (hay linh hồn) có là một thứ bất tử. Nhưng ở điểm này, ít nhất, bạn có thể biết chắc: nếu nó có thể tồn tại sau khi cơ thể đã chết, nó không thể bị phá hủy. Vì quy luật tất yếu là không gì có thể hại một thứ bất tử.
Tạm biệt!
A Dreamer
*******
Bản tiếng Anh:
From Seneca to Lucilius
Greetings
1 When I had to leave Baiae and head back to Naples, I did not attempt to go again by boat.* Th ey said there was a storm, and I was easy to convince! But there was so much mud all along the road that you might think I had fl oated my way there after all. Th at day I had the whole of the athletic regimen to put up with, for we went right from the mud into the dust of the Naples tunnel.* 2 Nothing is longer than that dungeon, nothing gloomier than those torches, which only enabled us to see the darkness, not to see through it. Even if there were any light in that place, the dust would have blocked it out. Dust is a terrible annoyance even out in the open; what do you suppose it was like there, where it billows up onto itself and, enclosed in a space with no exchange of air, sinks back on those who stir it up? Th us we endured two contrary discomforts at once: on the same road, the same day, we struggled both with mud and with dust.
3 Still, the darkness did give me something to think about. For I felt a kind of impact on my mind and, though without fear, a change, brought about by the newness and unpleasantness of the unfamiliar circumstance. And now I am not speaking about myself—for I am far from being even a tolerable human being, let alone a perfect one—but about that person over whom fortune no longer holds sway. His mind too will be struck; his color will change.* 4 For there are some things, dear Lucilius, that no virtue can escape: nature gives the virtuous person a reminder of his own mortality. So he will change expression at sad events, and shudder at sudden events, and grow dizzy when looking down from a great height. Th is is not fear but a natural reaction which cannot be assailed by reason. 5 Th us some who are brave and very ready to shed their own blood cannot look at that of others; some grow faint when handling and inspecting a fresh wound, others at an old and infected wound; and there are yet others who can bear the stroke of a sword more easily than the sight of one. 6 What I felt, then, was, as I said, not an emotion but only a change. As soon as I got back to the light of day, my cheerfulness returned without thought or bidding from me.
Th en I began the old conversation with myself, about how foolish we are to fear some things more and some less, when all of them have the same ending. What diff erence does it make whether a person is crushed under a falling balcony* or under a rockslide? You’ll fi nd there is none. Yet some people fear the rockslide more, though both are equally fatal. For fear looks to the cause rather than the eff ect.
7 You think I am talking about the Stoics, who hold that the soul of one who is crushed by a great weight cannot persist through that event and, since it has no immediate egress, is scattered in an instant. But that’s not what I am doing. In fact, I think those who say this are mistaken.* 8 Just as a fl ame cannot be crushed (for it escapes around whatever presses upon it) and just as air is not harmed by the punch of a fi st or the crack of a whip, nor is it even split up, but merely swirls around whatever stirs it, so the mind, being made up of a very rarefi ed material, cannot be caught or broken up within the body, but owing to its fi ne texture passes through the very things that press upon it. As lightning strikes and fl ashes over a wide area yet fi nds its way back through a tiny opening, so the mind, which is even more thin-textured than fi re, can escape through each and every body.*
9 Hence we should make some inquiry as to whether the mind can be immortal.* But of this, at least, you may be sure: if it does survive the body, it cannot by any means be crushed. For there is no sort of immortality that admits of exceptions, and there is nothing that can harm what is eternal.
Farewell.
Bạn nào có tâm muốn ủng hộ mình, chỉ xin ủng hộ Spiderum là mình vui rồi :)

Trần Việt Anh - STK: 0451000364912 (Vietcombank chi nhánh Thành Công, Hà Nội)

Các bài viết khác của tác giả:

Triết học