Lời tựa:

Như đã giới thiệu trong series, Seneca thực sự là nguồn cảm hứng Stoicism của mình. Đọc Seneca không chỉ là về triết học mà còn là một trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài với sự từng trải của cuộc đời.                          

Với hy vọng giới thiệu Stoicism đến với các bạn trẻ Việt Nam, xin gửi tới các bạn bản dịch những bức thư quan trọng nhất trong cuốn "Moral Letters to Lucilius", tác phẩm đã làm nên tên tuổi của Seneca và là một trong bộ ba cuốn sách nền tảng của Stoicism. 

Những bức thư đạo đức là tuyển tập các bức thư của triết gia Seneca về Chủ nghĩa Khắc Kỷ, nhằm trang bị cho con người hành trang để đối mặt và mỉm cười trước sóng gió của cuộc đời, đạt được sự bình thản trong tâm trí. Cuốn sách không chỉ về triết học, mà còn về trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài.                       

Do không phải anh dịch thuật, nên bản dịch này hoàn toàn tập trung vào việc truyền tải thông điệp và hy vọng có thể giúp bạn cảm thấy dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với bản tiếng Anh, để có thể thấy cái hay cái đẹp trong việc sử dụng ngôn từ của Seneca (dù thực ra bản tiếng Anh cũng chỉ là một bản dịch). Một anh bạn người Ý của mình đã chia sẻ Seneca được đưa vào chương trình giảng dạy tại Ý như một bậc thầy về việc sử dụng ngôn từ. Vì vậy, xin cam đoan tất cả những gì khiến bạn cảm thấy trúc trắc từ bản dịch là bởi khả năng hạn chế của mình, và rất mong nhận được đóng góp của các cao nhân để bản dịch được hoàn thiện hơn. Sau khi hoàn thành mình sẽ tạo file pdf và chia sẻ free cho mọi người.

Bạn có thể đọc trước giới thiệu về Seneca ở đây:


Bức thư số 21

Bạn thân mến!
Phải chăng bạn đang nghĩ điều làm bạn vướng bận là những người mà bạn đề cập đến trong thư trước? Không, vấn đề của bạn chỉ là ở chính bạn mà thôi. Bạn không biết mình muốn gì. Bạn ngưỡng mộ sự cao quý của những phẩm cách hơn là mong muốn thực sự đạt được chúng; bạn biết rõ làm như thế nào để có hạnh phúc, nhưng bạn không đủ can đảm để theo đuổi. Vì bạn quá mù mờ về những gì cản bước mình, để tôi chỉ cho bạn.
Bạn tưởng rằng những thứ bạn để lại phía sau là quan trọng, và chính cái lúc mà bạn hướng tới sự thanh thản của những thứ bạn đang tìm đến, bạn lại nấn ná như thể muốn níu kéo cái cuộc sống hiện tại, cứ như một người đang chuẩn bị rơi vào vũng bùn đen tối. Bạn ơi, đó thực sự là một sai lầm tai hại. Từ cuộc đời này sang cuộc đời mới, thực ra là bạn đang nâng cấp bản thân mình. Giống như sự khác biệt giữa một ánh phản quang yếu ớt và một nguồn sáng rực rỡ, một thứ phát ra ánh sáng từ chính bên trong nó, trong khi một thứ chỉ phản chiếu ánh sáng từ một thực thể khác rọi vào. Cuộc sống hiện tại của bạn tràn ngập ánh sáng, đúng, nhưng từ những nguồn bên ngoài, và vì vậy nếu có bất cứ ai hay thứ gì đó chắn vào giữa, nó ngay lập tức sẽ trở nên đen tối mù mịt.
Chỉ có những thứ bạn đang theo đuổi và rèn luyện mới có thể khiến bạn thực sự nổi tiếng. Để tôi cho bạn một ví dụ. Epicurus từng viết cho Idomeneus, khuyến khích ông ta từ bỏ cuộc sống đang có để đến với một cuộc đời huy hoàng và vững vàng hơn (dù lúc đó Idomeneus là cố vấn của một ông vua hùng mạnh, uy quyền như núi). Epicurus đã viết:
Nếu với bạn vinh quang là quan trọng, bức thư của tôi sẽ khiến bạn trở nên nổi tiếng hơn tất cả những thứ bạn đang cố giữ gìn cho bản thân và khiến mọi người tìm đến quỵ lụy bạn.
Chẳng lẽ đó không phải sự thật? Ai sẽ nhớ tới Idomeneus nếu không phải từ những bức thư của Epicurus. Tất cả những danh hiệu, nào kẻ thống trị, nào thống đốc, hay thậm chí cả vị vua người đã trao chức cho Idomeneus, đều bị chôn vùi trong quên lãng.
Tương tự, chính những bức thư của Cicero đã khiến cho danh tiếng của Atticus còn mãi đến muôn đời. Tất cả những sự kiện quan trọng như Agrippa cưới con gái ổng, hay Tiberius cưới cháu gái, hay thậm chí cả Drusus Caesar là chắt ổng, đều không có giá trị gì theo thời gian. Giữa tất cả những cái tên ấy, Atticus sẽ trở nên mờ nhạt, và chỉ nhờ Cicero mà nó còn vang danh muôn đời. Cái vực thẳm thời gian sẽ chôn vùi gần như tất thảy. Chỉ một vài trí óc thiên tài sẽ đối chọi được với nó, và dù cho chúng cũng sẽ một lúc nào đó chìm vào dĩ vãng trong im lặng, chúng cũng đã đã tồn tại rất lâu rồi.
Những thứ mà Epicurus đã hứa với bạn của ổng, tôi cũng có thể hứa với bạn, Lucilius: tôi sẽ tìm được sự ủng hộ của những lớp con cháu, và tôi sẽ mang theo vài cái tên cùng mình, để chúng có thể trường tồn theo năm tháng. Chàng thơ Virgin của chúng ta đảm bảo sự ghi nhớ đời đời với 2 người:
Hai người bạn may mắn! Nếu có thứ gì những vần thơ của tôi có thể làm, thì đó là việc tương lai sẽ không thể xóa nhòa tên hai bạn khỏi ký ức, như những dòng chữ đã được Aenea in hằn trên đá, hay như sự thống trị trường tồn của đức cha La Mã.
Bất cứ khi nào vận mệnh xô đẩy một người vào quyền lực, dù là độc lập hay chia sẻ chúng với những người cầm quyền khác, họ thấy bản thân được bao quanh bởi những yêu mến, nhà của họ luôn nhộn nhịp với khách khứa. Nhưng đó chỉ là khi họ đang tại vị. Họ sẽ bị trôi vào quên lãng ngay khi rời chức. Trong khi tư tưởng và tên tuổi của những nhà thông thái thì được lưu danh muôn thuở, và nó không những cho chính họ, mà cho cả những nhân vật có trong các tác phẩm của họ nữa.
Giờ thì, tôi sẽ không để Idomeneus dự phần trong bức thư này mà không có công lao gì. Ông ta có thể trả phần nợ của bức thư cho bạn. Chính vì ông ta mà Epicurus đã viết câu này, thuyết phục ổng làm giàu thêm cho Pythocles bằng một cách thật đặc biệt:

Nếu bạn muốn Pythocles trở nên giàu có, điều bạn cần làm không phải là đưa tiền hay chỉ cách cho ông ta kiếm tiền, mà thay vào đó hãy diệt bớt những ham muốn của ông ta.

Câu nói ấy tự nó đã quá rõ ràng rồi, và cũng quá chuẩn rồi. Thứ duy nhất tôi muốn gợi mở cho bạn là câu nói ấy có thể áp dụng cho rất nhiều thứ khác nữa. Nếu bạn muốn Pythocles trở nên danh giá, thứ bạn cần làm không phải là trao cho ông ta thêm những danh hiệu mà phải loại bỏ chúng khỏi mong muốn của ổng. Nếu bạn muốn Pythocles luôn được sống trong thoải mái tiện nghi, thứ bạn cần làm không phải là tăng thêm tiện nghi cho cuộc sống của ông ấy mà loại bỏ những ham muốn của ổng. Nếu bạn muốn Pythocles sống lâu và trọn vẹn, thứ bạn cần làm không phải là tăng tuổi thọ của ổng mà là giảm đi những ham muốn của ổng. 
Bạn cũng không cần phải lo nếu không viện dẫn Epicurus, vì câu nói ấy là tài sản của chung. Tôi nghĩ triết gia cũng nên theo cách mà những thành viên nghị viện hay làm. Khi ai đó nói điều gì khiến tôi cảm thấy ưng ý một phần, tôi sẽ đề nghị người đó chia cái ý của họ ra, và tôi sẽ theo phần mà tôi ưng ý.
Những câu nói ấy của Epicurus còn phục vụ thêm một mục đích nữa, điều khiến tôi càng muốn trích dẫn chúng. Chúng chứng minh cho những người chỉ theo ông ta vì mục đích thông thường, nghĩ rằng việc đi theo người nổi tiếng sẽ che giấu những khuyết điểm của họ, rằng chính họ cần sống mực thước bất kể họ ở đâu. Khi một người đến trước khu vườn của Epicurus, họ sẽ thấy điều này được viết lên:
Tại đây, hỡi những người khách của tôi, bạn sẽ được thoải mái: bởi vì ở đây thoải mái là thứ giá trị nhất.
Sau đó người quản gia sẽ sẵn sàng để chào đón bạn. Tốt bụng và mến khách, họ sẽ phục vụ bạn một đĩa cháo và một cốc nước, rồi nói với bạn: "Chẳng phải đây là một sự chào đón tuyệt vời hay sao?". "Khu vườn", ông ấy sẽ nói, "không kích thích sự thèm ăn, mà chỉ đơn thuần làm dịu nó. Khu vườn cũng không trao cho bạn thứ đồ uống chỉ khiến bạn khát thêm, mà thay vào đó chấm dứt cơn khát với phương thuốc tự nhiên, thứ không cần tiền để mua. Đây chính là sự thoải mái tiện nghi mà ở đây chúng tôi đã sống và hưởng thụ đến già".
Tôi đang bàn về những mong muốn không thể bị loại bỏ bởi những lời nói suông, mà cần phải có thứ gì đó mới có thể làm dịu chúng. Bởi vì về những mong muốn thừa thãi không cần thiết mà có thể dễ dàng loại bỏ, quở trách, triệt hẳn, tôi sẽ chỉ nhắc bạn điều này: có thể chúng đến một cách tự nhiên, nhưng nếu xét sẽ thấy hoàn toàn không cần thiết. Bạn không nợ chúng bất cứ điều gì: những thứ bạn dành cho chúng là tự nguyện. Trong trường hợp này, cái dạ dày của bạn không biết nghe lời chỉ dẫn: nó chỉ biết đòi hỏi và thu hút sự chú ý. Tuy nhiên, nó cũng không phải là kẻ chủ nợ rắc rối. Nó thỏa mãn với những thứ đơn giản và nhỏ bé: chỉ cần bạn đưa nó cái bạn nợ thay vì cái bạn có thể cho nó.
Tạm biệt!
A Dreamer

👉 ĐỂ HIỂU THÊM VỀ CHỦ NGHĨA KHẮC KỶ VÀ THỰC HÀNH CÙNG SENECA, BẠN CÓ THỂ ĐẶT MUA BỘ SÁCH NGAY TẠI ĐÂY:

*******
Bản tiếng Anh:
From Seneca to Lucilius
Greetings
1 Do you think your business is with those people you wrote about? Your business is most of all with yourself: it is you that are the problem. You don’t know what you want. You admire honorable conduct more than you imitate it; you see where happiness lies, but you dare not go after it. So, since you have little insight into what it is that holds you back, I will tell you.
You suppose that the things you are about to leave behind are important; and just when you have set your eyes on that tranquility toward which you are headed, you linger over the gleam of this life you are leaving behind, like one who is to go down into mire and darkness. 2 You are mistaken, Lucilius. Passing from this life to that one means going up! You know the difference between a glow and a gleam, how one gives off light from its own sure origin, the other reflects light from something else. There is the same difference between this life and that. This life is suffused by a brightness that comes from outside itself, so that anyone who stands between will cast it into thick darkness; that life is radiant with a luster of its own. 
Your studies will make you famous. I will report an example from Epicurus. 3 When he was writing to Idomeneus, calling him back from a life of fine appearance to a reliable and constant glory (though Idomeneus was at that time an aide to a powerful king, charged with great matters), he said, If glory matters to you, my letters will make you more famous than all those things you are attending to and that make others attend on you.
4 Was he not telling the truth? Who would have known about Idomeneus if Epicurus had not happened to write to him? All those potentates and satraps, even the king who granted Idomeneus his title, all are buried deep in oblivion. It is the letters of Cicero that prevent the name of Atticus from perishing. It would have profited him nothing that Agrippa married his daughter and Tiberius his granddaughter, or that Drusus Caesar was his great-grandson.
Among such great names, his own would no longer be spoken, had Cicero not made him an addressee. 5 Deep is the abyss of time that will close over us. A few talented minds will raise their heads above it, and although they too must eventually depart into silence, yet for long will they resist oblivion and assert their freedom.
What Epicurus was able to promise his friend, I promise to you, Lucilius: I shall find favor with posterity, and I can bring others’ names along with me, so that they will endure as well. Our poet Virgil promised eternal remembrance to two people, and gives it to them too:
Fortunate pair! If there is anything that poems of mine can do, no future day will ever erase you from the memory of ages, while Aeneas’s line shall dwell on the unmoving rock, the Capitol, and while the Roman father still holds sway.
6 Those whom fortune has thrust into the midst of things, who have been the members and partakers of others’ power, have great prestige and many visitors—while they are on their feet: the moment they are gone, they cease to be remembered. But minds of talent are held in growing esteem, and this extends not only to the authors themselves but to anything that is associated with their memory.
7 Now, I’m not going to let Idomeneus into my letter for free! He can make the payment for it himself. It was to him that Epicurus wrote that fine sentence urging him to enrich Pythocles in no common or ambivalent way. He says,
If you want to make Pythocles rich, what you must do is not add to his money but subtract from his desires.
8 This saying is too clear to need interpretation, and too well phrased to need improvement. My only addition is to remind you not to refer it only to wealth: its import will be the same wherever it is applied. If you want to make Pythocles honorable, what you must do is not add to his acccolades but subtract from his desires. If you wish to make Pythocles experience constant pleasure, what you must do is not add to his pleasure but subtract from his desires. If you wish to make Pythocles live a long and complete life, what you must do is not add to his years but subtract from his desires. 9 You need not regard these sayings as belonging to Epicurus: they are public property. I think philosophers should adopt senatorial practice. When someone has stated a judgment that pleases me in part, I ask him to divide his opinion, and I follow the part I approve. 
These splendid sayings of Epicurus also serve another purpose which makes me even more willing to mention them. They prove to those people who take refuge in him for base motives, thinking to find cover for their faults, that they need to live honorably no matter where they go. 10 When you arrive at Epicurus’s Gardens, and see what is written there:
Here, Guest, will you be well entertained: here pleasure is the highest good
Then the keeper of that house will be ready to receive you and, being hospitable and kind, will serve you a plate of porridge and a generous goblet of water and say to you, “Is this not a fine welcome?” “These gardens,” he will say, “do not stimulate appetite; they appease it. They  do not give drinks that make one thirstier, but quench thirst with its natural remedy, which comes free of charge. This is the pleasure in which I have lived to old age.”
11 I am speaking to you now of those desires that are not alleviated by soothing speech, desires that must be given something to put an end to them. For about those superfluous desires that can be put off, rebuked, or suppressed, I remind you only of this: such pleasure is natural but not necessary. You do not owe it anything: anything you do devote to it is voluntary. The belly does not listen to instructions: it merely demands and solicits. Still, it is not a troublesome creditor. You can put it off with very little, if you just give it what you owe rather than what you can.
Farewell.

Bạn nào có tâm muốn ủng hộ mình, chỉ xin ủng hộ Spiderum là mình vui rồi :)

Trần Việt Anh - STK: 0451000364912 (Vietcombank chi nhánh Thành Công, Hà Nội)


Các bài viết khác của tác giả: