Các loại thuật ngữ mô tả màu sắc đá quý như "máu chim bồ câu", "Paraíba" và "xanh cobalt" đã trở nên cực kỳ phổ biến trong thế giới đá quý. Nhưng có một sự khác biệt rất lớn giữa việc đặt ra những thuật ngữ như vậy và việc áp dụng chúng theo cách vừa nhất quán vừa hợp lý trong thực tế.
1) Màu nào là đẹp nhất,xanh như nào đẹp nhất hay màu đỏ như nào là đẹp nhất?
Sự thật là không có màu nào đẹp nhất; đó chỉ là sở thích cá nhân của mỗi người. Nhưng trên mạng xã hội, không thiếu các “chuyên gia” đưa ra quan điểm mô tả màu sắc “phù hợp” của một viên đá quý, ngay cả khi họ chỉ mới nhìn thấy bức ảnh chụp viên đá quý đó qua màn hình máy tính hoặc điện thoại.Phần tiếp theo là một bài luận thể hiện sự phức tạp của việc mô tả màu sắc của các loại đá quý .
2) PARAÍBA :
Năm 1982, Heitor Dimas Barbosa được nhìn thấy một số hạt màu xanh sống động trong các mẫu quặng pegmatit được José Pereira, một garimpeiro đến từ bang Paraíba của Brazil mang tới.Mãi đến năm 1983, họ mới có thể xác định được mỏ chính xác (Koivula & Kammerling, 1990b; Fritsch và cộng sự, 1990).
Trong vài năm tiếp theo, những gì họ tìm thấy đã hoàn toàn đảo lộn thị trường tourmaline thế giới. Sắc xanh của paraiba được tạo nên bởi đồng (tạo ra màu xanh lam) và mangan chất lượng của những viên đá này rất đặc biệt, từ xanh emerald đến xanh sapphire, với các sắc thái trung gian rực rỡ.
Tông màu “Windex”. Những từ như “electric” và “neon” được dùng để mô tả màu sắc của những viên đá này .Vào năm 1999, một loại Tourmaline có màu xanh lam Paraiba cũng được tìm thấy ở Nigeria (Paraiba Nigeria). Tuy màu sắc những viên Tourmaline này khá giống với loại khai thác ở Brazil nhưng cường độ màu sắc không sống động bằng (ít ánh neon). Để phân biệt 2 loại này, người ta còn dựa vào cách phân tích thành phần. Paraiba Nigeria có hàm lượng chì cao hơn Paraiba Brazil rất nhiều lần.
Đến năm 2001, người ta lại phát hiện ra nhiều Tourmaline có màu xanh lam Paraiba ở Mozambique. Từ màu sắc đến thành phần của chúng rất giống với loại khai thác ở Brazil một cách kì lạ. Sự khác biệt thành phần rất nhỏ đến mức thường không thể xác định nguồn gốc. Không những thế Paraiba Mozambique còn có có ưu thế là rất sạch, lại có trọng lượng lớn mà Paraiba Brazil không thể nào sánh được.
Theo bảng thông tin LMHC (Uỷ Ban Chuẩn Hoá Phòng Kiểm Định Quốc Tế) số 6 – Paraiba Tourmaline là tourmaline có màu xanh lam (electric blue, neon blue, violet blue), bluish green đến greenish blue, green và yellowish green tourmaline, có độ bão hòa và tông màu từ nhẹ đến trung bình chủ yếu là do sự hiện diện của đồng (Cu) và mangan (Mn) ở bất kỳ nguồn gốc địa lý nào.… Tên của loại tourmaline 'paraiba' có nguồn gốc từ địa phương Paraíba của Brazil, nơi loại đá quý này được khai thác lần đầu tiên. Tourmaline chỉ có đồng và độ bão hòa màu thấp hoặc nằm ngoài phạm vi màu xác định (ở trên) không được gọi là tourmaline Paraiba.Tourmaline mang đồng giàu sắt thể hiện trên phổ phân cực tia o (thu được bằng máy quang phổ UV-Vis-NIR) dải hấp thụ ở bước sóng 700 nm cao hơn dải hấp thụ 900 nm (liên quan đến Cu) không được gọi là tourmaline Paraiba.

3)XANH COBALT :

Cobalt từ lâu đã được sử dụng làm chất tạo màu cho Spinel tổng hợp trong hơn một thế kỷ qua và những viên đá màu xanh neon thường được tìm thấy trong đồ trang sức hoặc nhẫn đẳng cấp. Chỉ đến đầu những năm 1980, các nhà đá quý mới xác định được coban trong các loại đá quý màu xanh tự nhiên từ Sri Lanka (Shigley & Stockton, 1984). Sau đó, Spinel xanh cobalt cũng xuất hiện ở Việt Nam và Tanzania (Hình 3).Tuy nhiênkhông phải tất cả các loại spinel màu xanh tự nhiên đều chứa cobalt. Một lần nữa, các nhà đá quý lại được yêu cầu quyết định điều gì xứng đáng với thuật ngữ “xanh cobalt”. Các nghiên cứu gần đây (Belley & Palke, 2021) đã gợi ý rằng các Spinel từ xanh lam đến xanh lam đến tím có thể chứa nhiều nguyên tố tạo màu, bao gồm Co 2+ (xanh lam), cả Fe 2+ và Fe 3+ (xanh lục đến xanh lam), Cr 3 + (đỏ) và V 3+ (cam). Mn 2+ và/hoặc Mn 3+ cũng có thể đóng một vai trò nào đó.
Hình 3. Bạn sẽ chọn viên đá Spinel xanh nào?Bốn viên Spinel màu xanh, ba loại tự nhiên và một loại tổng hợp (ngoài cùng bên phải). Tất cả đều chứa coban có thể đo được bằng ICP-MS, nhưng không thể phát hiện coban trong hai viên đá bên trái bằng cách sử dụng Huỳnh quang tia X phân tán năng lượng (ED-XRF). Nếu các phòng thí nghiệm và thương mại quyết định rằng thuật ngữ “xanh coban” nên áp dụng cho tất cả các loại Spinel có chứa dấu vết coban thì kỹ thuật đo lường cũng phải được chỉ định. Hoặc các phòng thí nghiệm và thương mại nên quyết định rằng chỉ những thứ trông giống với đá Spinel tổng hợp màu xanh coban ở bên phải mới đủ tiêu chuẩn? Thông tin hiện tại cho thấy chỉ có 10 phần triệu (nguyên tử) coban có thể ảnh hưởng đến màu sắc (Ippolito et al., 2015). Việc xác định mức coban chính xác nằm ngoài giới hạn phát hiện của các thiết bị ở hầu hết các phòng thí nghiệm đá quý trên khắp thế giới, ngoại trừ một số phòng thí nghiệm. Chúng ta có thực sự cần phân tích hóa học nâng cao về một thứ gì đó dựa trên nhận thức trực quan không? Hay đá quý nên tập trung vào nhận thức thị giác? Có thể hiểu được, các nhà đá quý thường tập trung vào "tiêu chí có thể đo lường" thay vì nhận thức trực quan, vốn phức tạp hơn nhiều để mô tả. Ảnh: Lotus Gemology
Hình 3. Bạn sẽ chọn viên đá Spinel xanh nào?Bốn viên Spinel màu xanh, ba loại tự nhiên và một loại tổng hợp (ngoài cùng bên phải). Tất cả đều chứa coban có thể đo được bằng ICP-MS, nhưng không thể phát hiện coban trong hai viên đá bên trái bằng cách sử dụng Huỳnh quang tia X phân tán năng lượng (ED-XRF). Nếu các phòng thí nghiệm và thương mại quyết định rằng thuật ngữ “xanh coban” nên áp dụng cho tất cả các loại Spinel có chứa dấu vết coban thì kỹ thuật đo lường cũng phải được chỉ định. Hoặc các phòng thí nghiệm và thương mại nên quyết định rằng chỉ những thứ trông giống với đá Spinel tổng hợp màu xanh coban ở bên phải mới đủ tiêu chuẩn? Thông tin hiện tại cho thấy chỉ có 10 phần triệu (nguyên tử) coban có thể ảnh hưởng đến màu sắc (Ippolito et al., 2015). Việc xác định mức coban chính xác nằm ngoài giới hạn phát hiện của các thiết bị ở hầu hết các phòng thí nghiệm đá quý trên khắp thế giới, ngoại trừ một số phòng thí nghiệm. Chúng ta có thực sự cần phân tích hóa học nâng cao về một thứ gì đó dựa trên nhận thức trực quan không? Hay đá quý nên tập trung vào nhận thức thị giác? Có thể hiểu được, các nhà đá quý thường tập trung vào "tiêu chí có thể đo lường" thay vì nhận thức trực quan, vốn phức tạp hơn nhiều để mô tả. Ảnh: Lotus Gemology

4)CHROMOPHORE - NGUYÊN TỐ TẠO MÀU :

Việc tách các loại đá quý bằng các nguyên tố tạo màu liệu có là giải pháp để giải quyết vấn đề.
Vd như ​​ngọc lục bảo. Trong hơn một thế kỷ, ngọc lục bảo đã được các nhà đá quý “định nghĩa” là loại beryl có màu xanh lục do crom, trái ngược với “beryl xanh lục”. Sau đó người ta phát hiện ra rằng nhiều “ngọc lục bảo”thực chất được tạo màu bởi vanadi. Và đừng quên “chrome tourmaline”, chất này cũng được tạo màu một phần bởi vanadi.
Thực tế là sự hiểu biết hiện tại của chúng ta về chromophore là không hoàn hảo. Do đó, việc đưa ra định nghĩa một loại đá dựa trên nguyên tố tạo màu có thể sẽ không chính xác. Đá không thay đổi, chỉ là định nghĩa thay đổi.Màu sắc của đá quý màu thường là kết quả của các hỗn hợp của các nguyên tố tạo màu khác nhau.Ngay cả với một nguyên tố tạo màu đơn lẻ, màu sắc sẽ thay đổi vì nó được tạo ra bởi sự hấp thụ một phần quang phổ của ánh sáng trắng, phần ánh sáng còn lại phản chiếu đến mắt chúng ta là một màu sắc có chọn lọc và sự hấp thụ này còn phụ thuộc vào độ dài đường truyền của ánh sáng trắng đi qua vật liệu. Đây là lý do tại sao việc xác định một loại đá quý dựa trên tỷ lệ phần trăm của bất kỳ nguyên tố tạo màu nào là điều rất khó khăn.
Vd nếu bạn cắt ra một lát vuông ruby tổng hợp 10 mm vàmột lát vuông ruby tổng hợp 20 mm từ cùng một khối đá thô, thìlát vuông 20 mm sẽ cómàu sắc đậm hơn lát vuông 10 mm, mặc dù chúng có cùng tỷlệ phần trăm nguyên tố crom, nhưng đường đi của ánh sáng trắng trong hai lát khác nhau (Hình 4).
Hình 4. Cho hai lát hồng ngọc tổng hợp được cắt từ cùng một khối có nguyên tố Cr 3+ ở mức 0,33%, một khối 20 mm sẽ có màu sắc đậm gấp đôi khối 10 mm, bởi vì độ dài đường đi (và do đó hấp thụ) là gấp đôi. Điều này chứng minh rõ ràng tại sao sự xuất hiện màu sắc của đá quý không thể được xác định đơn giản bằng cách tham khảo nồng độ chất mang màu đo được. Minh họa: Richard W. Hughes/Lotus Gemology
Hình 4. Cho hai lát hồng ngọc tổng hợp được cắt từ cùng một khối có nguyên tố Cr 3+ ở mức 0,33%, một khối 20 mm sẽ có màu sắc đậm gấp đôi khối 10 mm, bởi vì độ dài đường đi (và do đó hấp thụ) là gấp đôi. Điều này chứng minh rõ ràng tại sao sự xuất hiện màu sắc của đá quý không thể được xác định đơn giản bằng cách tham khảo nồng độ chất mang màu đo được. Minh họa: Richard W. Hughes/Lotus Gemology
Ngày nay nhiều trung tâm kiểm định đá quý khi mô tả màu sắc của một viên đá quý đều dựa theo “tiêu chuẩn” của riêng mình thậm chí còn mang tính suy đoán, nhất là những mô tả màu sắc không rõ ràng như “máu chim bồ câu” hoặc “padparadscha”. Kết quả là ở các trung tâm kiểm định này,những ghi chú trong giấy kiểm định nhiều khi sẽ được viết theo mong muốn của khách hàng.
Vào năm 2015, Stuart Robertson của Gemworld đã khảo sát hơn 500 viên ruby được niêm yết trên mạng lưới giao dịch đá quý Polygon (Robertson, 2023, pers. comm.). Thì hơn 90% những viên kèm giấy kiểm định đều có màu “máu bồ câu”.Tình huống tương tự cũng xảy ra vào đầu thế kỷ 20. Khi hầu như tất cả các viên kim cương được bán trên thị trường đều có nhãn “trắng xanh”. Điều này buộc Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ vào năm 1938 phải yêu cầu cấm sử dụng thuật ngữ này vì coi đó là “hành vi thương mại không công bằng”.Ủy ban Thương mại Liên bang https://www.govinfo.gov/content/pkg/CFR-2011-title16-vol1/pdf/CFR-2011-title16-vol1-sec23-11.pdf. Nếu mọi thứ tiếp tục diễn ra tương tự, liệu chúng ta có thể thấy những thuật ngữ như “máu chim bồ câu” và “màu xanh hoàng gia” cũng bị cấm không?

5)MỘT VÀI VẤN ĐỀ NỮA VỀ MÀU SẮC:

Các thuật ngữ chỉ màu sắc ví dụ như padparadscha, máu chim bồ câu, xanh hoàng gia, xanh cobalt, v.v. đã trở nên cực kỳ phổ biến trên thị trường đá quý, nhưng trong các cuộc tranh luận giữa các nhà nghiên cứu đá quý, những người buôn bán, thợ kim hoàn … thì hầu hết luôn xáy ra tranh cãi và không có bất kỳ một sự nhất quán nào.Điều này sẽ không có gì ngạc nhiên khi bạn xem xét những tính chất sau đây của đá quý màu:·
- Có thể hiển thị đa sắc .·
- Thường hiển thị những phân vùng màu ảnh hưởng đáng kể đến màu sắc.·
- Thường có những tạp chất có thể nhìn thấy bằng mắt thường và sự khác biệt về kết cấu ảnh hưởng đến hình thức bên ngoài.·
- Màu sắc có thể thay đổi dưới các nguồn ánh sáng khác nhau·
- Thường không được cắt đối xứng.·
- Ngay cả khi được cắt đối xứng, đá quý có màu sắc được mài giác không hiển thị một màu đồng nhất. màu sắc của viên đá có thể thay đổi khi viên đá, mắt người hoặc nguồn sáng di chuyển.

6)BIỂU ĐỒ MÀU TIÊU CHUẨN :

Các nhà đá quý sử dụng các biểu đồ màu khác nhau làm hướng dẫn để mô tả màu sắc của các loại đá quý có màu. Chúng bao gồm Thế giới màu sắc của GemGuide , ColorCodex của AGL , Sách màu sắc Munsell và nhiều cuốn sách khác (Hình 11). Mỗi hệ thống này chỉ có thể cung cấp hệ quy chiếu thô sơ nhất, vì lý do đơn giản là tất cả chúng đều xử lý màu sắc với một hình ảnh đơn sắc. Nhưng thực tế không có hệ thống nào trong số này có thể tái tạo hết được vũ trụ rộng lớn của màu sắc, cường độ, sắc thái và tông màu của các viên đá quý màu trong tự nhiên.
Tác giả : Richard W. Hughes
Tài liệu tham khảo & đọc thêm
- Belley, PM và Palke, AC (2021) Spinel đá quý màu tím từ Việt Nam và Afghanistan: So sánh hóa học nguyên tố vi lượng, nguyên nhân tạo ra màu sắc và tạp chất. Đá quý & Đá quý , Tập. 57, Số 3, Mùa thu, trang 228–238.
- Fritsch E., Shigley JE, Rossman GR, Mercer ME, Muhlmeister SM, Moon M. (1990) Tourmalines cuprian-elbaite chất lượng đá quý từ São José da Batalha, Paraíba, Brazil. Đá quý & Đá quý , Tập. 26, Số 3, Mùa thu, trang 189–205.
- Gübelin, EJ và Schmetzer, K. (1982) Đá quý có hiệu ứng alexandrite. Đá quý & Đá quý , Tập. 18, Số 4, Mùa đông, trang 197–203.I
- ppolito, V, d', Andreozzi, GB, Hålenius, U., Skogby, H., Hametner, K. và Günther, D. (2015) Cơ chế màu sắc trong Spinel: Coban và sắt tương tác với nhau tạo ra màu xanh lam. Vật lý và Hóa học Khoáng sản , Tập. 42, trang 431–439
.- Koivula, JI và Kammerling, RC (1990a) Tin tức về đá quý: Tourmalines Paraíba đã qua xử lý. Đá quý & Đá quý , Tập. 26, Số 1, Mùa xuân, trang 103–104
.- Koivula, JI và Kammerling, RC (1990b) Tin tức về đá quý: Việc phát hiện ra mỏ tourmaline Paraiba. Đá quý & Đá quý , Tập. 26, Số 2, Mùa hè, trang 164–165.- LMHC (2023) Bảng thông tin LMHC số 6: Paraiba Tourmaline . Phiên bản 8, tháng 2, 2 trang.- Shigley, JE và Stockton, CM (1984) đá quý Spinel 'xanh coban'. Đá quý & Đá quý , Tập. 20, số 1, trang 34–41.
- Vessel, E., Starr, GG và Rubin, N. (2012) Bộ não về nghệ thuật: Trải nghiệm thẩm mỹ mãnh liệt kích hoạt mạng chế độ mặc định. Biên giới trong khoa học thần kinh của con người , Tập. 6, Điều 66, 17 tr.
Lược dịch Kira Trần
Khoa học và công nghệ khác