Lời tựa:   
               
Như đã giới thiệu trong series, Seneca thực sự là nguồn cảm hứng Stoicism của mình. Đọc Seneca không chỉ là về triết học mà còn là một trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài với sự từng trải của cuộc đời. 
                                     
Với hy vọng giới thiệu Stoicism đến với các bạn trẻ Việt Nam, xin gửi tới các bạn bản dịch những bức thư quan trọng nhất trong cuốn "Moral Letters to Lucilius", tác phẩm đã làm nên tên tuổi của Seneca và là một trong bộ ba cuốn sách nền tảng của Stoicism.   
 
Những bức thư đạo đức là tuyển tập các bức thư của triết gia Seneca về Chủ nghĩa Khắc Kỷ, nhằm trang bị cho con người hành trang để đối mặt và mỉm cười trước sóng gió của cuộc đời, đạt được sự bình thản trong tâm trí. Cuốn sách không chỉ về triết học, mà còn về trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài. 
                                                   
Do không phải anh dịch thuật, nên bản dịch này hoàn toàn tập trung vào việc truyền tải thông điệp và hy vọng có thể giúp bạn cảm thấy dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với bản tiếng Anh, để có thể thấy cái hay cái đẹp trong việc sử dụng ngôn từ của Seneca (dù thực ra bản tiếng Anh cũng chỉ là một bản dịch). Một anh bạn người Ý của mình đã chia sẻ Seneca được đưa vào chương trình giảng dạy tại Ý như một bậc thầy về việc sử dụng ngôn từ. Vì vậy, xin cam đoan tất cả những gì khiến bạn cảm thấy trúc trắc từ bản dịch là bởi khả năng hạn chế của mình, và rất mong nhận được đóng góp của các cao nhân để bản dịch được hoàn thiện hơn.
Bạn có thể đọc trước giới thiệu về Seneca ở đây:


Bức thư số 48

Bạn thân mến!
Về bức thư bạn gửi tôi trong chuyến ra nước ngoài của bạn (một bức thư dài như chính chuyến đi ấy) tôi sẽ phản hồi bạn sau. Tôi cần thời gian một mình để cân nhắc điều gì tôi có thể khuyên bạn. Vì khi hỏi ý kiến của tôi, chính bạn cũng đã dành thời gian suy nghĩ, mà đó mới chỉ là để biết chắc bạn có nên hỏi hay không. Tôi có nhiều hơn những lý do để cân nhắc kỹ lưỡng, vì giải quyết một vấn đề bao giờ cũng tốn nhiều thời gian hơn phát hiện hay tạo ra nó. Và còn đặc biệt hơn trong trường hợp này, khi những điều tôi chú ý khác với bạn. Tôi đang nói như một người từ trường phái Epicurean phải không? (câu này Seneca mỉa Epicurus, khi trường phái Epicurean cho rằng kết bạn chỉ là để có được hạnh phúc cho mình mà thôi) 
Thực tế, tôi và bạn có chung những quan tâm và những vấn đề. Tôi sẽ không thể là bạn của bạn nếu như có thứ gì liên quan đến cuộc sống của bạn mà không có trong suy nghĩ của tôi. Không một điều tốt đẹp hay khó khăn nào chỉ ảnh hưởng đến một trong hai, chúng ta như thể sống cùng một cuộc đời. 

Và thực ra đâu có ai hạnh phúc nếu người đó chỉ sống cho mình, hướng mọi thứ đến lợi ích cá nhân. Nếu bạn muốn sống cho bản thân, bạn phải sống vì người khác. Chính thứ tình cảm này tạo ra sợi dây kết nối loài người, nó thể hiện một quy luật của cuộc đời. Nếu được giữ gìn cẩn thận, nó sẽ đóng góp đáng kể vào việc duy trì một thứ tình nghĩa anh em sâu đậm dựa trên cơ sở tình bạn mà tôi đã nhắc đến ở trên. Vì nếu với người ngoài ta còn hiểu thấu và chia sẻ những cảm xúc con người, thì ta sẽ luôn hướng tới sự đồng nhất với bạn của mình.

Điều đó, bạn thân mến, tôi muốn những kẻ giỏi biện luận dạy cho tôi - điều gì tôi nên làm cho một người bạn, hay cho một kẻ đồng loại trong xã hội; thay vì chỉ cho tôi những cách khác nhau mà từ "bạn" được dùng và có bao nhiêu thứ khác nhau mà từ "con người" có thể biểu thị. Với tôi, thông thái và ngu ngốc bắt buộc phải ở hai phía đối nghịch: Đâu là phía tôi nên chọn? Con đường nào bạn muốn tôi đi theo? Một người coi tất cả mọi người đều là bạn; hay một kẻ không đối xử với bạn của mình như con người (đoạn này dịch ra tiếng Việt hơi khó, ý Seneca muốn ám chỉ việc sử dụng 2 từ man và friend theo những cách khác nhau); một người chỉ kết bạn để phục vụ cho những mục đích của mình; người khác tự làm cho bản thân có ích để phục vụ mục đích của bạn mình - những trò bẻ đôi câu chữ, uốn nắn ngữ nghĩa ấy. Như thể tôi sẽ không thể nhận thức được mục đích cuối cùng mà tôi nên hay không nên theo đuổi nếu tôi không đủ khả năng thảo ra những lý luận sắc bén và biến những kết luận sai thành tiền đề đúng đắn. Thật đáng hổ thẹn, khi chúng ta, những người trưởng thành, lại đi biến những vấn đề quan trọng nhất cuộc đời thành một trò chơi về logic và ngôn ngữ.
Chuột là một âm tiết
Mà chuột ăn pho mát
Vậy âm tiết cũng ăn pho mát
Cứ cho là tôi không thể giải quyết được cái tam đoạn luận này đi, liệu có điều gì đáng lo ngại hay không? Ồ, đó sẽ là một vấn đề thực sự khó khăn mà tôi gặp phải nếu tôi không biết cách giải quyết. Tôi phải cực kỳ cẩn thận, vì sẽ có ngày tôi bắt được một âm tiết trong cái bẫy chuột cho mà xem. Và còn kinh dị hơn nữa, pho mát của tôi sẽ bị ăn bởi một cuốn sách.
Nhưng chờ đã, có thể cái này hợp lý hơn:
Chuột là một âm tiết
Nhưng âm tiết thì không ăn pho mát
Vậy nên chuột không ăn pho mát
Thật như trò đùa! Chẳng lẽ mấy thứ này khiến ta phải cau mày mà suy nghĩ? Và chúng là thứ khiến ta nuôi râu? (triết gia ngày xưa được nhận biết bằng cách nuôi râu). Liệu chúng ta có thực sự nghiêm túc khi dạy những thứ này?

Bạn có muốn biết điều gì triết có thể đem lại cho con người? Nó cung cấp hệ thống những lời khuyên! Một người phải đối diện với cái chết, người khác bị đọa đày trong nghèo khổ, người khác nữa lại bị hành hạ bởi của cải vật chất - hoặc của chính anh ta hoặc của những kẻ khác. Người này run sợ trước vận rủi, người kia chỉ muốn trốn thoát khỏi sự giàu sang. Người nọ bị đối xử không công bằng bởi những kẻ đồng loại, người kia bởi Chúa. Vậy mà họ vẫn còn thời gian để chơi mấy trò bẻ chữ ấy? Hãy nhớ rằng ta đâu có dư dả thời gian để bông đùa. Bạn đã được chọn để giúp đỡ những người cần giúp, bạn đã hứa sẽ cứu giúp những người đang vùng vẫy giữa biển khơi - những tù nhân, những kẻ ốm yếu, nghèo hèn, và những người phải đưa đầu lên máy chém. Vậy mà bạn đang lang thang nơi đâu? Bạn đang làm cái gì vậy?
Người mà bạn đang chơi đùa với thực ra lại rất sợ hãi: hãy giúp ông ta. Ông ta đang trong cảnh chờ đợi, hãy phá bỏ cạm bẫy đang kìm chân ổng. Mọi người xung quanh bạn đang giơ tay về phía bạn, khẩn cầu sự giúp đỡ của bạn để cứu cuộc đời họ khỏi suy đồi và thất bại. Bạn là hy vọng, là sự cứu trợ với họ. Họ cầu xin bạn cứu họ khỏi những hoảng loạn, phân tán và lạc lối, họ cần bạn chỉ cho họ thấy ánh sáng của sự thật. Nói cho họ những nhu cầu cần thiết và thuận theo tự nhiên, và những thứ gì còn lại là thừa thãi; sự dễ dàng và thoải mái của cuộc đời nếu sống thuận theo tự nhiên, nhưng sẽ cay đắng và nặng nhọc thế nào cho những người tin theo dư luận, đám đông thay vì tự nhiên. Nhưng đầu tiên, dạy thứ gì đó có thể giải phóng và làm khuây khỏa tâm trí họ. Cho tôi thấy tam đoạn luận nào của bạn có thể dẹp đi mong muốn? Hay thậm chí chỉ cần làm giảm bớt chúng. Những thứ ấy không giúp được họ, và đó cũng không phải là điều tồi tệ nhất, dù cho tôi đã mong là vậy. Chúng thực ra có hại. Tôi sẽ chứng minh rõ ràng cho bạn, nếu bạn muốn, rằng một tâm trí xuất sắc có thể bị ảnh hưởng và bị yếu đi trước những cạm bẫy ấy. Đây là những người lính trong trận đối đầu với vận mệnh, và họ được trang bị những gì? Đâu là vũ khí của họ? Tôi thật xấu hổ khi nói đến những điều này.
Đó là cách đưa ta tới những điều tốt đẹp nhất của con người? Qua "nếu thế này" "nếu thế nọ" và lối chơi chữ ngụy biện đầy mờ ám và chả tốt đẹp gì ngay cả cho những người biện hộ (luật sư)? Khi bạn trao đổi với một người và chủ tâm gài bẫy anh ta, liệu có gì khác biệt với việc khiến anh ta thua kiện bởi những luồn lách chuyên môn? (ý chỉ đây là một hành động đáng hổ thẹn khi không dám đối đầu một cách ngay thẳng, mà chỉ dựa vào sự hiểu biết chuyên môn mà khiến người ta thua kiện) Nhưng cũng giống như cách phán quan có thể bảo vệ những bị cáo ở tình huống ấy, triết sẽ bảo vệ bạn thoát khỏi mấy trò chơi chữ như vậy. Nhờ triết, ta có thể hỏi lại họ: Tại sao các người lại đi xa khỏi lời hứa cao nhất của mình? Nên nhớ triết đã cam kết với ta rằng nó sẽ khiến bản thân ta không bị dao động bởi ánh phản chiếu của vàng bạc nhiều hơn ánh phản chiếu trên một lưỡi gươm, và ta, với một sự kiên định phi thường, có thể vượt trên tất cả những thứ mà người đời mong muốn cũng như sợ sệt. Và giờ các người hạ thấp ta với trò hạ đẳng nhất của ngôn ngữ. Triết đã nói gì?
“Hãy nâng ta lên giữa những vì sao” (trích thơ Virgil)
Đó là điều triết học hứa với ta: rằng với nó ta sẽ sánh ngang với Chúa. Đó là lời mời gọi mà ta đã nhận được, và vì nó mà ta đến. Triết học, hãy giữ lời hứa ấy của mình!
Vậy nên, bạn thân mến, hãy tránh xa nhất có thể khỏi những thách thức và thói biện luận ấy của những kẻ được coi như triết gia. Thật thà, giản dị trong ăn nói mới thích hợp với một con người đức hạnh. Ngay cả khi còn nhiều thời gian, bạn cũng cần dùng chúng một cách tiết kiệm, để có đủ thời gian cho những thứ quan trọng. Còn thực tại, với chút thời gian ít ỏi còn lại của bạn, thật điên khùng đến mức nào khi đi học những thứ vớ vẩn ấy!
Tạm biệt!
A Dreamer
👉 ĐỂ HIỂU THÊM VỀ CHỦ NGHĨA KHẮC KỶ VÀ THỰC HÀNH CÙNG SENECA, BẠN CÓ THỂ ĐẶT MUA BỘ SÁCH NGAY TẠI ĐÂY:
*******
Bản tiếng Anh:
From Seneca to Lucilius
Greetings
1 To that letter you sent me from your trip abroad (a letter as long as the trip itself!) I shall reply later on. I need to go off by myself and fi gure out what advice to give you. For you also, in consulting me, took some time to think about it, and that was only to decide whether to consult. I have all the more reason to deliberate, since solving a puzzle takes more time than setting one. And this is especially the case since my interests here are diff erent from yours.
2 Am I talking like an Epicurean again? In reality, my interests are the same as yours.* I wouldn’t be your friend if everything that pertains to you were not my concern as well. Friendship creates between us a shared interest that includes everything. Neither good times nor bad affect just one of us; we live in common. And no one can have a happy life if he looks only to himself, turning everything to his own advantage. If you want to live for yourself, you must live for another. 3 Th is sense of companionship links all human beings to one another; it holds that there is a common law of humankind; and if carefully and reverently preserved, it contributes greatly also to the maintenance of that other companionship I was speaking of, the one within a friendship. For he who has much in common with a fellow human will have everything in common with his friend.
4 Th at, most excellent Lucilius, is what I want those splitters of hairs to teach me—what I should do for a friend, or for a human being; not how many diff erent ways the word “friend” is used or how many diff erent things “human” can signify.* I see wisdom and foolishness headed in opposite directions: Which path shall I take? Which way are you sending me? One person treats every human being as his friend; another does not treat his friend like a human being; one makes a friend to serve his own interests; another makes himself ready to serve his friend’s interests—and there you are, twisting words on the rack, pulling syllable from syllable. 5 As if I wouldn’t be able to discern what ends I should or should not pursue unless I formulate sophistical arguments and string a false conclusion onto a true premise! For shame, that we who are mature men should play games with such serious matters!
6 “Mouse” is a syllable.
But a mouse eats cheese.
Th erefore a syllable eats cheese.
Suppose I can’t solve that one: what risk do I incur by not knowing how? What inconvenience even? Sure, I’d have to watch out—some day I might fi nd myself catching syllables in mousetraps! Better be careful—my cheese might be eaten by a book!
But wait, maybe this is a smarter syllogism:
Mouse is a syllable.
But a syllable doesn’t eat cheese.
Th erefore a mouse doesn’t eat cheese.
7 What childish pranks! Is this what makes us knit our brows? Is this why we let our beards grow long? Are we pale and earnest in our teaching of this?
Would you like to know what philosophy has to off er the human race? Advice! One person is summoned by death, another burned up by poverty, another tormented by wealth—others’ wealth or his own. Th is one shrinks from misfortune; that one wants to sneak away from his prosperity. Th is one is mistreated by other people; that one, by the gods. 8 Why are you making up little games? You have no time for joking around; you have been summoned to assist those in need. You have promised to aid the shipwrecked, the captive, the sick, the impoverished, and those who must stretch out their neck for the axe. Where are you wandering off to? What are you doing?
Th is person you are playing with is frightened: help him. He is in suspense: break through the snares that hold him.° All those around you are reaching their hands in your direction, imploring you for aid in lives that are ruined or are going to ruin. You are their hope, their succor. Th ey are asking you to rescue them from turmoil; scattered and wandering, they need you to show them the bright light of truth. 9 Tell them what nature has made necessary, and what superfl uous; how easy are the laws nature has established, and how pleasant and unencumbered life is for those who follow them, how bitter and heavy-laden for those who have placed their trust in opinion rather than in nature. But fi rst, teach something° that will give relief to some
of them. Which of your conundrums takes away desires? Which even mitigates them? Th ey don’t help, and that’s not the worst of it—I only wish it were. Th ey actually do harm. I’ll prove to you very clearly, if you like, that a noble disposition is diminished and weakened when thrown amid such snares. 10 Here are soldiers who are to do battle against fortune, and how are they equipped? What weapons are supplied to them? I am ashamed to say.
Is this the way to the highest good? Th rough “if this” and “if that” and quibbles that would be shady and disreputable even for lawyers? When you interrogate a person and knowingly ensnare him in a falsehood, how diff erent is that from causing him to lose a case on a technicality? But just as the praetor sets the defendant straight, so philosophy straightens out its pupils. 11 Why do you people walk away from your big promises? Such great things you said: that you would make me care no more for the glint of gold than I do for the fl ash of a sword; that I would be so tremendously consistent as to spurn underfoot the objects of both universal desire and universal fear! And you are now lowering yourselves to the most elementary of literary studies.* What is it that you say? “Thus mount we to the stars”?* This is what philosophy promises: to make me equal to the gods. Th is is what I was invited for; this is what I came for. Keep your promise!
12 And so, dear Lucilius, withdraw as far as you can from such challenges and quibbles of philosophers. Honest, straightforward talk is better suited to real goodness. Even if you had a lot of life left to live, you would need to parcel out your time sparingly so as to have enough for necessities. As it is, with time in such short supply, what madness it is to learn things that are superfluous!
Farewell.
Bạn nào có tâm muốn ủng hộ mình, chỉ xin ủng hộ Spiderum là mình vui rồi :)

Trần Việt Anh - STK: 0451000364912 (Vietcombank chi nhánh Thành Công, Hà Nội)

Các bài viết khác của tác giả:

Triết học