VIẾT LÁCH CÓ KIẾM TIỀN ĐƯỢC KHÔNG?

Rất nhiều bạn than vãn rằng khi mình đặt mục tiêu trở thành nhà văn thì đều bị bố mẹ, người thân ngăn cản với lý do không thể sống nổi với con chữ. Ngay cả nhà thơ nổi tiếng Xuân Diệu cũng khẳng định “Cơm áo không đùa với khách thơ”, vì thế cho tới tận ngày nay, nhiều người vẫn mặc định rằng việc viết lách vốn dĩ không kiếm ra tiền.

Hoặc giả, phần lớn những người đam mê con chữ đều chỉ nghĩ đến một phương cách kiếm tiền duy nhất là xuất bản sách, thế nhưng con đường xuất bản này lại vô cùng gian nan vất vả.

Thậm chí, trong số một trăm ngàn người theo nghiệp viết, chỉ có một đến hai người trong số đó thực sự thành công. Thật sự là một điều viễn vông nếu bạn muốn theo đuổi nghiệp viết lách đến cùng. Nhưng, đó chỉ là những thứ bạn nên nghĩ nếu thế giới này không tồn tại tới Copywritting mà thôi.

Thế thì, viết lách có thực sự kiếm ra tiền và kiếm tiền đủ để bạn sống được không? – Câu trả lời là CÓ. Nếu bạn biết cách để kiếm tiền từ nó.

Viết sách là một trong những phương pháp kiếm tiền từ con chữ mà bất cứ ai cũng đều nghĩ ra được. Tại các nước phát triển, một nhà văn có cơ hội ký kết hợp đồng độc quyền với NXB nếu như tác phẩm đầu tay của họ có tiếng vang lớn hoặc được NXB nhận định rằng họ có tiềm năng phát triển, lúc này NXB sẽ trả lương cho họ theo tháng như một viên chức bình thường hoặc đưa phần nhuận bút cố định và biến thiên dựa trên doanh thu bán sách của họ, trong một thời hạn nhất định (thường là trong 1 năm). Điều này đã giúp các tác giả có được nguồn kinh phí ổn định trang trải cuộc sống và tập trung hoàn toàn cho việc viết lách, thậm chí đối với những tác giả nổi tiếng, chỉ một cuốn sách của họ cũng đã kiếm đủ tiền để sinh sống một cách vương giả rồi (hãy xem đến tác giả của Harry Potter hoặc Game of Thrones xem). Tuy nhiên tại Việt Nam, khi thị trường xuất bản chưa thực sự phát triển thì cuộc sống của các nhà văn khá bấp bênh. Nhưng không phải là không thể sống được, các tác giả thường kết hợp việc viết sách chung với những công việc liên quan tới viết lách khác để có thể ổn định cuộc sống của mình, hoặc sử dụng danh tiếng của mình để kinh doanh và nuôi sống đam mê cho từng con chữ.

Quy trình căn bản của việc kiếm tiền từ viết sách thường là Hoàn thành bản thảo; gửi đến cho NXB kiểm duyệt và nếu may mắn thì sách của bạn sẽ sớm được lên kệ trong vòng vài tháng; tiếp theo là biên tập, chỉnh sửa, hiệu đính, minh hoạ, làm bìa và thử bản in…cho cuốn sách của bạn và ngồi chờ sách xuất bản, thông thường theo mình được biết, bạn sẽ nhận được nhuận bút của sách là 10% giá bìa x tổng số lượng in (với các tác giả mới thường là 1000 cuốn, các NXB lớn như Trẻ và Kim Đồng thì lượt in đầu là 3000 cuốn.), 8% giá bìa x tổng lượng in các lần nối bản. Ở NXB Trẻ thì mình được cho biết là NXB này sẽ để tác giả giữ 20% còn lại của bản quyền (bao gồm quyền tác giả) trong trường hợp sách được chuyển thể thành phim, audio, âm nhạc hoặc các phương thức khác. Và nhuận bút sẽ được chuyển cho bạn trong vòng 1 tháng kể từ khi sách được phát hành.

Đã được phát triển ở nhiều nước trên thế giới, nhưng tại Việt Nam, hình thức này vẫn còn là điều mới lạ và nhiều đơn vị đã bắt đầu áp dụng nhưng chưa thực sự thành công. Nơi đầu tiên áp dụng phương thức này là VIPTRUYEN, truyện được tính theo chương và người đọc sẽ nạp tiền vào trang web để có thể theo dõi. Đây giống như một hình thức thu nhập thụ động dành cho tác giả khi số tiền nhuận bút sẽ được tính theo tháng, dựa trên lượng người truy cập và chương truyện đó (thường là từ 500-1000đ/chương). Tuy nhiên cho tới hiện tại, ngoài trang web vnkings.com vẫn đang tiếp tục hình thức khuyến khích này thì không còn nơi nào khác tổ chức gửi nhuận bút dựa trên chương truyện cho tác giả nữa (trước đó có vinote chia theo đợt với yêu cầu mỗi chương 5000 từ/tuần nhưng đã tạm ngưng).

Bên cạnh đó, các trang báo điện tử lại đang có nhu cầu cao về những cộng tác viên viết truyện cho mục tâm sự đời sống (là dạng truyện mà các bạn thường thấy trong các group Tâm sự EVA), với nhuận bút dao động từ 40.000 – 60.000/truyện tâm sự dài tầm 700 – 1200 từ. Quy trình cho công việc này là họ sẽ tạo sẵn (có một số nơi yêu cầu người viết tự sáng tạo) ra một bảng thiết kế nhân vật cùng với các từ khoá (VD như Chồng ngoại tình với bạn thân, Tôi bị vô sinh, Mẹ chồng đánh đuổi con dâu…blah blah…) rồi gửi cho cộng tác viên, từ đây bạn sẽ dựa trên những keywords đó và sáng tạo ra một câu chuyện với góc nhìn thứ nhất và nộp lại đúng hạn cho bên thuê. Thông thường deadline của một câu chuyện dao động từ 1 – 3 ngày, và chúng thường được sử dụng cho các mục Bạn đọc viết, Tâm sự đời cô lựu…trên các báo hoặc trang web thông tin điện tử.

Mặc dù không mấy mới mẻ nhưng trên thực tế công việc này rất ít người tham gia làm việc. Từng có một câu chuyện kể về nhóm sinh viên đã nhận việc viết bài luận văn báo cáo tốt nghiệp tiến sĩ cho một người có chức quyền với giá 2 triệu (khoảng năm 2007-2008 thì phải) và bị ông này “cuỗm” thẳng đăng lên một tạp chí khoa học có uy tín, cho tới nay thì thị trường viết luận văn thuê vẫn còn sôi nổi tại Việt Nam, nhưng nó lại nằm trong một phân khu bí mật nên khá hiếm người biết đến. Dầu vậy, viết luận văn thuê cũng đòi hỏi người viết có trình độ nhất định và sức viết tốt, tư duy rành mạch rõ ràng để hoàn thành bài luận. Đồng thời người viết cũng phải nắm được sức lực của người thuê để làm chất lượng bài luận vừa tầm với họ, tránh việc bị phát hiện bởi giảng viên hướng dẫn và chấm bài. Không rõ về lương lậu của việc viết luận văn thuê cho lắm nhưng tuỳ theo trình độ mà mức giá dao động từ 500.000 cho tới 7 – 10.000.000đ/bài luận.

Mới xuất hiện gần đây và có lẽ sẽ trở thành xu hướng trong tương lai, việc viết câu trả lời cho website hỏi đáp có mức lương khá thấp (thường tính theo từ) nhưng công việc lại khá dễ dàng và có rất nhiều câu hỏi đổ về cho bạn lựa chọn. Thông thường chủ thuê sẽ đưa ra mức giá là 160d/từ và yêu cầu người viết phải có kiến thức sâu, rộng hoặc sự tỉ mỉ tìm hiểu để đưa ra các câu trả lời chính xác. Công việc này thích hợp với những bạn thích làm freelancer hoặc kiếm thêm thu nhập/kiếm tiền tiêu vặt cho mình.

Thích hợp với các bạn học ngành báo chí và truyền thông, hoặc các bạn yêu thích phóng sự, thời sự, có khả năng tìm hiểu và tập hợp tin tức nhanh chóng, có mối quan hệ rộng…việc viết báo (cho cả báo giầy và báo điện tử) mang lại thu nhập khá ổn định từ 300.000 – 1.000.000đ/bài viết. Ngoài các mục tin tức, phóng sự, bạn cũng có thể tham gia viết truyện ngắn gửi báo cũng có được mức lương ổn định cho chi tiêu.

Không thực sự mới lạ tại Việt Nam, việc làm bài khảo sát thị trường cho các công ty/tập đoàn lớn cũng mang lại một nguồn thu nhập đủ để bạn tiêu vặt và hỗ trợ các chi phí sinh hoạt của mình. Thông thường, các công ty lớn sẽ thuê các nhân viên/CTV đi khảo sát thị trường (nhưng gần đây với sự phát triển internet thì mọi thứ đã trở nên dễ dàng hơn) và họ sẵn sàng chi trả một mức nhuận hấp dẫn cho những ai tham gia khảo sát.

Có lẽ bạn sẽ bị bất ngờ nếu biết rằng mỗi tháng đều có trung bình từ 5 đến 25 cuộc thi viết mà bạn có thể thử sức và rinh về các giải thưởng hiện kim và hiện vật. Chỉ cần vài cú click chuột đơn giản, bạn sẽ tìm thấy nhiều cuộc thi viết với giải thưởng dao động từ 500.000 cho đến 50.000.000 tuỳ theo quy mô của đơn vị tổ chức. Các cuộc thi viết thường yêu cầu truyện ngắn, tản văn trong thể loại lãng mạn, vì thế các bạn có thể tham gia để lấy kinh nghiệm và giải thưởng đủ để chi trả các chi phí sinh hoạt nếu bạn có sức viết và trình độ tốt.

Nghe có vẻ không liên quan tới viết lách cho lắm nhưng dịch thuật cũng đòi hỏi người dịch phải có được một trình độ ngôn ngữ và từ vựng nhất định. Ngoài ra, dịch thuật được chia làm nhiều loại (mà bạn có thể tìm hiểu qua google) với các mức lương khác nhau, thông thường nó được chia làm hai loại chính: dịch thương mại và dịch văn học. Mức lương của việc dịch thuật thường được tính theo trang, tuỳ theo kinh nghiệm và ngôn ngữ dịch. Đối với dịch thương mại, nhuận bút thường dao động từ 100.000 – 250.000/trang a4. Với dịch văn học, dường như nhuận bút dao động từ 55.000 – 85.000/trang sách.

Với sự nổi lên của các trang đánh giá phim, các shop buôn bán cùng với những trang chuyên về review ẩm thực/phim ảnh/nhà hàng khách sạn...thì việc viết review/PR đang trở thành một ngành nghề hấp dẫn đối với các bạn có khả năng viết lách tốt. Mức lương cho một bài review thường dao động từ 10.000 - 50.000đ và một bài PR dựa trên kinh nghiệm và độ viral của bài viết thường có mức nhuận từ 50.000 - 4.000.000đ hoặc có thể cao hơn.

Nằm trong ngành copywriting - nhóm ngành nghề mới nổi trong vài năm trở lại đây ở Việt Nam, viết bài SEO/viết content đang là một trong những ngành có nhu cầu cao nhất đối với những bạn có khả năng viết lách. Tuỳ theo từng công ty mà mức giá có sự dao động khác nhau và chủ đề viết cũng đa dạng, phong phú hơn. Có những công ty/agency sẵn sàng chi ra mức lương hấp dẫn: từ 6.000.000 - 12.000.000đ để có được một nhân viên conten/copywriting giỏi có thể viết chuẩn SEO và tạo viral cho bài viết. Công việc này ở thị trường nước ngoài cũng rất sôi động với mức giá từ $10 - $60/bài viết (tương đương 200.000 - 1.200.000 VND). Tại Việt Nam, mức giá sàn là 20.000/bài SEO có sẵn keyword cho tới 50.000/bài viết dao động từ 500 - 1.200 từ. Mình cũng từng có thời gian làm thử công việc này và thu nhập mỗi tháng dao động từ 300.000 - 2.400.000/tháng. Tuỳ theo số lượng bài viết của bạn mỗi tháng với mức giá thấp nhất là 20.000/bài viết 700 từ.

Chưa bao giờ hết hot, việc viết blog và fanpage luôn trở thành mục tiêu hàng đầu về công việc tạo thu nhập ổn định hoặc thụ động cho những người có khả năng viết lách. Với một kinh phí nhỏ để tạo trang web riêng hoặc sử dụng đặc điểm fanpage có sẵn của facebook, bạn hoàn toàn có thể kiếm tiền từ việc đặt quảng cáo trên web hoặc viết bài quảng cáo cho các đối tác tại fanpage của mình. Mức thu nhập từ quảng cáo đặt tại web vào tầm khoảng $0.01/lần click hoặc hiển thị, với fanpage khi có được lượt like và tương tác ổn định, thì một post quảng cáo có thu nhập dao động từ 500.000 - 1.800.000 hoặc nhiều hơn tuỳ độ nổi tiếng của bạn.

Còn khá xa lạ đối với người viết tại Việt Nam, nhưng nghề Ghost Writer đã thực sự rất phổ biến tại nước ngoài (bạn cũng có thể xem các công việc content, SEO, viết luận văn thuê...là một dạng của Ghost writer). Ghost writer là một thuật ngữ ám chỉ một người có khả năng viết lách sẵn sàng nhận một số tiền nhất định để hoàn thành một cuốn sách hoặc câu truyện dựa trên ý tưởng của người thuê hoặc không. Nghề này thường được gắn liền với việc tự xuất bản (self-published) online đang cực kì phổ biến trên thế giới. Mức giá của nghề này vẫn chưa được tìm hiểu, tuy nhiên đã có khá nhiều những tác giả vô danh sẵn sàng lập một website riêng biệt để quảng cáo cho dịch vụ viết truyện thuê này của mình.

Một hình thức khá xa lạ đối với những tác giả ở Việt Nam, nhưng không phải là không có người tiên phong trong công việc này. Với sự phát triển của các trang đọc trực tuyến lớn như Amazon (với kindle - trang chuyên đọc và tải các câu chuyện tự sáng tác đa thể loại cho nhiều độ tuổi), việc tự xuất bản sách online đã trở thành nguồn thu nhập thụ động ổn định, thậm chí là nguồn thu nhập chính yếu của các tác giả có khả năng viết lách tốt. Mặc dù để xuất bản ebook tại các trang website lớn, các tác giả phải đầu tư một số tiền cho việc minh hoạ sách, vẽ bìa và dàn trang tác phẩm cũng như chi phí quảng cáo, marketing cho các bên hỗ trợ (kinh phí minh hoạ sách dao động từ $250 - $400 cho 10 - 20 trang minh hoạ, tương đương với 5.000.000 - 8.000.000 VND, kinh phí cho việc marketing thường chia theo % hoặc thoả thuận riêng giữa tác giả và bên hỗ trợ.). Dựa trên các chi phí bỏ ra thì mình nghĩ rằng việc tự xuất bản online này phải mang lại thu nhập gấp đôi hoặc gấp 3 lần số vốn của tác giả (nghĩa là từ $500 - $1200, tương đương 10.0000.000 - 24.000.000 VND) mỗi tháng.

Trên đây là một số công việc liên quan tới viết lách có thể tạo ra một nguồn thu nhập thêm cho các bạn hoặc nguồn thu nhập tiêu vặt hàng tháng nếu bạn siêng năng. Về phương thức liên hệ và hoạt động của từng nghề, mình xin nhường lại cho các bạn tự tìm hiểu nhé!