Tất tần tật về giải thưởng Nobel danh giá.

Vừa qua trong Spiderum vừa có một bài đăng về giải Nobel của ba nhà khoa học trong lĩnh vực sinh y, nên mình mới sẵn dịp tìm hiểu kỹ hơn về giải thưởng này. Tình cờ tìm thấy được bài này trên trang Science News For Students nên chia sẻ cho mọi người cùng xem :D

Mỗi năm, trong tuần đầu tiên của tháng Mười, một số rất ít các nhà khoa học may mắn sẽ nhận được một cuộc gọi, vào lúc nửa đêm hoặc giữa ngày. Ở đầu dây bên kia là một giọng Thụy Điển thông báo cho họ rằng họ đã giành được giải Nobel. Gần như lập tức, những nhà khoa học này trở thành những nhân vật danh tiếng. Họ sẽ tham gia những bài nói chuyện, những bữa tiệc sang trọng và diện kiến nhà vua Thụy Điển.

Giải thưởng này được đặt tên theo một nhà phát minh, Alfred Nobel. Trong suốt cuộc đời mình, ông được biết đến nhiều nhất cho việc phát minh ra thuốc nổ. Điều đó giúp ông trở thành một người đàn ông giàu có. Và khi ông mất vào năm 1896, Nobel để lại tài sản kết sù của mình để thành lập năm giải thưởng hằng năm – gọi chung là giải Nobel.

Ý nguyện của Nobel là muốn dành một giải thưởng cho những tác phẩm văn chương xuất chúng. Một giải thưởng khác được dành cho những cống hiến vì nền hòa bình thế giới. Ba giải còn lại thuộc về các lĩnh vực là Vật Lý, Hóa Học và Sinh Lý Học hay Y Học. Cả năm giải thưởng này đều được trao bằng tiền mặt. Tính đến hiện tại, giải thưởng khoảng chin triệu Swedish krona (đồng cuaron - tiền Thụy Điển, tức khoảng 1.1 triệu Dollar). Nếu có hai người thắng cuộc trong cùng một lĩnh vực, giải thưởng sẽ được chia đều ra cho cả hai. Trường hợp có ba người đoạt giải trong cùng một lĩnh vực, một người sẽ nhận một nửa số tiền, nửa còn lại sẽ được chia đều cho hai người kia.

Fun Fact: có một giai thoại mà mình từng được thầy kể lúc còn học cấp 3, đó là câu chuyện về việc tại sao không có giải Nobel cho toán học. Theo thầy mình thì Nobel đã từng trải qua một cuộc tình tay ba, và ông đã thua trước một nhà Toán học :v Đây chỉ là câu chuyện vui nên mình cũng không biết rõ về tính xác thực của nó lắm :3

Mỗi năm, hàng ngàn nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới được mời để quyết định người thắng cuộc của giải Nobel. Tất nhiên là họ không thể tự bầu cho chính họ rồi :v . Những nhóm đến từ Học viện khoa học hoàng gia tại Stockholm, Thụy Điển sẽ xem xét đề cử cho lĩnh vực vật lý và hóa học. Một ban hội thẩm tại học viện Karolinska, một trường đại học y tại Stockholm, sẽ đảm nhận lĩnh vực Y Học hay Sinh Lý Học. Những nhóm này sẽ lọc danh sách các ứng cử viên. Danh sách rút gọn sau đó sẽ được chuyển đến một hội đồng bình chọn của mỗi lĩnh vực. Những thành viên của hội đồng này sẽ bỏ phiếu để bình chọn cho người sẽ nhận giải Nobel năm đó- hoặc sẽ không có ai được nhận giải cả.

Giải Nobel lần đầu được trao vào năm 1901, trừ trong hai cuộc thế chiến. Ngày nay, giải Nobel “được xem như cúp C1 của khoa học, một giải thưởng danh giá nhất toàn thế giới"- Nils Hansson. Ông là một y-sử gia (medical historian) tại Heinrich- trường đại học Heine tại Dusseldoft, Đức. Những người đoạt giải Nobel, theo ông,” được vinh danh như những ngôi sao, và những nghiên cứu của họ thu hút rất nhiều sự chú ý.”

Đọc thêm:

Giải thưởng Nobel bắt đầu nổi tiếng ngay khi vừa bắt đầu. Những nhà khoa học thắng cuộc nhận được nhiều tiền hơn tất cả những cuộc thi khác vào lúc đó, theo Robert Friedman. Ông là một sử gia về khoa học (science historian) tại trường đại học Oslo tại Norway.

Giải thưởng này cũng được vang danh trên toàn thế giới, khi mà các nhà khoa học từ khắp mọi nơi đều có thể tham gia, không chỉ riêng tại quê nhà của Nobel-Thụy Điển. Giải Nobel đã trở thành “nơi mà các quốc gia có thể cạnh tranh trong hòa bình.” Friedman nói.

Như một điều tất yếu, giải thưởng Nobel nhận được rất nhiều sự chú ý từ truyền thông. “Từ lúc bắt đầu, những tạp chí khoa học đã viết về những giải thưởng Nobel,” Hasson nói. Ngày nay, những người thắng giải Nobel đều được đăng lên trang nhất của các mặt báo.

Giải thưởng Nobel giúp một vài nhà khoa học được biết đến, theo quan sát của Harrizet Zuckerman. Cô là một nhà xã hội học, chuyên nghiên cứu về những hành vi trong xã hội của con người – tại trường đại học Columbia tại thành phố New York. “Nó hướng sự chú ý đến khoa học, thứ mà với tôi cũng đáng chú ý như việc làm phim và nhạc pop – những thứ mà hầu hết mọi người rất quan tâm,” cô nói. “Nó cũng hướng sự chú ý đến những con người không nhất thiết phải đến từ những gia đình cực kỳ giàu. Họ thành công là bởi họ đã được đưa đẩy bởi một khát vọng làm việc chăm chỉ và cống hiến.”

Với một vài ngoại lệ, những giải thưởng Nobel được trao cho những phát minh khoa học xuất sắc, không phải những phát minh dở hơi (pseudo scientific fads). Một vấn đề lớn hơn là có quá nhiều nhà khoa học đạt được những thành tựu ấn tượng so với số lượng giải. “Rất nhiều nhà khoa học tài giỏi đã bị bỏ qua bởi vì chỉ có một số lượng hữu hạn những người thắng cuộc”, theo Zuckerman.

Kể cả những nhà khoa học trực tiếp tham gia trong quá trình nghiên cứu cũng có thể không dành được giải Nobel. Hội đồng chấm giải đã đặt ra những quy định cho giải thưởng, trong đó chỉ có tối đa ba người chiến thắng trong mỗi lĩnh vực. Sau đó, các nhà khoa học đã chọn làm việc một mình hoặc trong những nhóm nhỏ. Nhưng nếu có một người thứ tư tham gia, thì họ phải chấp nhận thiệt thòi. Ngày nay, các nhà khoa học thường làm trong một nhóm lớn để làm những nghiên cứu trọng đại. Tuy nhiên trong một đội 100 người, thì ba cá nhân nào sẽ xứng đáng được nhận giải thưởng cao quý ấy?

“Trong những ngày đầu tiên, những người đặt ra luật định đã không lường được khoa học sẽ thay đổi như thế nào,” Zuckerman nói. “ Nhiều thế kỷ đã trôi qua, và đây là một sai lầm lịch sử giữa những quy định của giải thưởng và sự tiến bộ khoa học ngày nay.”

Điều đó cũng có nghĩa là khi hội đồng giám khảo không thể tìm ra những nhà khoa học xứng đáng, thì sẽ không có ai được nhận giải cả. Ví dụ, những nhà khoa học đã tham gia nghiên cứu và phát minh ra  anesthesia-thuốc mê, loại thuốc có khả năng giảm thiểu cảm giác đau của một người, hoặc đưa họ vào trạng thái vô thức. Thuốc mê thật sự đã thay đổi nền y học. Nó cho phép bác sĩ có thể thực hiện những ca phẫu thuật tinh vi mà không để lại những cơn đau khủng khiếp. “Nhiều người đã làm việc trong công trình này,” Hansson nói. Nhưng với giải Nobel, như vậy là quá nhiều. Hội đồng bầu chọn cho Y học/Sinh Lý học đã không thể tìm ra ba người có cống hiến nhiều nhất trong cả nhóm. Thế là chẳng có ai được giải Nobel!

Tương tự, giải Nobel cũng chỉ được trao cho 3 lĩnh vực thuộc về khoa học (2 lĩnh vực còn lại là văn chương và hòa bình). Thực tế, nhiều phát minh khoa học được tìm thấy lại không thuộc 3 lĩnh vực này. Chẳng hạn một vài nhà khoa học đã chỉ ra cách dự đoán chính xác động đất. Phát hiện này có thể cứu sống được rất nhiều người. “ Điều này hoàn toàn hợp với ý niệm của Alfred Nobel vì đã giúp ích cho loài người,” Friedman lưu ý. Không may, Khoa học Đất không thích hợp cho một giải Nobel.

“Đây có thể là một vấn đề khi mà các trường đại học và cơ quan sử dụng giải Nobel như một thước đo cho sự quan trọng của họ”, Friedman nói. Những lĩnh vực khoa học như thiên văn học hay toán học có thể không được nhiều tiếng tăm chỉ bởi những nhà khoa học lĩnh vực này không thể thắng được một giải Nobel nào.

Vài trường đại học nỗ lực để thuê và giữ những người đoạt giải Nobel ở lại. Đây là điều mà Friedman lo lắng vì nó không tốt cho khoa học. “Khoa học có nên như thể thao, khi chỉ mua những người giỏi nhất và giữ thứ hạng của bạn?” Giải Nobel chỉ ra những phát minh quan trọng, ông lưu ý, nhưng “điều gì ở giải thưởng này đề cập đến trường đại học, chất lượng cuộc sống hay chất lượng giảng dạy?”

Trong khoảng thời gian 1901 đến 2016, chỉ có 12 trong tổng số 221 người thắng cuộc trong lĩnh vực Y học/ Sinh Lý học là nữ. Chỉ có bốn người phụ nữ trong thời kỳ qua đã giành được giải Nobel cho Hóa Học. Và chỉ có hai người trong lĩnh vực Vật Lý. Với những nhà khoa học thuộc các dân tộc thiểu số, con số này còn tệ hơn thế. Chưa một nhà khoa học da đen nào từng được mang giải Nobel về nhà.

Sự thiếu hụt sự đa dạng là một vấn đề. “Đây không phải là về giải thưởng mà là về chế độ tưởng thưởng trong khoa học,” Zuckerman nói.” Có xu hướng về việc không công nhận thành quả của những người thuộc về những quốc gia hay giới tính khác.” Các thí sinh tham gia cũng thường đến từ một số ít các trường đại học có quan hệ hoặc các trung tâm nghiên cứu, cô lưu ý. Trong số đó là trường đại học California tại Berkeley và đại học Harvard tại Cabridge.

Nhưng mọi việc đang thay đổi, Zuckerman nói. Những hội đồng khoa học quan trọng, như Học viện Khoa học Quốc gia của Mỹ và tầng lớp hoàng gia tại Anh, đã cho phép nhiều phụ nữ và nhiều người với màu da khác nhau tham gia. Những tầng lớp này giúp cho các nhà khoa học được công nhận bởi những người cùng địa vị với họ. Và càng có nhiều phụ nữ và người có màu da khác được công nhận, càng có nhiều cơ hội cho họ được nhận giải Nobel. Giữa năm 1901 và 2001, chỉ có 10 người phụ nữ được nhận giải Nobel thuộc lĩnh vực khoa học. Trong 15 năm tới, thêm tám người phụ nữ khác được trao giải. “Đây khó có thể xem là một sự công bằng,” Zuckerman nói,”nhưng giờ nó cũng tốt hơn trước đây.”

Trong khi những người đoạt giải Nobel đã đạt được những thành tựu tuyệt vời, thì ngoài kia còn có những nhà khoa học sẽ không bao giờ được nhận huy chương vàng hay số tiền 1,000,000$. Tuy vậy, sự cuốn hút của giải thưởng này vẫn còn rất lớn.” Tôi từng hỏi một sinh viên năm nhất tại Học viện Công nghệ California về mục tiêu cho sự nghiệp khoa học của họ,” Friedman kể lại. “90% nói rằng mục tiêu của họ là giành được giải Nobel.” Nhưng có quá ít giải Nobel, nên phần lớn, chứ không phải tất cả, những sinh viên này sẽ thất vọng. “Nó cũng giống như việc bạn đi đến Las Vegas và tin rằng bạn sẽ trở thành một triệu phú vậy”, Friedman nói.

Tuy nhiên, không nhận được giải Nobel không làm cho những học viên này thất bại. “ Đúng, một nhận thức lỗi lạc của một nhà khoa học lỗi lạc mới quan trọng,” Friedman nói. “Nhưng nó chỉ quan trọng khi bạn có được một cộng đồng và mạng lưới những người làm việc chung với nhau.”

Sau khi dịch xong bài này, cá nhân mình cảm thấy giải Nobel không phải lúc nào cũng hào hoa như vẻ ngoài của nó cả. Tuy nhiên, cũng như trong bóng đá, có kẻ thắng người thua thì phần thưởng mới thật sự có giá trị. Và cũng mong là Việt Nam sẽ có một ngày được nhận giải thưởng danh giá ấy :) Lần đầu dịch một bài tiếng Anh nên văn phong có hơi lủng củng, nhờ mọi người góp ý ạ :D

Nguồn: