TỔNG QUAN VỀ CAT (Computer Assisted Translation)

Thông thường, khâu dịch thuật chỉ bao gồm TEP (Translation – Editing – Proofreading hay Biên dịch - Chỉnh sửa - Đọc kiểm) và quy trình này chỉ phù hợp với những dự án dịch thuật dịch một lần. Đối với một công ty dịch thuật chuyên nghiệp, những dự án dịch thuật một lần thông thường sẽ không thể đảm bảo chất lượng và tính đồng nhất (consistency). 

Để đảm bảo tính đồng nhất thì ngoài TEP (quy trình do con người làm) sẽ cần sự hỗ trợ của các phần mềm CAT (Computer Assisted Translation Tools). Đối với phần mềm dịch thuật chuyên nghiệp thì lợi thế lớn nhất là TM (Translation memory – giải thích một cách dễ hiểu, TM sẽ ghi nhớ những gì mà dịch giả đã làm, sử dụng một số thuật toán về thống kê và sắp xếp, rồi áp dụng với những phần dịch mới có tính tương tự, rút ngắn thời gian dịch), giúp đảm bảo độ chính xác cao trong dịch thuật đồng thời đảm bảo tính đồng nhất.

Các công cụ CAT hoạt động dựa trên nguyên tắc vận hành của Translation Memory (Bộ nhớ dịch - từ giờ sẽ được viết tắt là TM). 

TM là cơ sở dữ liệu ngôn ngữ ghi lại quá trình làm biên dịch của người dịch và sử dụng kết quả dịch cho những lần dịch tiếp theo. TM có thể tự động dịch khi kết quả trùng một phần hoặc tuyệt đối.

TM hoạt động dựa trên các Translation Unit (Đơn vị dịch - từ giờ sẽ được viết tắt là TU), mỗi một TU sẽ bao gồm hai phần:

Thông thường các công cụ CAT sẽ thể hiện TU như sau:

Source    | Create easy and effective ads

Target     | Tạo quảng cáo dễ dàng và hiệu quả

Đơn vị nhỏ nhất của TU (thường) là câu. Một số công cụ CAT có thêm một tầng nữa là từ và cụm từ ở dưới để tiện cho việc tra cứu (MemoQ). Số lượng TU càng nhiều, TM càng phong phú. Tuy nhiên, do sẽ có trường hợp TU lặp lại nên TM sẽ cần phân loại TU để tối ưu hóa công việc dịch.

TM sẽ phân biệt TU dựa theo việc nội dung giữa các TU trùng nhau như thế nào. Hãy thử so sánh hai TU:

Source  |  Create easy and effective ads

Target   | Tạo quảng cáo dễ dàng và hiệu quả

Source    | Create easy and effective campaigns

Target     | Tạo chiến dịch dễ dàng và hiệu quả

Hai TU có số lượng từ giống nhau, nên có thể “dự đoán” được độ trùng nhau của hai TU nằm ở khoảng 80%. Tuy nhiên nếu đưa vào trong Trados, bạn sẽ thấy độ trùng khác:

Đó là vì thuật toán tính độ trùng của TM còn tính thêm các yếu tố khác như độ dài của từ, vị trí của từ trong câu, trình bày tag trong các TU. Trên thực tế, các công ty hàng đầu về sản xuất công cụ CAT không tiết lộ về thuật toán tính độ trùng của họ bởi đây là yếu tố sống còn của các công ty đó.

Người dịch sẽ cần quan tâm tới độ trùng của TU ở mức độ tổng quan hơn. Thông thường, độ trùng được chia ra thành các loại như sau:

Tại sao người dịch lại phải quan tâm đến độ trùng? Bởi vì khách hàng sẽ trả tiền cho người dịch dựa vào độ trùng của TM. Nếu như làm việc trong ngành bản địa hóa, người dịch sẽ hiểu rằng số tiền mình được trả dựa vào số từ có trọng số (Weighted Wordcount). Các công ty sẽ có cách tính số từ có trọng số khác nhau. Ví dụ:

Công ty A sẽ đặt trọng số cho các loại trùng như sau:

Nguồn: http://translationjournal.net/journal/34CAT.htm

Như vậy với một dự án 125.232 từ, số từ có trọng số sẽ là 66.745 và người dịch sẽ được trả tiền theo 66.745 từ chứ không phải 125.232 từ.

Bên cạnh TM, Termbase (Dữ liệu thuật ngữ chuyên ngành - từ giờ sẽ được viết tắt là TB) cũng là một tính năng đặc trưng của các công cụ CAT. Để làm một người dịch tốt, bạn cần phải hiểu được sự khác nhau giữa TM và TB, cũng như trường hợp áp dụng.

TB là bộ cơ sở dữ liệu thuật ngữ chuyên ngành bao gồm từ ngữ chuyên ngành đã được dịch sang tiếng đích cũng như những thông tin liên quan đến thuật ngữ chuyên ngành. 

Khác với TM sử dụng “câu” làm đơn vị làm việc nhỏ nhất, TB sử dụng “thuật ngữ” làm đơn vị làm việc nhỏ nhất. Sự khác biệt của TM và TB nằm chủ yếu ở ngữ cảnh. TM sẽ phụ thuộc vào ngữ cảnh nhiều hơn so với TB.

Chính vì vậy nên việc cập nhật TM khác với so việc cập nhật TB. Phần này sẽ được đề cập ở trong phần sử dụng Trados tại các phần sau.

TB sẽ rút ngắn việc tra cứu của người dịch đi rất nhiều, vì thông thường dịch giả có thể dễ dàng truy cập TB ngay trên màn hình làm việc của các công cụ CAT. Ngoài ra, TB cũng có thể tự động tìm thuật ngữ và tự động gợi ý thuật ngữ trong quá trình dịch. Hình dưới hiển thị một trong những tính năng của TB: Nhận ra thuật ngữ (Term Recognition)

Trước khi đi vào phần này, chúng ta cần phải hiểu tại sao TM và TB quan trọng, cũng như quy trình sử dụng TM và TB trong quá trình dịch thuật.

Quy trình sử dụng TM trong dịch thuật:

Thông qua những thông tin trên, về mặt tổng quan, việc tối ưu hóa TM và TB đòi hỏi những yêu cầu như sau:

Trong phần tiếp theo, tôi sẽ nói cụ thể hơn về việc thiết lập và sử dụng các công cụ CAT khác nhau.