1. Mở đầu


Ex machina - Bộ phim điển hình về sự trỗi dậy của AI

Ngày nay, chúng ta có thể nghe thấy thuật ngữ AI - Artificial Intelligence (Trí tuệ nhân tạo) ở gần như khắp mọi nơi, từ Tivi, báo chí, Facebook, những người xung quanh. Cụm từ “Trí tuệ nhân tạo” xuất hiện như là 1 keyword của thời đại vậy. Thế nhưng chúng ta có hiểu được ý nghĩa thực sự của nó, hay là những tiềm năng đi liền với những hiểm hoạ hoàn toàn có thể xảy ra của việc phát triển “Trí tuệ nhân tạo” không có kiểm soát hay không.
AI đã và đang gần như len lỏi vào không ít thì nhiều ngóc ngách trong cuộc sống hàng ngày của bạn đấy. Sẽ có người nói thế này : “Tôi tưởng Trí tuệ nhân tạo chỉ là khái niệm xuất hiện trong mấy phim khoa học viễn tưởng ngày tận thế, trong mấy dự án nghiên cứu hay trong hội thảo của các chuyên gia thôi chứ”. Tin tôi đi, bạn không nghe nhầm đâu, thực sự là AI đang xuất hiện khá nhiều cuộc sống của bạn đó. Thử liệt kê chút nhé :
  • Facebook bạn đang dùng hàng ngày, những dòng status, những comment của bạn bè tại page, hay là những tin quảng cáo từ các page quảng cáo nào đó, chúng đều xuất hiện theo thứ tự ưu tiên cũng như theo thói quen mà bạn sử dụng facebook hàng ngày, và những công việc theo dõi thói quen hàng ngày của bạn, hoàn toàn do AI xử lý.
  • Bạn có thấy dạo gần đây trên một số ứng dụng chat như Messenger, Zalo,... mà bạn hay dùng hàng ngày, đều xuất hiện gợi ý icon mỗi khi bạn sử dụng chat với người khác không, đó cũng là 1 AI đó.
  • Tất nhiên, còn rất nhiều rất nhiều ứng dụng của AI đang len lỏi vào cuộc sống của bạn nữa, nhiều đến nỗi thực ra mình cũng không rõ để có thể liệt kê ra hết.
“Ơ nhưng mà sao vừa nãy thằng này nói cái gì mà hiểm hoạ từ AI cơ mà, sao đọc nãy giờ có thấy tí hiểm hoạ khỉ mốc nào đâu”. Bình tĩnh nào, để mình liệt kê cho bạn xem những thành tựu nổi bật của khoa học nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo đã đạt được nhé: 
  • Năm 1997, máy tính Deep Blue đánh bại vua cờ Kasparov.
  • Năm 2011, máy tính Watson đánh bại hai nhà vô địch Brad Rutter và Ken Jennings trong trò chơi đố chữ “Jeopardy!” (1 trò chơi cực kỳ nổi tiếng trên sóng truyền hình Mỹ).
  • Năm 2016, máy tính AlphaGo đánh bại nhà vô địch Lee Se-dol trong môn cờ vây, một chuyện trước đó ít lâu người ta còn nhận định “sẽ không bao giờ xảy ra” vì cờ vây không chỉ đòi hỏi logic, mà còn cả linh cảm và trực giác.
Và tất cả những sự kiện mà tưởng chừng như không thể, chỉ dành cho con người như vậy, đã lần lượt được máy tính sở hữu Trí tuệ nhân tạo thực hiện, hết lần này đến lần khác.
“Trí tuệ nhân tạo sẽ trở nên cực mạnh trong một tương lai gần và chúng sẽ xoá sổ con người khỏi Trái Đất” - James Barrat.
Bạn không nghe lầm đâu, đó chính là những điều mà tác giả muốn nói trong cuốn sách này. Nếu nói đến đây chắc hẳn bạn sẽ ngay lập tức liệt cuốn sách này vào danh sách những cuốn sách khoa học viễn tưởng nhảm xít, và cho ngay mình 1 downvote vì dăm ba nội dung vớ vẩn. Nhưng, gượm chút đã, chỉ một phút thôi, để tôi kể cho bạn danh sách những người đồng ý với luận điểm trên nhé: 
  • Stephen Hawking, nhà vật lý lý thuyết thiên tài người Anh, tác giả của cuốn sách “A Brief History of Time”(Lược sử thời gian), người đã trở thành nhân vật chính trong bộ phim “The Theory of Everything” (Thuyết vạn vật) của Hollywood.
  • Bill Gate, tỉ phú Mỹ, đồng sáng lập Microsoft, từng là người giàu nhất thế giới và đang là nhà hoạt động từ thiện vĩ đại.
  • Ellon Musk, tỉ phú Mỹ, chủ nhân của SpaceX và Tesla, được coi là Iron Man ngoài đời thật.
  • Larry Page, tỉ phú Mỹ, đồng sáng lập Google. Ông hiện là người tích cực nhất trong cuộc chạy đua phát triển trí tuệ nhân tạo
  • Steve Wozniak, nhà phát minh người Mỹ, đồng sáng lập Apple(cùng Steve Jobs).
  • Và những người không tuyên bố công khai nhưng đang tập trung và AI như Jeff Bezos (Amazon), Mark Zuckerberg (Facebook)... và nhiều nhân vật nổi tiếng thuộc giới công nghệ, học thuật, nghiên cứu trên khắp thế giới. Vào đầu năm 2015, họ và hơn 8000 người khác đã cùng ký vào 1 thư ngỏ, nhấn mạnh sự cần thiết phải nghiên cứu kỹ lưỡng mọi mặt về vấn đề AI.
Nếu như bạn đã đọc được đến đây, nghĩa là bạn đã tin mình được 1 chút rồi chứ. Những người tài giỏi và thông minh như vậy tin vào điều này, hẳn đây không phải là 1 tiên đoán vớ vẩn về ngày tận thế đâu nhỉ.

2. “Phát minh cuối cùng” - Trí tuệ nhân tạo và sự cáo chung của kỷ nguyên con người.

Tất cả những điều cần biết về quá trình phát triển nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo, cũng như những thành tựu phi thường, cùng với đó là những mối hiểm hoạ khôn lường từ Trí tuệ nhân tạo đều được James Barrat nêu ra trong “Phát minh cuối cùng” - cuốn sách về những sự thật trần trụi nhất của Trí tuệ nhân tạo.
"Phát minh cuối cùng" - James Barrat
Nếu như bạn giống như mình, thì tức là bạn cũng từng nghĩ rằng Trí tuệ nhân tạo (AI) là một khái niệm ngốc nghếch mang đầy tính khoa học viễn tưởng trong đó. Nhưng thực sự, từ khi đọc được cuốn sách này và với những tìm hiểu của mình, thì mình nghĩ có vài lý do khiến chúng ta cảm thấy bối rối khi nghe đến AI trong cuộc sống hàng ngày :
  • Chúng ta thường liên tưởng Trí tuệ nhân tạo gắn liền với các bộ phim khoa học viễn tưởng như: Star War, Terminator, 2001: A Space Odyssey, Transcendence, Ex machina. Và tất cả chúng đều chỉ là tưởng tượng, khiến chúng ta cảm thấy AI chỉ là viễn tưởng mà thôi.
  • AI là một chủ đề rất rộng. Nó bao gồm những chiếc máy tính siêu việt, đến xe tự lái hay điều gì đó khiến thay đổi tương lai một cách khủng khiếp. AI bao trùm tất cả những thứ đó, vậy nên khiến ta nhầm lẫn.
  • Chúng ta thường xuyên sử dụng AI trong đời sống hàng ngày, nhưng không biết đó chính là AI. Do hiệu ứng này, AI nghe giống như một dự đoán huyền bí về tương lai hơn là thực tế. Cùng lúc đó, nghe nó như thể là một khái niệm huyễn hoặc về một thứ xa vời được tạo ra vậy.
Bây giờ, chúng ta hãy làm rõ vấn đề hơn một chút. Hãy ngừng ngay việc suy nghĩ tới robot khi nhắc đến AI. Robot chỉ là những cái vỏ chứa cho AI, có thể có hoặc có thể không, nhưng AI lại là bộ máy chứa bên trong robot. AI là bộ não, còn robot là thân thể của nó - có thể có hoặc không. Ví dụ như phầm mềm và dữ liệu của các trợ lý ảo như Siri, Cortana, Google Assistant, hay giọng nói mà chúng ta nghe thấy từ chúng cũng là dạng nhân cách hoá của AI, và ở đây chẳng có 1 robot nào cả.
Có ba dạng AI đã, đang và sẽ tồn tại được tác giả nhắc đến tương ứng với 3 giai đoạn phát triển của ngành khoa học nghiên cứu Trí tuệ nhân tạo, cho đến khi đạt tới “Singularity” - Điểm kỳ dị công nghệ khi Trí tuệ nhân tạo tiến bộ vượt quá cấp độ hiểu biết của con người, đó là :
  • Trí tuệ nhân tạo hẹp (Artificial Narrow Intelligence - ANI): là loại AI chỉ tập trung vào một lĩnh vực cụ thể, như : chơi cờ vua, giải đố, nghiên cứu thói quen người dùng, nghiên cứu thị trường chứng khoán, dự báo thời tiết,…. Thế nhưng, khi bạn hỏi Alpha Go về cách lưu trữ dự liệu trong ổ cứng tốt nhất, thì nó sẽ chẳng thể trả lời bạn được đâu, vì đơn giản là đó không phải công việc mà nó được giao cho để xử lý.
  • Trí tuệ nhân tạo phổ quát (Artificial General Intelligence - AGI): là một bộ máy thông minh đã đạt tới cấp độ con người. Tức là khi đó 1 AGI đã có thể suy nghĩ, tìm hiểu và giải quyết vấn đề như 1 con người rồi. Nhưng hiện tại chúng ta chưa làm được điều đó, và vẫn đang trong quá trình nghiên cứu để tạo ra 1 AGI đầu tiên.
  • Siêu trí tuệ nhân tạo (Artificial Super Intelligence - ASI): khi đã tạo ra được ASI, loài người lần đầu tiên tạo ra 1 thứ thông minh hơn mình. Không chỉ là thông minh hơn chút thôi đâu, chúng sẽ dần dần thông minh hơn hàng trăm, hàng ngàn, rồi hàng triệu hàng tỷ lần một con người bình thường. 
Chúng ta đã chinh phục được cấp độ thấp nhất của AI - là ANI, theo rất nhiều cách khác nhau, và chúng phổ biến khắp nơi. Cuộc cách mạng AI là con đường đi lần lượt từ ANI - tới AGI - rồi cuối cùng sẽ là ASI, như chính tựa đề của cuốn sách, đây sẽ là “Phát minh cuối cùng” của loài người chúng ta. 
Có thể sẽ có nhiều người với suy nghĩ lạc quan sẽ nói với bạn rằng: “Dù cho có tạo ra được ASI thì có sao chứ, ta chỉ việc kiểm soát nó phục vụ cho con người, và hơn nữa, chắc gì thế hệ của chúng ta đã xuất hiện ASI”. Dù bạn có tin vào câu nói đó hay không, mình cũng xin đưa ra cho bạn 2 sự thật phản bác lại suy nghĩ đó nhé :
  1. Con người chúng ta có thể kiểm soát ASI ư, tôi không muốn nói theo suy nghĩ tiêu cực đâu, nhưng sự thật là, chúng ta không thể làm được điều đó. Vì sao à, bạn có nghĩ rằng loài chuột có thể kiểm soát được loài người không. Nếu như coi 1 ASI là 1 con người, thì đối với nó, loài người chúng ta như những con chuột đã tạo ra nó, và nhốt nó trong 1 cái lồng sắt, hiện tại bạn nghĩ nó có muốn thoát ra khỏi lồng sắt này không, tôi khẳng định là: “Chắc chắn”. Bạn sẽ cảm thấy ghê tởm vì điều này, nhưng với ASI, nó không hề có cảm giác đó, đó chỉ là cảm xúc của loài người chúng ta, loài sinh vật thấp kém và yếu đuối, những con chuột trong mắt ASI, mà rồi sẽ đến thời điểm nó coi con người hay tất cả những dạng sống trên Trái Đất chỉ như những nguyên liệu phục vụ cho mục đích dưới dạng nguyên tử ( vì tất cả các sinh vật sống đều cấu thành từ các thành phần hữu cơ C, H, O,...).
  2. Thế hệ chúng ta sẽ không xuất hiện ASI ư. Thực tế thì rất có thể ASI sẽ xuất hiện chỉ trong vài thập kỷ ngắn ngủi sắp tới đó. Bạn không tin điều đó ? Nhà tương lai học Ray Kurzweil là người đã đưa ra Định luật Hồi quy tăng tốc, cho rằng tốc độ phát triển về khoa học công nghệ sẽ ngày càng tăng dần cấp số nhân theo thời gian. Rằng toàn bộ tiến bộ khoa học của thế kỷ 20 sẽ chỉ mất vỏn vẹn 20 năm ở thời điểm năm 2000 để đạt được những điều đó, tức là tốc độ phát triển đã nhanh gấp 5 lần tốc độ phát triển của toàn bộ thế kỷ 20. Và theo như dự đoán của các nhà nghiên cứu, tương lai học hàng đầu thế giới rằng rất có thể AGI sẽ xuất hiện trước khi thế kỷ 21 đi được nửa quãng đường, thì sẽ rất nhanh thôi, việc nó tiến lên cấp độ ASI - vị Chúa với trí tuệ siêu việt, sẽ ngắn hơn cả thời gian từ khi một đứa bé được sinh ra cho đến khi đủ tuổi đi học.
Và thời khắc đó dù có muốn hay không, rồi nó cũng sẽ xảy ra, chúng ta có thể sống sót hoặc không, nhưng có 1 điều tất yếu sẽ đến, ASI sẽ khiến thay đổi mọi thứ. 

3. Kết luận 

Điều mà chúng ta đã biết là sự thống trị toàn diện của loài người trên Trái Đất này đã tạo ra 1 luật lệ: trí tuệ mang lại quyền lực. Tức là 1 ASI, khi chúng ta đã tạo ra nó, sẽ trở thành thứ quyền lực nhất trong lịch sử sự sống trên Trái Đất, và tất cả những sinh vật sống, bao gồm cả loài người, đều nằm trong lòng bàn tay nó - và điều này có thể xảy ra chỉ sau một vài thập kỷ nữa.
Ở một tương lai không xa, chúng ta sẽ có thể tạo ra cho mình một vị Chúa theo đúng nghĩa đen, những vấn đề như đảo ngược tiến trình lão hoá, chữa các loại bệnh dịch, thậm chí là sự bất tử, thiết lập thời tiết để bảo vệ sự sống trên Trái Đất - bỗng dưng đều trở thành điều có thể. Như vậy, nếu như một ASI trở thành sự thật, và giờ có một vị Chúa toàn năng trên Trái Đất - thì câu hỏi quan trọng bậc nhất đối với chúng ta sẽ là:
“Liệu nó có phải là một vị Chúa tốt không ?”
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Đây là lần đầu tiên mình viết bài trên Spiderum. Những thông tin mình cung cấp trong bài viết đều được mình lấy từ nội dung trong “Phát minh cuối cùng” và tham khảo từ một số bài review của các tác giả khác, mà mình sẽ dẫn nguồn ở bên dưới. Mong mọi người gạch đá nhẹ tay ạ :))
Tham khảo :
Đọc thêm: