Nghệ thuật Khoá mõm: Đánh giá chức năng Block mới, và cách để nâng tầm nó thành nghệ thuật

Rốt cuộc thì chức năng được ngóng đợi nhất của Spiderum trong năm nay đã ra đời: Block. Đối với riêng tôi thì Spiderum phiên bản mới (ra mắt từ nửa sau năm 2021) thật sự không có gì mới cả chừng nào nó chưa có tính năng block, chuyện không cần nói nữa.

Dưới tư cách người có kinh nghiệm hành tẩu giang hồ trên internet từ thời diễn đàn còn thịnh hành, cho đến khi nó thất thế rất nhanh để nhường ngôi cho mạng xã hội, tôi đánh giá rằng sự thành công của MXH đến từ tính cá nhân chủ nghĩa cao, mà tính cá nhân chủ nghĩa của MXH được hậu thuẫn rõ rệt nhất chính là ở nút block.

Và dưới tư cách người sở hữu một username Spiderum và một account Facebook đong được tương đối nhiều like, đồng nghĩa với việc tạo ra sân chơi cho nhiều thành phần – cả công dân gương mẫu lẫn học sinh cá biệt – tôi dứt khoát cho rằng những người chủ của sân chơi phải có được một đặc quyền nào đó. Ít nhất thì đó cũng phải là…

Có một nếp hằn trong suy nghĩ của nhiều người rằng block là hành động hèn nhát vì không dám đối mặt với ý kiến trái chiều. Tôi biết căn nguyên của nếp hằn suy nghĩ này, nó đến từ thế hệ đầu 9x đổ về trước, những người lần đầu tiếp xúc với internet qua lăng kính của diễn đàn. Thời ấy cũng có blog nhưng vì truyền thông chưa thuận tiện như bây giờ nên các blogger viết mà rất ít người biết đến, nếu có nhu cầu giao lưu xã hội thì diễn đàn là lựa chọn duy nhất. Nói tóm lại, một nếp hằn tư duy do phải sống trong thời kì khó khăn.

Thời kì khó khăn ấy sàng lọc để tôn vinh một nhóm cá thể bị khổ dâm, đây là những hạng người cảm thấy tự hào khi tồn tại được trong một cộng đồng độc hại. Họ cảm thấy họ nam tính hơn khi dành toàn bộ thời gian lên mạng chỉ để chửi nhau; họ cảm thấy giá trị bản thân tăng lên không phải vì có hiểu biết hơn, cũng không phải vì tạo ra nhiều sản phẩm cho xã hội hơn, mà vì họ nhận được nhiều câu chửi hơn nhưng vẫn thấy bình thường trước việc bị chửi; thậm chí họ còn cảm thấy được học hỏi và biết ơn lối sống độc hại ấy nữa. Nói cách khác, họ là vozer (đến từ diễn đàn voz) hoặc những thành phần hủ lậu tương tự vẫn tôn thờ diễn đàn giữa năm 2022.

Đến bây giờ tôi vẫn thật sự không hiểu đâu là cái danh dự, hay vinh quang, hay chiến công, hay poaloa lumpoa, khi vật nhau với bầy lợn trong một cái chợ? Tôi từ chối gọi hành động ấy là tranh luận, bởi vì nó đang chà đạp lên mọi quy tắc văn minh của loài lợn. Và tôi càng khước từ gọi những cá thể ấy là “người tranh luận” bởi vì nói thế là đã sai ngay ở tiếng “người”.

Và có lẽ để chứng minh một mô hình là tốt hay tệ, cách tốt nhất là chúng ta hãy nhìn vào sản phẩm mà nó tạo ra được cho xã hội. Đến đây thì tôi có thể quả quyết rằng nếu bạn muốn chọn một thời kì mà bài viết vừa miễn phí, lại vừa chất lượng không kém gì những sản phẩm phải mua mới có, thì chắc chắn thời kì ấy là ngay lúc này đây, thời kì MXH. Bởi vì trước đó chưa từng có nền tảng viết nào tốt ngang với các nền tảng viết bây giờ.

Chẳng hạn, bây giờ chúng ta có Spiderum, với các bài viết điển hình như Học thuyết tiến hóa: Câu chuyện về Charles Darwin và Cây Sự Sống của Cheshire; bài Tarot phản khoa học và không chính xác, tại sao (Gen Z) chúng ta vẫn tin? - Phần I của Gombung; bài Việt Nam: Nạn nhân của Địa lí của Trantuanst22; và cuối cùng – mà nếu không nhắc đến thì sẽ là khiêm tốn đểu – là tôi với bài viết mà tôi tâm đắc nhất cả về chiều sâu kiến thức lẫn sự táo bạo trong chủ đề, Lòng yêu nước: Truyền thống ngàn đời hay truyền thống tân tạo?

Điểm chung của bốn bài viết tôi dẫn làm đại diện trên nằm ở chỗ kiến thức và cách dẫn nguồn của chúng là thứ mà 15 năm trước người đọc chỉ có thể tìm được trong sách hoặc tạp chí khoa học, báo chí thông thường cũng không thể sâu đến mức ấy bởi nó thường bị giới hạn độ dài ở mức 3000 chữ, còn các trang tin điện tử hồi bấy giờ, và ngay cả bây giờ, thì thậm chí dẫn nguồn với họ cũng là điều xa xỉ.

Bây giờ nhìn vào các diễn đàn, để xem chúng ta có gì. Để công bằng, tôi sẽ không mang voz ra so sánh vì làm như vậy sẽ là sỉ nhục tất cả các bên được mang ra so (trừ voz), mà ở đây tôi so với hai diễn đàn chất lượng nhất mà tôi từng biết đến là Lichsuvn và TTVNOL. Bởi vì bây giờ cả hai diễn đàn đều đã chết nên việc tìm bài khá khó, Lichsuvn có đại diện là bài Sự thật đằng sau chuyện tấm cám mà ta biết của Yevon rất đình đám thời ấy, còn TTVNOL thì có Bí kíp tán gái của Quarker được yêu thích đến mức dân mạng từng đóng PDF để truyền tay nhau.

Chỉ cần lướt sơ qua chúng ta cũng thấy hai bài viết trên có vấn đề chung là văn phong cụt lủn dạng văn nói, thay vì văn viết với phong cách cá nhân đậm nét như thời bây giờ. Bài thứ nhất (của Yevon) đáng quan tâm hơn, nhưng phần nguồn rất có vấn đề, nó không chú thích rõ rằng câu nào tham khảo nguồn, câu nào của người viết; thậm chí cách dẫn nguồn cũng mập mờ như “bài viết của nhà nghiên cứu Đinh Gia Khánh”, dẫn nguồn kiểu này không ai kiểm chứng được do vậy cũng như không dẫn. Còn bài thứ hai (của Quarker) đơn giản là mấy trò dạy tán gái thời kì đầu, kiểu như cụ tổ của các cháu redpill hay alpha male gì đó, nó có rất ít giá trị kiến thức nên về cơ bản mang vào để góp mặt thôi chứ không thể so sánh.

Nhưng xin lưu ý rằng tôi so sánh để cho thấy sự tiến bộ của thế hệ người viết bây giờ, chứ không phải để chê bai thế hệ trước, vì như vậy là bất công. Các nền tảng viết thời ấy không khuyến khích người viết như bây giờ, văn hoá viết thời ấy cũng không dày dạn và chỉn chu như bây giờ, rất có thể thế hệ ấy họ đủ trình độ viết hay hơn thế nhưng văn hoá không thúc đẩy họ làm mà thôi. Bản thân tôi biết TTVNOL có nhiều người có thực tài và bây giờ họ vẫn có tầm ảnh hưởng lớn, còn Yevon của Lichsuvn là người tôi đánh giá cao và tôi vẫn đang có địa chỉ liên lạc, dẫu không phải chỗ thân quen.

Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh rằng cái khác biệt cốt lõi nằm ở chỗ ở những mô hình không có nút block thì gần như cứ người nào to mồm hơn, chai mặt hơn, nhiều bầy đàn hơn là có thể thống trị cộng đồng, bởi vì những người tử tế hơn thường không mang những đặc điểm ấy và do vậy họ bị lấn át rồi phải rời bỏ cộng đồng. Cái duy nhất thay đổi được cộng đồng diễn đàn là mod và admin nhưng không ai dám chắc nhóm người ấy tử tế cả, đặc biệt khi việc mod ảo tưởng quyền lực đã trở thành meme một thời. Điều này lí giải được sự thất thế tất yếu của mô hình diễn đàn, và sự tha hoá của những diễn đàn như voz nơi người tốt thì ít, quân ác thì nhiều.

Ngoài ra mô hình diễn đàn vì muốn tập trung vào chủ nghĩa tập thể nên tạo ra rất ít đột biến, những cá nhân tài năng vượt bậc nếu không bị đám đông ô hợp vùi dập thì rồi cũng dần dần chán sinh hoạt trong một tập thể tầm thường, mà sẽ rời khỏi đó để về nơi chỉ có riêng họ hoặc những người giống họ – nơi mà mô hình diễn đàn chưa cung cấp được một cách hiệu quả, may thay MXH thì làm được. Chúng ta cũng thấy được điều này trên MXH khi mà những nơi hay ho nhất không phải các group là mà các account cá nhân, những cá nhân xuất chúng nhất gần như chỉ hoạt động trên trang FB cá nhân của họ, chứ không hề hoạt động trong group.

Mỗi người chỉ cần viết những thứ khiến bản thân họ hạnh phúc, nhưng điều này vô hình trung cũng tăng hạnh phúc tổng thể cho toàn bộ cộng đồng đọc-viết.

Tôi đồ rằng đâu đó vẫn còn ý kiến cho rằng nút block sẽ khiến trang cá nhân mỗi người trở thành cái buồng vọng (echo chamber) chỉ vọng lại ý kiến của họ chứ không có ý kiến trái chiều; rồi thì nút block khiến cho người viết mất cơ hội được học hỏi phe đối lập; thậm chí nút block khiến trang cá nhân vắng tanh.

Đúng là những nguy cơ ấy có thật, và chính vì thế nên mới cần phải có môn nghệ thuật Khoá mõm để cân bằng mọi thứ.

Bằng tất cả kinh nghiệm và sự nhạy cảm với tâm lí đám đông của tôi thì những đối tượng tiềm năng của nút block bao gồm ba hạng người: nhóm clone chuyên đi spam meme; nhóm lấc cấc có ham muốn thể hiện bản thân rất cao nhưng cay cú vì mãi mà không ai biết đến; và nhóm coi trang của bạn là một sân chơi quen thuộc nhưng lại thích tỏ ra thanh cao mà chê bai bỉ bôi.

Với nhóm thứ nhất, thực tế nhóm này khá vô hại, họ hoạt động đơn thuần như những cái máy và chỉ spam meme Soyjaks vs. Chads rồi lượn, thường một con chỉ spam một lần, hiếm lắm mới thấy có con quay lại lần hai để spam tiếp. Cái phiền phức của nhóm này là hành động theo bầy đàn và khi có ngưỡng đủ nhiều thì nhà bạn sẽ ngập tràn trong meme mà thôi. Tôi thường giải quyết bằng cách xoá ngay từ những meme đầu tiên để chặn đứng con đầu đàn, các con khác không kịp thấy để hùa vào nên công việc xoá túc tắc cũng nhàn; chứ gần như tôi không cần phải block đám này (để tiết kiệm thao tác thôi chứ không phải vì gì to tát).

Nhóm thứ hai là bọn có tí kiến thức (chắc bằng khoảng 1/1000 kho kiến thức của tôi, nói một cách nghiêm túc và công bằng) nên thích vào nhà người khác để khoe não. Nhóm này cũng chính là những người rất chăm còm dạo trên các group trao đổi kiến thức như QRVN, RDVN, hay thậm chí cả Spiderum, âu cũng chỉ vì không đủ trình độ để tự tạo một sân chơi riêng ở trang cá nhân. Vậy nên thay vì múa ở trang cá nhân để đong được 10 likes là nhiều nhất, họ rất thích thể hiện trong nhà của những người nổi tiếng hơn họ hòng kiếm tìm sự chú ý.

Tôi thường giải quyết bọn này bằng cách kích động vào tính khao khát thể hiện của họ để họ hăng máu lên còm dài hàng trang, cứ duy trì thế trong khoảng hai còm, đến còm thứ ba thì lẳng lặng block, để khi mà họ đang soạn một còm dài như sớ với ảo tưởng có thể bình thiên hạ một lần và mãi mãi, thì bỗng hiện bảng thông báo đại loại như thế này:

Bị dính tuyệt chiêu này đối thủ nhẹ thì đứng hình mười giây, nặng thì có thể tức quá thổ huyết tại chỗ, tỉ lệ tiên du giá hạc rất cao. Tất cả tuỳ thuộc ở trình độ kích động và canh giờ để block cho đúng thời điểm của bạn. Thường thường phải tập luyện với ít nhất 20 con thì bạn mới thành thạo được môn nghệ thuật này.

Nhóm thứ ba ít gặp nhất nhưng lại là bọn làm tôi ngứa mắt nhất, và block luôn là lựa chọn hàng đầu dành cho thành phần này. Đây là nhóm người có sự pha trộn cảm xúc khá thú vị, họ vừa nể tôi, vừa ghét tôi, vừa luôn miệng chửi tôi, nhưng cũng vừa là những người đón đọc bài viết của tôi sớm nhất. Đa phần nhóm này là nguỵ trí thức và do đó hầu hết đến từ QRVN, tôi đã từng thấy trên ba lần một số phần tử share bài tôi vào QRVN rồi chê bai thái độ của tôi, theo kiểu “Viết thì cũng đúng đấy nhưng thái độ thượng đẳng”.

Tôi thường block nhóm này không phải xuất phát từ sự khó chịu của tôi, mà từ sự khó chịu (sắp có) của họ, bởi với thứ tâm lí họ đang mang thì gần như chắc chắn sau khi bị block acc chính, họ sẽ tạo clone để theo dõi tôi tiếp. Nhưng lần này việc theo dõi tôi sẽ trở nên khó khăn với họ, bởi họ phải nhẫn nhịn mà theo dõi trong im lặng. Còn gì ức chế hơn khi chỉ được đọc mà không được còm? Sát thương của chiêu này tuy không gây thổ huyết tại chỗ nhưng hứa hẹn sẽ khiến đối tượng mang vẻ mặt táo bón vào mọi lúc thấy tôi lên bài mới.

Nói chung là tạo thêm chút độ khó cho công việc lén lút của đám đạo đức giả mà thôi. Để cho họ biết rằng nếu họ coi FB của tôi là sân chơi thì việc chơi cũng không hề dễ dàng, và nếu coi FB tôi là chỗ để học thì họ lại càng không xứng đáng để được học hỏi gì hết.

Cuối cùng nói về hiệu quả của nghệ thuật này, thì FB cá nhân tôi chính là bằng chứng đấy thôi, tôi vẫn đã và đang miệt mài đấm những thành phần cặn bã nhất của xã hội: chủ nghĩa dân tộc cực đoan, bò đỏ, tifosi, redpill, vozer, mà mọi thứ, mọi người trên FB tôi vẫn rất đông vui và rất ổn định.

Thành thật mà nói là còn ổn định hơn trên Spiderum (trước khi có nút block), bởi vì tôi không thích đặt bản thân vào những tình huống mình không kiểm soát được, nên còm trên Spiderum tôi gần như không đọc và phớt lờ hơn nửa, trong khi ở FB tôi chăm đọc còm và lọc còm hơn, đơn giản bởi vì ở đó tôi kiểm soát được.

Lan man đủ rồi, sau đây là đánh giá chi tiết về chức năng block của Spiderum. Nó không giống block của Facebook đâu các bạn, có nhiều khác biệt, không biết do lỗi hay là tính năng, nhưng tôi hi vọng nó là tính năng.

1. Cách block: Vào trang cá nhân, hoặc trang tin nhắn riêng (nếu đối tượng nhắn cho bạn), bấm nút ba chấm, rồi nút chặn người dùng. Để gỡ block, vào lại trang cá nhân của người đó hoặc vào tuỳ chỉnh tài khoản, mục gỡ chặn.

2. Khi đã block, hai bên sẽ bị ẩn bài của nhau khỏi trang chủ, nhưng vẫn đọc được bài của nhau nếu chủ động tìm kiếm trên Spiderum hoặc Google, thậm chí vẫn upvote/downvote được. Không rõ bài có hiện ở các mục gợi ý đọc ngoài trang chủ hay không, nhưng đoán là không.

3. Với còm trong bài, dù là đi block người khác hay bị người khác block, người chủ bài viết vẫn còn đặc quyền trả lời còm của người block mình hoặc mình block, miễn là còm ấy ở trong bài viết của người chủ bài. (Đây có vẻ là lỗi, nên sửa.)

4. Hai người đã block nhau vẫn tag được nhau trong các bài viết của người thứ ba. (Đây có vẻ là lỗi, nên sửa.)

5. Chức năng block đang hoạt động hiệu quả triệt để trong việc ngăn chặn nhắn tin riêng. Dù là đi block người khác hay bị người khác block, cả hai đều không thể nhắn cho nhau.

6. Ai cũng có thể block và gỡ block liên tục mà không có thời gian chờ như trên Facebook (hình như 3 ngày).

Hiện tôi mới phát hiện được như vậy.

18/12/2022