Đầu tiên, tự nhiên là tự nhiên không cần phải hỏi làm thế nào để trở nên tự nhiên. Dù đó là phong cách hài hước hay nghiêm túc, tự bản thân nó đã tự nhiên rồi. Không có vấn đề gì cả nếu bạn thấy đang là mình. Nhưng khi nghe câu hỏi trên mình cảm giác bạn đang muốn nói tới một ý khác: Tại sao thấy mình căng cứng quá? Vậy nếu điều này khởi phát lần nữa, rất có thể nó đến từ 2 nguyên nhân lớn. Một, chúng ta không tự tin vào việc mình đang làm. Hai, trong đầu chúng ta có một KPI, một kịch bản (script), một đường ray đã định sẵn và ráng gồng gánh để lèo lái buổi trò chuyện hướng theo kịch bản đó. Bằng không, ai mà biết khách mời sẽ dẫn chúng ta tới vùng không biết nào, phải không? Để thả lỏng, hãy thử điểm qua mấy khía cạnh sau:

1/ Tính ngạc nhiên

Cảm xúc thật khó che giấu. Chúng ta không thể pha ke được óc tò mò, tính ngạc nhiên khi đứng trước một khám phá mới nếu như bạn không phải một người khát khao truy tầm sự hiểu biết. Ngay cả một câu hỏi tưởng chừng ngô nghê nhưng cũng sẽ mang đến, trước nhất là cho khách mời, sau là khán thính giả, có thể cảm thấy bạn thực sự muốn lắng nghe. Ann Handley có cuốn sách Everybody Writes. Tựa Việt: Ai rồi cũng sẽ viết. Ừ ai rồi cũng làm podcast nhưng đừng làm podcast nếu bạn không thực sự muốn biết. Tính ngạc nhiên không cóp pi được.

2/ Đây là đối thoại, bao gồm cả phản tư.

Sống trong thời kỳ quá nhiều thông tin như thế này chúng ta không cần mời một người lên podcast để tái khẳng định một tư tưởng. Một triết lý, một góc nhìn đều có thể dễ dàng tìm thấy trên Google. Ê hề, không thiếu. Chat GPT còn tổng hợp tốt hơn. Điều chúng ta có thể làm giàu hơn cho buổi trò chuyện là lôi ruột gan mình ra mà trăn trở. Relearn. Unlearn. Dĩ nhiên, đừng biến cuộc trò chuyện thành buổi trị liệu cá nhân. Tâm lý học cơ bản là không ai muốn nghe chuyện của người khác trừ khi bạn là người nổi tiếng hoặc đó cũng là tiếng lòng của số đông. Hãy dùng với liều lượng hợp lý.

Còn phản tư là sao. Mấy năm gần đây, trong giới phê bình văn học, nhiều người hay dùng chữ “phản tư” với ý nghĩa “suy nghĩ ngược lại, trái lại”. Cái ngược lại, trái lại này thường được hiểu là trái ngược lại với số đông đương thời, cũng có thể là trái ngược với chính mình trong giai đoạn trước đó. Vậy trong quá trình trao đổi có thể có những quan niệm khác nhau không có nghĩa là buổi ghi hình đó đi tong. Trái lại, nếu bạn khéo léo điều phối sự khác biệt đó như muôn hoa đua sắc, làm giàu cho chính bạn và người nghe.

3/ Nội lực trải nghiệm

Dĩ nhiên, để có thể phản tư được thì vốn sống của bạn khó có thể thuộc dạng nghèo nàn. Cũng giống như nấu ăn, ta càng có nhiều nguyên liệu rõ ràng sẽ có lợi thế hơn trong việc sáng tạo một món ăn. Nhưng nói đi thì cũng phải nói lại. Không ai sinh ra đã là một bậc trí giả cả. Chính óc quan sát, khả năng tò mò, khát khao truy cầu tri thức sẽ giúp bạn đi xa trên con đường này. Ít thời gian, thiếu nguồn lực hãy tìm hiểu những góc nhìn từ các nhà tư tưởng lớn đã được thử lửa qua thời gian.

Dưới đây là một vài gợi ý (trải nghiệm cá nhân):

⁃ Xã hội học, Kinh tế học, Lịch sử: Jared Diamond, Thomas L. Friedman, Yuval Noah Harari, Giáo sư Trần Ngọc Thêm, bác Phan Cẩm Thượng, học giả Hữu Ngọc…

⁃ Văn học: Hikari Murakami, Nguyễn Ngọc Tư…

⁃ Tâm lý học, Triết học, Khoa học & Tâm linh: Thầy Viên Minh, David Hawkins, Osho, Jiddu Krishnamurti, Carl Jung, Friedrich Nietzsche…

Tìm gì trong những tác phẩm này?

Một người anh có chia sẻ một ý mình rất tâm đắc, đại ý: Human insights first. Đừng chỉ tìm người Việt nghĩ gì. Hãy khám phá chúng ta sẽ cảm thấy gì (động lực, niềm tin, nỗi sợ…) như là một con người. Local insights là thứ phản chiếu human insights nhưng được đặt trong một bối cảnh/không gian, thời gian và trong một cộng đồng cụ thể. Ấy vậy, cũng cần phải nhắc để đừng lậm vào nhiều thông tin quá mà rơi vào bẫy chỉ đang cosplay Chat GPT.

Một vài gợi ý khác về cách có thể giúp bạn thu nạp hiểu biết nhất định về một chủ đề

⁃ Người ta nói gì về chủ đề này: Các trang báo lớn, các cuốn sách nổi trội đã được cộng đồng đánh giá cao. Bạn không có nhiều thời gian đâu, hãy tìm những nhà tư tưởng lớn, human insight, nhớ không. Đừng quên một kênh khác là forum. Nơi bạn có thể tìm thấy raw insight, khi chúng chưa bị trau truốt gọt dũa để đi xa sự thật.

⁃ Khách mời nói gì về chủ đề này: Coi xem nhân sinh quan, quan điểm, góc nhìn của tác giả về việc này. Chúng ta không muốn nói chuyện với một người mà thông tin về họ là quá ít đúng không? Việc có một hiểu biết nhất định về họ sẽ là chất bôi trơn cho buổi trò chuyện dễ dàng và kết nối hơn.

⁃ Mình muốn hỏi về việc này: Hãy xoá hết những gì bạn biết khi làm research trên. Đó là cái biết của người khác. Đặt trong hoàn cảnh nếu là bạn, thì bản thân muốn tìm hiểu việc này ra sao?

⁃ Chuốt lại câu hỏi lần 1: Đừng vội gửi đi bộ câu hỏi ngay lần đầu tiên. Đừng vội hào hứng với những gì vừa tìm được. Hãy để não bộ được refresh với những dữ kiện trên. Như một người thợ nghề kiên nhẫn chờ các hạt cặn lắng xuống, ta sẽ lấy những gì là dưỡng chất nhất. Câu hỏi ở giai đoạn này: Bạn muốn đặt câu hỏi nào với những hiểu biết trên?

⁃ Chuốt lại câu hỏi lần 2: Đôi khi ta quá hào hứng với những gì tìm được mà muốn hỏi ngay. Nhưng gượng đã. Hãy rút từ 20 xuống 10, từ 10 xuống 5-8 câu hỏi quan trọng nhất. Đến đây là có thể dùng được rồi. 5-8 câu hỏi này có thể phát triển thành 20 câu nhờ chất liệu từ câu trả lời của khách mời. Lúc này thì phải chờ vào tài của mỗi host sẽ tạo nên chất riêng của show. Học công thức không không được.

Đây không phải bí quyết cuối cùng, nhưng là một trong những điều quan trọng nhất. Hãy lắng nghe.

Mình xin lược trích từ một bài nói trên TED. “Tôi không thể kể biết bao nhiêu người thực sự quan trọng đã nói rằng lắng nghe có lẽ là kỹ năng số một, kỹ năng quan trọng nhất mà bạn có thể phát triển. Đức Phật đã nói, tôi chỉ diễn đạt lại, "Nếu bạn mở miệng nói, bạn không học thêm được gì." Và Calvin Coolidge từng nói: "Chưa có ai từng bị mất việc vì lắng nghe nhiều quá."

Bill Nye nói: "Mỗi một người bạn gặp đều biết thứ gì đó mà bạn không biết."