MẸO CỜ VUA #1: INACCURACY, MISTAKE, BLUNDER VÀ CÁCH PHÒNG TRÁNH

Đối với những người chơi cờ ở trên các nền tảng cờ Vua online như chess.com và  lichess.org, đôi khi phải trải qua một chuỗi tụt rating dài mà ván đấu nào hệ thống cũng báo "đỏ" (blunder). Cũng có nhiều người chơi, mặc dù giành chiến thắng nhưng khi phân tích ván cờ từ máy tính, trên màn hình sẽ xuất hiện các từ như "mistakes", "blunders" hay "missed win". 

Vậy thì, blunder là gì và làm sao để tối ưu hóa nước đi?

Nếu dịch theo nghĩa của từ, inaccuracy là không chính xác, mistake là lỗi còn blunder hiểu nôm na là sai lầm ngớ ngẩn. Nhìn chung, cả 3 thuật ngữ này đều mô tả tính hiệu quả của nước đi, với mức độ hiệu quả giảm dần. Không chỉ xuất hiện trên các nền tảng cờ Vua, hệ thống phân tích mà những thuật ngữ này còn đóng vai trò như một thước đo đánh giá độ chính xác của nước đi cho tất cả mọi kì thủ, từ người mới chơi cho đến các International Master, Grandmaster.

Thực chất, bất kì người chơi cờ nào, cho dù có là Đại Kiện Tướng đi chăng nữa, sẽ không ít lần tính toán chuỗi nước đi thiếu chính xác, hoặc bỏ sót một biến nào đó trong kế hoạch bắt quân, chiếu Vua. Gần nhất, phải kể tới Magnus Carlsen trong trận chung kết với Wesley So ở giải FTX Crypto Cup. 

Khi tỉ số là 2-2, Carlsen và So phải bước vào loạt blitz để phân thắng thua. Lúc này, Wesley So được chọn màu và So đã chọn quân Đen, Carlsen chơi quân Trắng. Magnus Carlsen vẫn làm cho cả thế giới phải bất ngờ với khai cuộc "dị", nước đi 1. b4 hiếm khi bắt gặp ở đấu trường cờ thế giới. Sau những triển khai quân của cả 2 bên ở khai cuộc, hàng loạt đòn tấn công, đổi quân ở đầu trung cuộc thì thế trận về vật chất của cả Carlsen và So trở nên cân bằng, quân được dồn vào cuộc tấn công ở cánh Hậu. 

Nhận thấy rằng, cần phải đẩy mạnh tấn công vì đây là blitz 5+3, So đẩy Tốt lên c5 tấn công Tốt b4.

Lúc này, thời gian trên đồng hồ của một ván blitz đã khiến Magnus Carlsen đưa ra một quyết định vội vàng:

Quân Mã của So đe dọa quân Xe Trắng. Ở đây, Carlsen đã đưa ra một quyết định sai lầm, là 

So lập tức đáp trả

Xe đe dọa Hậu, nếu chạy Hậu thì Xe đen sẽ ăn Xe ở c1 và chiếu hết. Đen còn quân xe ở cột mở a đang đe dọa chiếu hết bất cứ lúc nào. Magnus Carlsen phải chấp nhận mất Hậu.

Nước tối ưu ở đây sau khi 25... Mxc5 không phải là bxc5 (vì Đen sẽ chơi Xxb3 và Trắng mất Xe) mà là Xc3, chồng cột 3 quân cờ đe dọa chiếu hết ở hàng ngang số 8. Nếu Mã lui về d7 thì Xc7 bắt đôi (Fork).

Những nước tiếp theo thì Carlsen cố gắng kéo thế trận bằng cách đẩy Tốt thông (pass pawn) ở cột b nhưng do thua thiệt về quân nên đã sớm đầu hàng (resign).

Qua đó ta có thể nhận thấy, ngay cả người chơi có elo cao như Magnus Carlsen cũng có thời điểm phải mắc sai lầm, đặc biệt là khi thời gian còn ít, vậy không có gì phải quá lo lắng khi hệ thống báo blunder cả. Thay vào đó, hãy bình tĩnh tìm cách khắc phục dựa vào những gợi ý sau:

Suy cho cùng, cờ Vua chỉ là một bộ môn thể thao, và việc giữ bình tĩnh trong thể thao là điều hết sức quan trọng. Nếu ai có quan tâm đến eSport, bộ môn Liên Quân Mobile, ắt hẳn sẽ biết đến Sài Gòn Phantom (SGP) và Team Flash (FL) ở đấu trường danh vọng mùa xuân 2021. SGP đã chơi cực tốt ở cả vòng bảng, leo thẳng lên vị trí số 1 trên bảng xếp hạng, tiến thẳng tới trận chung kết. Họ cũng 2 lần đả bại Team Flash ở vòng bảng. Trong khi đó FL phải leo play-off và suýt bị loại bởi một VGaming đột biến. Cửa thắng được giới chuyên môn đánh giá là 70-30 cho SGP, nhưng một kịch bản không ngờ đã xảy ra, SGP ngã ngựa với 4 ván thua không gỡ và vụt chức vô địch ở trong ngày mà tâm lí kìm hãm những bước di chuyển.

Vì vậy, chuẩn bị tâm lí bình tĩnh là yếu tố hết sức quan trọng. Để luyện tập tránh blunder, hãy tránh chơi bullet hay blitz, thay vào đó hãy tập trung cho 1 ván đấu 10 phút, 15+10 hay 30 phút. Việc phải suy nghĩ quá vội vàng ở blitz/bullet là nguyên nhân chính dẫn tới những nước đi thiếu chính xác.

Mặc dù hệ thống chess.com hay lichess.org có ghi lại nước đi và phân tích, nhưng người chơi nên tự đánh giá lại ván đấu của mình sau khi ván cờ kết thúc, suy nghĩ những nước tối ưu hơn trong một tình huống cụ thể, việc này sẽ giúp kì thủ tránh phạm lại sai lầm ở những ván đấu tới.

Nhiều người chơi cờ, sau khi thế cờ cân bằng sau giai đoạn khai cuộc thì lại không biết nên đi tiếp như thế nào. Điều này dẫn tới những nước đi quân vô nghĩa, mở ra sơ hở cho đối phương. Vì vậy, người chơi cần phải quan sát gần như 64 ô vuông, tất cả các vị trí quân và đánh giá điểm yếu của đối phương để tấn công, cũng như tìm ra lỗ hổng của hệ thống mình đang chơi với mục đích gia cố sơ hở đó. Ngoài ra, nếu điểm yếu của đối phương chưa thể tiếp cận ngay, hãy tạo ra những nước đi để phá thế Tốt (Pawn Break).

Ta xét một ví dụ về ván đấu giữa 2 nữ kì thủ Elisabeth Paehtz (quân Trắng) và Zhansaya Abdumalik. Ván đấu bắt đầu với khai cuộc Ruy Lopez: Berlin Defense. Sau giai đoạn khai cuộc, các quân nhẹ của Zhansaya Abdumalik hầu hết đã được phát triển, trong khi đó Elisabeth Paehtz vẫn chưa phát triển đồng đều: 

Trắng cần đường phát triển quân, do Mã không thể lên c3, nếu phát triển mã lên d2 thì chặn đường của Tượng, nếu đi Tượng lên d2 thì chặn đường của Mã, đồng thời tạo ra điểm yếu ở Tốt b2. Đồng thời, Tượng đen ở c5 đang chĩa hướng tấn công vào thành Vua. Elisabeth quyết định đưa quân Tượng lên e3 nhằm đổi quân Tượng mạnh của Đen. Sau khi Te3 rồi Txe3 và Trắng đi fxe3, thì lúc này hệ thống của Trắng xuất hiện tới 2 điểm yếu

Cột e bị Tốt chồng, Tốt ở b2 không có quân bảo vệ. Để khai thác điểm yếu này,  Đen sẽ phát triển dây xích Tốt ở cánh Hậu, đưa quân tấn công Tốt e3, hoặc thậm chí dùng Hậu để giằng (Pin) đường chéo a7 - g1.

Tuy nhiên, không phải lúc nào bị Tốt chồng cũng nguy hiểm, có những tình huống đánh đổi chồng Tốt ở một cột để các quân cờ phát triển tích cực

Trong tình huống này, nếu Đen đổi Tượng ở g3 (Txg3) thì Trắng sẽ chơi hxg3 và không nhập thành. Lúc này Trắng sẽ sử dụng cột mở H, đường chéo b1-h7 để tấn công thành Vua, quân Xe sẽ cực mạnh.

Không ít lần chúng ta đi một nước mà không tính toán xem nước tiếp theo đối thủ sẽ đi quân nào. Đôi khi thế trận quá cân bằng, dẫn tới những nước Tốt vô nghĩa, hoặc chỉ với mục đích đuổi một quân cờ đơn lẻ của đối phương, nhưng vô tình lại tạo ra những điểm yếu để đối thủ khai thác. Một vài thế cờ, đối phương đang có đe dọa lớn trong chuỗi các nước đi tiếp theo, nhưng vì ham bắt quân, chiếu Vua mà không tính toán kĩ càng, dẫn tới bị phản công bất ngờ.

Trong ván cờ, người chơi có thể suy nghĩ một tổ hợp đòn hi sinh (sacrifice) nhằm mục đích chiếu bí hoặc làm hao tổn lực lượng đối phương. Nhưng ta có thể bị thiếu sót một nước đi mà đối phương có thể đi, dẫn tới cả hệ thống chiến thuật phối hợp quân sụp đổ. Vì vậy, nếu muốn bắt đầu một cuộc tấn công, hãy mô phỏng kĩ lưỡng những biến thể xảy ra được, khả năng thiệt hại của cả hai là bao nhiêu. Nếu bị thua về chất thì có bù đắp lại bằng thế trận hay sự tích cực của quân cờ được không?

Xét qua một ví dụ blunder của quân Đen khi thiếu tính toán

Trắng vừa đi Me5. Đen vì thiếu tính toán nên đã blunder, đi một nước đi chỉ nhằm mục đích đuổi Mã mà không tính tới đe dọa của Mã: Tốt lên f6. Mã mạnh nhất ở trung tâm, có lẽ đen đã nghĩ rằng đuổi Mã đi sẽ giảm tầm ảnh hưởng của quân cờ đang mạnh ở trong thế cờ này. Tuy nhiên, Trắng đã đe dọa lớn hơn, Mc6 bắt đôi Hậu và Xe (Fork)

Như vậy, hãy suy nghĩ kĩ lưỡng nhất trước khi đi quân, nếu thi đấu trực tiếp thì phải tính đến mọi trường hợp trước khi chạm vào quân cờ, bởi Luật cờ Vua quy định: chạm quân, buộc phải đi.

Khi học toán, việc làm bài tập nhiều sẽ giúp tư duy nhanh nhạy hơn với các dạng bài tập, từ đó tạo nền tảng để làm những bài tập phức tạp hơn. Cờ Vua cũng vậy, việc giải puzzle giống như là "làm bài tập", giúp người chơi rèn luyện tư duy, cách tìm ra nước tối ưu. Bài tập cờ Vua rất đa dạng, từ dạng bài 2 nước chiếu hết (mate in 2), 3 nước chiếu hết (mate in 3) hay thậm chí là 9 nước chiếu hết (mate in 9). Ngoài ra còn bài tập về đòn chiến thuật như bắt đôi (fork), tháo giằng (unpin), đòn hi sinh (sacrifice),... 

---oOo---

Chốt lại, những ý ở trên là nền tảng để tham khảo, cái chính ở mỗi kì thủ là phải luyện tập thật nhiều, tập ghi chú lại ván cờ và phân tích lại lỗi sai, tìm ra nước đi tối ưu. Nếu thực sự đam mê với cờ Vua, muốn tiến xa hơn mức rating thấp thì hãy luyện tập một cách bài bản, giải 15 puzzles / ngày, nghiên cứu thuần thục một kiểu khai cuộc cũng như cách để đối phó với những dạng khai cuộc khác. Lưu ý đặc biệt quan trọng là hãy chơi những ván thuộc dạng 10 phút là tối thiểu, để có thể hạn chế sai lầm ngớ ngẩn khi chơi

--- Peace ---