Chiến Tranh Napoleon: Nhím và Cáo

Trước đây ở châu Âu chiến tranh như một ván cờ vây, nơi mọi người cố gắng không tấn công trực diện nhưng vẫn giành được chiến thắng qua việc bao vây. Nó như điều ghi trong binh pháp Tôn Tử: "Người tướng tài ba nhất là người không đánh mà vẫn thắng", lối tư duy hành quân sẽ là: đối phương đi đến A, chúng ta sẽ chiếm lấy B để uy hiếp đối phương, đối phương sẽ hoảng sợ mà rời bỏ A, và rồi chúng ta chiếm lại A. Đây thực sự là trò chơi của giới quý tộc, và quân đội chỉ là công cụ để các ông hoàng vờn nhau. Nếu có sự đụng độ thì đó là bất đắc dĩ và mục đích chính là để chiếm thế thượng phong, chứ không phải để chấm dứt cuộc chiến tranh. Cuộc chiến tranh Bảy Năm (The Seven Years War) kéo dài từ 1756 đến 1763, được coi là cuộc đại chiến đầu tiên ở châu Âu khi có sự tham gia của đủ các cường quốc (siêu cường mới nổi Phổ liên minh với Anh Quốc chống lại Pháp, Áo, Nga và các tiểu vương quốc khác), là minh chứng cho lối tư duy này, khi phần lớn thời gian binh lính các phe chỉ cố gắng duy chuyển cắt đường rút lui của nhau hoặc bao vây nhau. Những trận đánh nơi quân đội hai phe bày binh bố trận đối đầu nhau như ở Rossbach (1757) và Leuthen (1757) là vô cùng hiếm. 

Thế rồi cuộc cách mạng Pháp nổ ra vào ngày 14 tháng 7 năm 1789, một sự kiện chưa có tiền lệ và làm thay đổi toàn bộ cách một quốc gia điều hành. Tầm ảnh hưởng của cuộc cách mạng vượt ra khỏi biên giới nước Pháp, làm rung chuyển những niềm tin và nền móng ngàn tuổi của các vương triều trên lục địa này. Cuộc cách mạng này cũng thay đổi bộ mặt chiến tranh, biến nó từ những ván cờ vây, vốn gồm những nước đi lòng vòng chiếm lãnh thổ, thành cờ vua với những đòn chiếu tướng dứt điểm. 

Mọi thứ bắt đầu từ sự thay đổi chính trị. Không còn vua nữa, đứng đầu đất nước thay vào đó là một nhóm người, và chuyện chính sự không chỉ là việc riêng của một gia đình mà là của toàn bộ quần chúng. Bạo loạn, sự khủng bố bùng lên khắp nơi, trật tự, đạo đức luân lý bị đảo lộn, và cùng với đó là những kìm kẹp cũ. 

Sự biến mất của những luật lệ cũ dẫn đến sự thay đổi trong quân đội. Giờ đây quân đội không còn là công cụ riêng của nhà vua và giới quý tộc, mà là một lực lượng để bảo vệ lợi ích chung của cả quốc gia. Thay đổi lớn nhất là việc áp dụng chế độ quân dịch, theo đó thì chính quyền bắt toàn bộ người dân tham gia vào cuộc chiến để bảo vệ quốc gia, và Lazare Carnot, một nhà toán học, vật lý học và đồng thời là chính trị gia, đã có tầm nhìn xa hơn người đương thời trong việc tổ chức lực lượng quân đội nhân dân này. Ông biết rằng nếu nhìn ở mức cá nhân, đó chỉ là những tên vô lại, mù chữ, vô tổ chức và đủ các tính cách tệ hại khác. Nhưng ông thấy được sức mạnh to lớn của việc gom hàng trăm ngàn tên vô lại đó với nhau, cho họ đồng phục và một mục đích để hướng tới. Liberté, Egalité, Fraternité. Tự do - Bình đẳng - Bác ái. Đồng thời, có lẽ là do sự tuyệt vọng trong lúc nguy khốn vì những tay sĩ quan chuyên nghiệp của chế độ cũ hoặc là đã bỏ trốn hoặc là đã bị xử tử, ông đã cho phép bất kỳ ai thể hiện được một chút tài năng nào đó về quân sự, trở thành chỉ huy của đạo quân hỗn tạp mới lập này.

Điều đó mở toang cánh cửa cho anh sĩ quan gầy còm suy dinh dưỡng Napoleon Bonaparte đến từ đảo Corse nghèo đói, có cơ hội viết lên câu chuyện thần kỳ của mình. Từ một đứa bé sinh ra trong nghèo đói tự thân đưa bản thân mình lên thành hoàng đế của toàn châu Âu, Napoleon là người đầu tiên khiến giới nghiên cứu bỏ nhiều thời gian ra tìm hiểu về mình hơn là về chúa Jesus. 

Quân đội Pháp dưới thời chính quyền cách mạng và sau đó được nhào nặn bởi Napoleon là sự kết hợp hoàn hảo của sức mạnh của quần chúng và thiên tài cá nhân hiếm có. Carnot đã biến đám đông thất học thành một cỗ máy chiến tranh linh hoạt, và đảm bảo toàn bộ nguồn lực quốc gia dồn cho cỗ máy đấy, và Napoleon đã xuất hiện như là vị thuyền trưởng duy nhất phù hợp để lèo lái nó. Dưới tay viên tướng trẻ 24 tuổi, sau đó là nhà Tổng tài ở tuổi 30, và rồi là Hoàng Đế ở tuổi 35, là những nhân tài mà nếu không có cuộc cách mạng, sẽ không bao giờ có cơ hội ghi tên trong lịch sử: thống chế Michel Ney con trai một người thợ đúc đồng, gia đình nông dân, thống chế Augerau, con trai một người bán hoa quả, từng là lính đánh thuê vô danh tiểu tốt đi phục vụ khắp châu Âu trước khi về lại Pháp, hay tướng Jean Junot, cũng là con một người nông dân, được viên tướng Napoleon để ý vì viết chữ đẹp.

Đội quân này không chỉ khác biệt từ gốc gác những người chỉ huy, nó còn khác biệt về tư duy chiến đấu. Sinh ra với mục đích bảo vệ sự sống còn của mình, toàn bộ quân đội Pháp chỉ hướng đến một mục đích: hủy diệt đối phương. Không còn những cuộc rượt đuổi mèo vờn chuột vô nghĩa, không còn những hành động khoa trương đe dọa suông để đổi lấy vài miếng đất, toàn bộ quân đội sẽ truy lùng để nghiền nát đối phương bằng một đòn dứt điểm, như chiếu tướng trong cờ vua, với kết quả cuối cùng là sự quy phục hoàn toàn của kẻ chiến bại. 

Búa và đe

Đội quân ấy thực hiện điều đó như thế nào? Carnot đã chia nhỏ nó ra thành các đạo quân độc lập gọi là quân đoàn (army corp). Các quân đoàn này có thể tự động tác chiến và khi phát hiện kẻ thù mạnh hơn, nó sẽ phát ra hàng loạt tín hiệu cho các quân đòan khác đến tiếp viện, tập hợp lại thành siêu đạo quân. Điều này giống như trong phim 5 anh em siêu nhân, các mãnh thú ban đầu hoạt động riêng lẻ, sau đó tập hợp lại thành siêu robot. Đây là một hệ thống búa và đe, một quân đoàn sẽ phát hiện và cầm chân kẻ thù lớn hơn (một cái đe), phát tín hiệu ra cho các quân đoàn khác ập đến vòng ra đằng sau tấn công vào chỗ yếu nhất của kẻ thù (như dùng búa đập vào). Đây là lối đánh được Alexander Đại Đế áp dụng cực kì nhiều, nhưng ở quy mô nhỏ hơn:

Hệ thống này đòi hỏi một sự phối hợp chặt chẽ không có ở bất kỳ quốc gia nào vào thời điểm đó, bởi vì Napoleon phải kiểm soát hàng trăm nghìn quân, đi tự do trên lãnh thổ kẻ thù, mỗi quân đoàn (khoảng 20 đến 25 nghìn người) đi một hướng khác nhau do chúng tự quyết định, nhưng vẫn phải giữ được liên lạc với nhau bằng cách giữ khoảng cách đều đặn, chỉ cách nhau một ngày đường. Ngoài ra các nhóm quân đó phải tự kiếm ăn trên đất kẻ thù, bởi vì người ta đã xóa bỏ toàn bộ hệ thống xe thồ hàng nhằm đảm bảo mọi thứ đều di chuyển với tốc độ nhanh nhất có thể.

Toàn bộ hệ thống này được gọi là "Le Grande Armée", tức Đại Quân (tiếng Anh: The Great Army). Đại quân được tạo nên từ nhiều quân đoàn, người đứng đầu mỗi quân đoàn là một Thống chế Đế chế (Marshal of the Empire) hay thường gọi là Thống chế. Ngoài ra có các Thống chế không đứng đầu một quân đoàn mà là chuyên về một bộ phận như Thống chế Joachim Murat đứng đầu toàn bộ kỵ binh.

Việc chia tách quân như thế có nhiều lợi thế. Thứ nhất nó giúp quân đội đi nhanh hơn vì toàn bộ binh lính không đổ dồn vào một con đường. Thứ hai, nó khiến đối phương khó phán đoán được bước đi của mình vì đối phương sẽ thấy quân Pháp di chuyển khắp nơi mà không rõ điểm tập trung cuối cùng là về đâu. Nó cũng sẽ tạo ra hiệu ứng tâm lý lên kẻ thù khi viên tướng của họ liên tục nhận được tin báo về sự hiện diện của lính Pháp ở nhiều địa điểm khác nhau, khiến họ cảm thấy đối phương đang bao vây mình. 

Yếu điểm của cỗ máy này là nó quá phức tạp và đòi hỏi một sự tái cơ cấu quân đội toàn diện, điều kiện mà lúc bấy giờ chỉ có nước Pháp đáp ứng được do họ đã lật đổ toàn bộ hệ thống cũ sau cuộc cách mạng. Thêm nữa nó bắt tất cả những người chỉ huy phải đồng đều về mặt năng lực. Các chỉ huy phải cực kì tin tưởng, hiểu ý nhau và luôn luôn báo cho nhau biết chuyện gì đang xảy ra, nó cũng đòi hỏi một sự phản ứng cực nhanh từ trên xuống. Ngoài ra nó cũng yêu cầu những người đứng đầu phải có tinh thần thép để lãnh đạo nhóm quân ô hợp qua những khoảnh khắc đen tối nhất của cuộc đời. Hai đoạn hồi ký dưới đây sẽ giúp chúng ta thấy sự khắc nghiệt trong các cuộc hành quân lớn đến thế nào.

Hồi ký của Fezensac, một sĩ quan Pháp, miêu tả những ngày hành quân tháng 10 năm 1805 vào lãnh thổ Đức:

"Cái chiến dịch ngắn này bao gồm mọi thứ tôi kể ra trong đây. Nó gồm sự kiệt sức hoàn toàn, sự thiếu thốn nhu yếu phẩm, sự khắc nghiệt của thời tiết, sự hỗn loạn của những kẻ cướp, và sự thiếu thốn của mọi thứ cần thiết...Các lữ đoàn và thậm chí là trung đoàn thường phải tản ra và mệnh lệnh yêu cầu họ đến vị trí nào đó thường đến rất trễ do nó phải qua rất nhiều cấp chỉ huy. Hậu quả là trung đoàn của tôi đã phải hành quân ngày và đêm, và lần đầu tiên trong đời tôi nhìn thấy binh lính vừa ngủ vừa đi, một điều mà tôi chưa bao giờ tin rằng có thể xảy ra. Với kiểu hành quân này, chúng tôi thường luôn đến chính xác chỗ chúng tôi phải đến, nhưng khi đến đó thì chẳng có gì để ăn và uống. Thống chế Berthier, tham mưu trưởng quân đội, đã viết rằng trong kế hoạch chiến tranh của Hoàng đế sẽ chẳng có xe lương đi kèm, do đó các tướng lãnh phải tìm cách nuôi quân bằng tài nguyên trên lãnh thổ họ đi qua. Tuy nhiên, các vị tướng chẳng bao giờ có thời gian hay là cách để kiếm đủ lương thực cho nhiều người như thế. Và do đó các làng quê đã phải hứng chịu các cuộc cướp bóc dã man nhất, bởi vì chúng tôi được phép trấn lột sạch sẽ cả một vùng, ấy vậy mà suốt cả chiều dài chiến dịch chúng tôi vẫn luôn bị cái đói đeo bám...Thời tiết tệ còn khiến chúng tôi cực khổ hơn nữa. Một trận mưa giá buốt đôi lúc đi kèm với tuyết ẩm dày đặc đến mức nó ngập cao đến đầu gối, kèm với đó là những cơn gió to đến độ không thể nhóm được lửa."

Một đoạn hồi ký khác miêu tả cuộc hành quân tháng 11 năm 1806 vào lãnh thổ Ba Lan:

"Đó là giai đoạn đầu của một mùa đông tồi tệ ở một quốc gia hoang vắng phủ đầy rừng rậm và những con đường thì toàn cát. Chúng tôi không tìm thấy bất kỳ người nào sinh sống trong các ngôi làng đã bị bỏ lại...Thời tiết thật kinh hoàng: tuyết, mưa và bùn lầy. Cát thì lún dưới chân chúng tôi, và mỗi bước chân đặt xuống đống cát ấy lại làm nước bắn tung tóe. Chúng tôi ngập đến đầu gối. Chúng tôi bị bắt phải cột giày quanh cổ chân bằng dây thừng, và khi chúng tôi kéo chân ra khỏi cát lún, thì giày sẽ dính lại ở dưới bùn. Đôi lúc chúng tôi phải làm với từng cái chân một, lấy hai tay nhấc chân ra như nhổ cà rốt, đẩy nó lên phía trên, rồi quay lại làm tương tự với cái chân kia, cũng với hai tay, và cứ thế chúng tôi bước từng bước lên phía trước...Những người lớn tuổi hơn thì bắt đầu mất hết ý chí, một vài người trong số họ thì thà tự sát còn hơn là cứ phải chịu đựng sự cực khổ như vậy kéo dài."

Và như đã nói ở trên, nước Pháp thời đó may mắn đã tập hợp đủ các thiên tài như vậy, ví dụ như Thống chế Berthier, bộ não của đại quân, biết rõ từng đơn vị đóng ở đâu trên một vùng lãnh thổ dài hàng nghìn cây số, có thể cưỡi ngựa 17 tiếng mỗi ngày và đảm bảo các đơn vị quân di chuyển chính xác như kế hoạch. 

Khi hàng trăm nghìn con người đó có thể hoạt động chính xác như một chiếc đồng hồ Thụy Sĩ, nó tạo ra những kì tích như là trận đánh Austerlitz. Tại đó, vào ngày 01/12 quân Pháp chỉ có 68 nghìn quân để đối đầu với 85 nghìn quân Áo và Nga. Người Áo và Nga đã thấy được điểm yếu nằm ở cánh phải nằm ở phía Nam của quân Pháp ở một ngôi làng tên là Telnitz. Tại đó quân Pháp có rất ít binh sĩ đồn trú và nếu họ có thể chiếm được nó thì đối phương sẽ không có đường rút lui. Toàn bộ quân Pháp đang ở cách biên giới quê nhà hơn 700 km. Bị cắt đứt đường rút lui đồng nghĩa với việc bị cô lập và thảm sát toàn bộ. 

Nhưng đó là một cái bẫy, là một điểm yếu giả. Bởi vì Napoleon đã cố ý để cánh phải của ông mỏng như vậy nhằm dụ đối phương tấn công vào đó. Trước đó ông đã ra lệnh cho vị Thống chế có tâm hồn cứng rắn hơn sắt thép là Louis Nicholas Davout, cùng binh đoàn của mình với khoảng 7 nghìn quân, phải hành quân khẩn cấp qua chặng đường dài 110 km trong 48 giờ, để kịp ứng cứu cho quân đội. Davout phải đến nơi chính xác vào sáng ngày 02/12 khi trận đánh xảy ra, chỉ cần chậm vài giờ đồng hồ thì mọi sự sẽ trở thành một thảm hỏa. 

Nhìn vào bản đồ trận Austerlitz (quân Pháp màu xanh, Áo và Nga màu đỏ), chúng ta thấy khởi đầu trận đánh, tức bản đồ phần trên, toàn bộ quân áo và Nga dồn lực vào quân Pháp ở phía dưới vốn ít hơn. Nơi đó chỉ do một nhóm quân nhỏ chống giữ, sau thì được quân đoàn của Thống chế Davout đến tăng viện. Nhưng tính cả viện binh thì họ chỉ có khoảng 12 đến 15 nghìn quân phải đương đầu với hơn 30 nghìn quân đối phương. Binh lính Pháp đã phải bám trụ trong từng ngôi nhà ở trong làng Telnitz để chiến đấu trong tình thế tuyệt vọng.

Điều này khiến quân Áo và Nga sơ hở việc phòng thủ ở cao nguyên Pratzen, vốn nằm giữa chiến trường. Nhanh chóng chớp thời cơ Napoleon ra lệnh cho đội quân chủ lực đặt dưới sự chỉ huy của Thống chế Soult, bấy giờ đang nấp dưới làn sương mù, tấn công vào điểm yếu đó như một cú đánh trời giáng. Đội quân đó như dòng thác ngược chạy lên đỉnh đồi, chiếm lấy nó sau một trận giao tranh ác liệt, rồi vòng vào sau lưng đối phương vây hãm quân Pháp ở phía Nam, cắt đứt đường rút lui của họ. Đó là giai đoạn 2 của trận đánh, được miêu tả ở phần dưới trong hình. Quân đội của Davout đã phải làm cái đe và hứng chịu tấn công suốt 6 tiếng đồng hồ liên tục bởi kẻ thù đông hơn gấp ba lần cho đến khi cái búa khổng lồ nện vào. 

Đó là cách quân đội tinh xảo nhất thế kỷ XIX tiến hành chiến tranh. Sau cuộc chiến năm 1805 chống lại Áo và Nga, Hoàng đế tiếp tục đưa quân đội vào những cuộc viễn chinh mới, giúp biên giới nước Pháp mở rộng theo từng bước chân của bộ binh. Một loạt các cuộc chiến tranh liên miên sau đó đã diễn ra: chiến tranh giữa Pháp và Phổ vào năm 1806, Pháp và Nga năm 1807, xâm lược Bồ Đào Nha vào cũng năm đó, xâm lược Tây Ban Nha năm 1808, đánh bại nước Áo một lần nữa vào năm 1809, tất cả các cuộc chiến ấy, quân đội Pháp đều giành được chiến thắng bất chấp những khó khăn không tưởng. 

Ấy vậy mà quân đội ấy đã sụp đổ hoàn toàn vào năm 1814, mang theo cái chết yểu cho đế quốc Pháp của Hoàng đế Napoleon. Nhưng điều gì khiến đội quân ấy, đội quân mạnh nhất mà châu Âu thấy được từ thời La Mã, lại tan rã chóng vánh như vậy. Nó đã hoàn toàn biến mất chỉ 9 năm sau chiến thắng rực rỡ ở Austerlitz. 

Để hiểu được điều này, chúng ta hãy đến với khái niệm "nhím và cáo"

Nhím và cáo

Vào năm 1953, nhà nghiên cứu triết học của Đại học Oxford, Isaiah Berlin, đã đăng một bài luận tên là "Con Nhím và con Cáo". Bài luận phân tích góc nhìn lịch sử của nhà văn Nga Leo Tolstoy đã thể hiện thông qua các tác phẩm kinh điển của ông, bao gồm "Chiến Tranh và Hòa Bình". Berlin viết rằng các nhà văn hay các nhà hiền triết thường được xếp vào hai nhóm: những con nhím là những người chỉ nhìn tập trung vào một hướng và chỉ có duy nhất một đích đến, và những con cáo là những người nhìn theo nhiều hướng và theo đuổi nhiều mục tiêu cùng lúc. 

"Con cáo thì biết rất nhiều thứ, còn con nhím thì biết rất nhiều về một thứ."

Tại sao lại là nhím và cáo? Khái niệm này có từ thời Hy Lạp cổ đại, có lẽ bắt nguồn từ sự quan sát của họ. Họ đã quan sát và thấy rằng con cáo khi tấn công con mồi hoặc rút lui luôn tìm nhiều cách khác nhau để thực hiện điều đó, nó biết dựa vào địa hình, vào thời tiết, vào thời gian trong ngày để di chuyển và tấn công. Trong khi đó con nhím thì khác, toàn bộ cơ thể nó được thiết kế cho một mục đích là phòng thủ, và nó chỉ có một cách để phòng thủ, đó là đưa những cái gai nhọn ra phía trước. 

Nói một cách khái quát, những người như con nhím nhìn mọi thứ thông qua một lăng kính, con cáo thì cố gắng kết hợp nhiều lăng kính khác nhau để có một bức tranh tổng thể.

Những con nhím sẽ dồn hết năng lực vào một mục tiêu nó theo đuổi để đạt được mục tiêu đó. Con cáo thì cố gắng tìm ra mối liên kết từ những sự rời rạc trong không gian và thời gian để định hình được một chuỗi các hành động cần phải làm. 

Con nhím sẽ dứt khoát, đi nhanh và con cáo sẽ chần chừ, đi chậm.

Khi viết bài luận đó, Berlin đã dùng khái niệm nhím và cáo để phân loại các nhà văn cũng như các nhà hiền triết. Ví dụ ông xác định những người rơi vào nhóm Nhím là: Plato, Blaise Pascal, Friedrich Hegel, Fyodor Dostoyevsky, Friedrich Nietzche. Còn những người rơi vào nhóm Cáo là: Aristotle, William Shakespear, Michel de Montaigne, Johann Wolfgang Goethe, Aleksandr Pushkin.

Tuy nhiên Berin cũng nhấn mạnh rằng ông không coi đây là một khái niệm nghiêm túc, ông dùng nó như là một hình ảnh minh họa dí dỏm để dẫn nhập người đọc vào một vấn đề sâu sắc hơn trong bài luận. 

Bất chấp điều đó, khái niệm Nhím và Cáo lại trở thành một công cụ ưa thích của giới phân tích kinh tế, chính trị hay tâm lý học khi họ cần đánh giá hành vi của một người hay nhóm người.

Vấn đề của những con Nhím đó là chúng không biết giới hạn của chúng là gì. Việc đặt giới hạn là một thứ rất khó do nó chỉ tồn tại trong đầu của người nghĩ, có thể ban đầu người đó chỉ muốn một thứ nhỏ nhặt và nghĩ rằng chỉ cần như vậy là đủ, nhưng rồi chúng ta lại muốn thêm và thêm nữa, cho đến khi bản thân chúng ta bị ngộp bởi chính kì vọng mình tạo ra. 

Napoleon là một siêu Nhím, ông ta rất rất giỏi trong việc nghiền nát kẻ thù của mình về mặt quân sự, nhưng ông không biết được đâu là giới hạn của mình. Rốt cuộc khi nào trò chơi chém giết này sẽ chấm dứt? Sau Austerlitz, những cuộc chinh chiến cứ kéo dài mãi: chiến dịch 1806 - 1807 với Phổ và Nga, 1808 ở Tây Ban Nha, 1809 với Áo. Rồi sau đó là tham vọng tiêu diệt nước Nga năm 1812 để rồi mất hết quân đội, không chịu buông bỏ để rồi bị đánh bại năm 1813, không chịu dừng lại để rồi mất ngai vàng năm 1814. 

Charles Maurice de Talleyrand-Périgord

Rạn nứt

Phản bội ở Hội nghị Erfurt

"Người ta nói về Talleyrand rằng, suốt đời hắn, “ai mua hắn, hắn cũng bán”. Trong đời hắn, hắn đã bán Viện Đốc Chính cho Napoléon, và ở Erfurt hắn bán Napoléon cho Alexander. Sau này, hắn lại bán Alexander cho người Anh. Nếu Talleyrand đã không bán người Anh cho ai cả thì đó là vì người Anh là những người duy nhất không mua Talleyrand, mặc dù Talleyrand tự bán mình bằng giá rất phải chăng. Ở đây, không có điều kiện đi sâu vào những động cơ của Talleyrand (sau này đã nhận tiền của Alexander, tuy rằng ít hơn số tiền hắn ta mong muốn) nhưng cần phải nhấn mạnh hai điểm sau đây: Trước hết là từ năm 1808, Talleyrand đã nhìn thấy rõ hơn ai hết cái gì đã làm cho nhiều Thống chế và nhiều triều thần cao cấp ít nhiều hoang mang, sợ hãi; hai là Alexander đã nhận thấy đế quốc của Napoléon không thể vĩnh viễn vững vàng như cái bề ngoài hiện nay của nó. Alexander đã phản đối những điều kiện của Napoléon về việc nước Nga hành động quân sự chống lại nước Áo trong trường hợp một cuộc chiến tranh mới xảy ra giữa Áo và Pháp. Trong một cuộc bàn luận về vấn đề ấy, khi Napoléon vứt mũ xuống đất rồi lấy chân xéo lên một cách điên khùng, Alexander đã trả lời sự cáu kỉnh ấy của Napoléon: “Ngài là người cường bạo, tôi là người cứng đầu... chúng ta thảo luận, phân tích với nhau, nếu không tôi đi đây”.

Vinh quang, máu và nước mắt 

"Napoléon bèn viện ra cái lập luận rằng đối với ông ta, nhượng bộ là nhục nhã. “Vua chúa của các ngài ra đời trên ngai vàng nên không thể hiểu được những tình cảm trong người tôi. Họ chiến bại trở về thủ đô, việc đó đối với họ chẳng sao cả. Nhưng tôi, tôi không thể nào trở về với danh dự giảm sút giữa nhân dân tôi được; tôi vẫn phải vĩ đại, quang vinh và được kính phục”.
Metternich đáp lại rằng, nếu như vậy thì chiến tranh sẽ không bao giờ kết thúc mà hiện nay toàn thể Châu Âu cũng như nước Pháp đã bị chiến tranh làm kiệt quệ và cần có hòa bình. “Tâu Hoàng Thượng, tôi vừa đi qua các trung đoàn của Hoàng Thượng, binh lính của Hoàng Thượng là những thiếu niên. Hoàng Thượng đã trưng binh trước tuổi và đã gọi vào quân ngũ một thế hệ vừa mới đến tuổi thành niên; thế hệ này một khi bị cuộc chiến tranh hiện nay hủy hoại đi thì rồi Hoàng Thượng có còn gọi lính trước kỳ hạn được nữa hay không? Liệu Hoàng Thượng có gọi đến thế hệ trẻ hơn họ nữa hay không?” 

“Ngài không phải một người lính, thưa ngài, ngài không có tâm hồn của một người lính; ngài chưa sống trong trại lính, ngài chưa học cách xem thường tính mạng của người khác và của ngài khi cần đến 20 vạn người làm được cho tôi những gì?”. Đó là những lời trơ tráo nhất mà Napoléon đã thốt ra để lăng nhục đối phương trong một cơn thịnh nộ. “Dẫu sao thì những người Pháp mà máu của họ đang được ngài bảo vệ đã không oán trách tôi lắm đâu. Đúng là tôi đã mất 20 vạn quân ở nước Nga, trong số đó có 10 vạn lính Pháp, những người lính ưu tú; tôi tiếc những người đó... đúng, tôi rất tiếc họ, còn những người khác, họ là người Ý, người Ba Lan, và chủ yếu là người Đức”, Napoléon nói tiếp và kèm vào tiếng cuối cùng ấy một điệu bộ khinh bỉ. “Thì cứ cho là thế" Metternich đáp lại, “nhưng thưa Bệ Hạ, chắc Bệ Hạ cũng đồng ý rằng đây không phải chuyện bênh vực riêng gì một người Đức nào”.

Khi Metternich cáo từ và đi ra thì Thống Chế Berthier - một người rất khao khát hòa bình và coi những điều kiện mà Metternich đưa ra là những điều hoàn toàn có thể chấp nhận được và rất vẻ vang - đã hỏi Metternich về kết quả cuộc hội đàm. “Tôi cam đoan với ông rằng thủ lĩnh của ông mất trí rồi" - Metternich đáp.

"Hạ nhục chúng ta, đó là điều kẻ thù mong muốn, nhưng cái chết thì tốt hơn thế. Ta là một cựu binh quá già cỗi để mà ham sống, ta sẽ không bao giờ bán đi danh dự của nước Pháp...Tất cả các viên chức cấp cao đều đang sợ, thậm chí là các bộ trưởng...Những người nông dân ở vùng Burgundy hay là vùng Champage thì còn có nhiều ý chí chiến đấu hơn các ngươi trong hội đồng này: các ngươi đều đang run sợ. Người ta nói rằng những kẻ phản cách mạng đang chiến thắng vì ở Bordeaux viên tỉnh trưởng đã phản bội. Không ai hiểu nước Pháp hơn ta: đất nước sẽ luôn giận dữ sau mỗi cơn chán nản. Các ngươi sẽ thấy chuyện gì xảy ra một tuần sau. Toàn bộ người dân sẽ được vụ trang, chúng ta sẽ chạy đến cứu kẻ thù của chúng ta khỏi sự bạo loạn của người dân, họ sẽ giết bất cứ ai trông như người nước ngoài. Chúng ta sẽ chiến đấu, Caulaincourt. Nếu quốc gia ủng hộ tôi, thì kẻ thù đang rất cận kề ngày bị hủy chứ không phải ta vì quốc gia đang tràn ngập sự giận dữ."

" Nước Pháp đã kiệt quệ từ lâu rồi, không phải về mặt tiền bạc...mà là về con người. Sự thiếu thốn nhân lực này khiến các gia đình rơi vào tình trạng đau khổ và bần cùng. Họ thực sự bị rút cạn máu rồi. Những người đàn ông già phải gửi đứa con trai cuối cùng của mình đi và như thế không còn ai giúp đỡ ông ta, và trên các cánh đồng những người phụ nữ và các cô gái phải cày bữa...Và thảm họa này cũng ập đến các thị trấn. Hàng loạt các gia đình tự nguyền rủa bản thân họ vì phải chi một khoản lớn tiền để giữ đứa con trai ở lại...Cơn thảm họa gây ra ở Nga và trận Leipzig đã lan khắp nước Pháp và chúng vẫn chưa biến mất, những giọt nước mắt đau khổ vẫn rơi ở khắp nơi."

"Con đường chúng tôi đi cắt ngang qua chiến trường, và tôi đã chứng kiến một cảnh tưởng kinh tởm khiến tôi phát bệnh mà tôi chưa thấy bao giờ. Rất khó để mà bước đi một bước mà không dẫm lên xác của một chàng trai xấu số nào đó, cơ thể anh ta đầy các vết thương và ngập trong vũng máu chảy ra từ đấy; chỗ khác thì hình như là một cái tay hoặc một cái chân bị đứt lìa, đây đó rải rác các cơ thể không đầu, hoặc là chỉ có đầu thôi, và nó khiến ngựa của chúng tôi bị vấp hoặc phải né qua một bên, hoặc có thể là ngựa tôi thấy một trong những đồng loại của chúng nằm chắn ngang đường, nội tạng lòi ra, một vài bộ phận cơ thể bị văng ra chỗ khác. Cảnh tượng này khiến máu trong người trở nên lạnh lại, và khi chúng tôi đi ngang qua chúng tôi thấy khuôn mặt người chết ngửa lên trời, có thể đó là vẻ mặt đau đớn, hoặc là một nụ cười nhoẻn...Chúng tôi đi qua "cánh đồng vinh quang" này nhanh nhất có thể, và có lẽ một vài người trong chúng tôi ít bị ám ảnh bởi quang cảnh kinh hoàng này hơn tôi. Nhưng tôi cảm nhận được những cái rùng mình chung quanh và biết rằng rất nhiều cái lưỡi nhiều chuyện hôm đó đã im bặt một lúc lâu." 

Ai là người yêu nước?