Cách để nhận ra tin giả (fake news) trong phút chốc!

Tin giả là những câu chuyện sai sự thật mà ai đó muốn bạn tin nhằm trục lợi về mặt tài chính hoặc chính trị, để tăng lượng truy cập hoặc số lần nhấp chuột v.v. Đôi khi, tin giả được dùng để lan truyền những thông tin sai sự thật, nhằm mục đích đánh lạc hướng người đọc khỏi những thông tin thật, những vấn đề thật và những thứ thật sự quan trọng.

Phê bình/chỉ trích không phải là một tin giả. Những bài viết không xuôi dòng dư luận, những ý kiến cá nhân và những bài báo điều tra có thể tốt hoặc xấu, bạn có thể đồng ý với chúng hoặc không, nhưng chúng hiếm khi là tin giả.

Tin giả lan truyền trên Twitter nhanh hơn rất nhiều so với tin thật, một nghiên cứu được thực hiện bởi các nhà khoa học tại MIT cho thấy. Ai là người lan truyền chúng? Những người như tôi và bạn.

Chúng ta lượn lờ trên mạng hàng giờ đồng hồ để mua một đôi giày ưng ý, nhưng chúng ta chấp nhận mà không chút nghi ngờ hầu như mọi thứ chúng ta đọc được dạng “tin tức” trên các trang mạng truyền thông xã hội. Hãy đọc tin tức như cách mà bạn ăn uống. Cơ thể chúng ta là những gì chúng ta ăn và tinh thần chúng ta là những gì chúng ta đọc.

Vậy nên, bạn sẽ gặp phải một tiêu đề có thể là bất cứ thứ gì từ “Thượng nghị sĩ bí mật chấp nhận một nhóm khủng bố” cho đến “Pizza tốt cho sức khỏe của bạn” và “Một tiểu hành tinh đang đến lao đến”.

Nếu có gì đó cảm thấy sai sai đối với bạn, thì là bởi vì nó có thể sai thật.

Bài viết đó có phải được đăng tải trên một nguồn truyền thông nổi tiếng và đáng tin được không? Có bút danh hay tên người viết không? Tòa soạn này có nổi tiếng bởi độ chính xác của những bài báo được xuất bản không? Bạn có cảm thấy mình được thông tin gì từ việc đọc nó không?

Bài báo đó có trích dẫn từ nguồn nào không? Ai bảo với nhà báo rằng Pizza tốt cho sức khỏe bởi vì nó chứa nhiều cà chua tươi? “Nhà thiên văn học” nói về tiểu hành tinh kia tên gì? Và nếu thỏa thuận kia là bí mật, tại sao nhà báo lại biết?

Tiêu đề được viết IN HOA, hai dấu than !!, lỗi chính tả, lỗi ngữ pháp, nhưng cái này không chỉ là tin giả, mà còn là một tin giả rất tệ. Bấm xóa ngay.

Rất nhiều tin giả có kèm theo một hình ảnh nào đó từ trong quá khứ và ở một nơi nào đó, nhưng lại được sử dụng như mới như một “bằng chứng” rằng có gì đó đã xảy ra ở đây. Bấm chuột phải vào bước hình, chọn “Tìm kiếm ảnh này trên Google” / “Search Google for this image” và bạn sẽ thấy tất cả những trang web đã sử dụng hình ảnh này, cùng với nội dung kèm theo. Không ai sẽ có thể lừa bạn được nữa.

Một ai đó chia sẻ một bức ảnh, một đoạn video, hoặc một tin tức rất giật gân, và đồng thời, cũng rất đáng tin, bạn muốn chia sẻ nó ngay lập tức. Đợi đã. Tin tức gốc ban đầu là gì? Như một thư chuyển tiếp (chain-mail), sự thật rằng ai đó nói một cái gì đó, không làm điều đó trở thành sự thật được.

Hãy phớt lờ những tin tức bắt đầu bằng câu trên. Chúng ta sống trong thời kỳ quá tải thông tin, bất kỳ ai cũng có thể nói về bất kỳ thứ gì vào bất kỳ thời điểm nào. Mọi người sẽ không bao giờ ngừng nói. Vậy nên, nếu nhưng không ai có nói đến một thứ gì đó, thì là bởi vì chẳng có gì để nói đến ở đây cả.

_________________

Nếu bạn muốn đi sâu hơn về cách nhận diện tin giả như một chuyên gia, The International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) đã đăng một tổng hợp dạng sơ đồ để có thể giúp mọi người nhận diện tin giả.

Hãy trang bị kiến thức đó, bạn có thể nhận ra những tin giả mà ai đó muốn bạn tin. Hãy trở thành người giữ cửa cho trí não của bạn. Và ăn cái Pizza đó từ từ từ từ. Một cái bánh Pizza thì hoàn toàn ỔN để chia sẻ với người khác.

Tác giả: Kostas Farmakis từ Medium
Dịch giả: Quang-Hien Thanh từ Group QRVN