CÁC HƯỚNG TIẾP CẬN TRONG TÂM LÝ HỌC (Phần 2)

(PHẦN 2: Hướng tiếp cận nhận thức)

Tâm lý học là một môn khoa học nghiên cứu về hiện tượng tinh thần thực tại. Bất kỳ một môn khoa học nào cũng có phương pháp nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu đó lệ thuộc vào hướng tiếp cận được chọn ngay từ đầu bởi nhà nghiên cứu. Lý tưởng mà nói, bất kỳ phân môn khoa học nào cũng cố gắng tạo ra một hệ thống quy luật đơn nhất để giải quyết trọn vẹn mọi vấn đề của đối tượng nghiên cứu, tâm lý học Tây phương hiện tại vẫn chưa làm được điều này. Do đó, để hiểu rõ các tác phẩm Tâm lý học từ hàn lâm đến đại chúng, thiết nghĩ chúng ta cần xây dựng một nền tảng vững chắc về các hướng tiếp cận phổ biến trong tâm lý học.

Tùy vào tác giả, số lượng hướng tiếp cận có thể được chia thành 5, 7, 9. Ở đây trình bày 5 hướng;

Hướng tiếp cận nhận thức (Cognitive Approach) (PHẦN 2)

Hướng tiếp cận nhân văn (Humanistic Approach) (PHẦN 4)

Hướng tiếp cận sinh học (Biological Approach) (PHẦN 5)

Mỗi hướng tiếp cận này sẽ phát triển thành nhiều lý thuyết khác nhau tùy thuộc vào nhà tâm lý học sử dụng nó, cho nên trong nội dung bài viết sẽ chỉ đi sơ lược để cung cấp cho mọi người một hình dung chung nhất về chúng.

Hướng tiếp cận nhận thức: khác với hướng tiếp cận hành vi, hướng tiếp cận nhận thức không những thừa nhận sự có mặt mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của các biểu hiện của hiện tượng tinh thần không thể quan sát được (unobservable). Vì nếu chỉ dựa vào các biểu hiện bên ngoài thì sẽ không giải thích được nhiều hoạt động, trong đó có hoạt động “học”. Hoạt động học không chỉ là sự phản hồi trước các kích thích của môi trường ngoài, vì rõ ràng cùng một người dạy, cùng một môi trường, cùng một công cụ dạy thì phản hồi của các bạn học sinh là khác nhau (khi làm bài tập thì người làm được, người không làm được,...). Cho nên phải có thứ gì đó trung gian, giải thích cho sự sai biệt này, các nhà tâm lý học theo hướng tiếp cận nhận thức gọi những thứ đó là “mediators - những thứ trung gian”. Thời gian đầu, những lý thuyết được xây dựng từ hướng tiếp cận nhận thức vẫn còn liên đới nhiều đến hành vi luận, sự ra đời của thuật ngữ “những thứ trung gian” cũng chỉ nhắm đến sự kiện toàn của học thuyết “stimuli - response” thành “stimuli - mediators - response”. Thời gian sau, hướng tiếp cận này mới độc lập tách các biểu hiện nội tại của hiện tượng tinh thần ra khỏi hành vi, thậm chí là còn cho rằng chính những thứ không quan sát được (unobservable) quyết định những thứ quan sát được (observable).

CÁC THUẬT NGỮ: hoạt động trung gian (mediational processes), nhận thức (perception), ý thức (cognition), trí nhớ (memory), mã hóa (encoding), sự sáng tạo (creativity), sự giải quyết vấn đề (problem-solving), thuyết Gestalt (Gestalt theory),...

CÁC NHÀ TÂM LÝ TIÊN PHONG THEO HƯỚNG TIẾP CẬN NÀY: Wolfgang Kohler, Edward Chace Tolman.

FACT TÂM LÝ HỌC: Nhân vật đóng vai trò quan trọng trong việc xuất hiện hướng tiếp cận nhận thức trong tâm lý học là… một con tinh tinh tên Sultan.

Tác giả và ảnh hóa: Quốc Minh

Ngày: 28/6/2022

Nguồn: William E. Glassman & Marilyn Hadad (2009), Approaches to Psychology (5th Edition).