9toTalk #12: Con gái có nên học CNTT?

Nếu bạn là con gái và do một vài lý do sau mà không dám học những ngành như lập trình, kỹ sư:

Những lý do trên không hẳn là vô lý. Thực tế trong những năm gần đây, khi truyền thông bắt đầu nổi lên cơn bão về nữ quyền thì có thể thấy khắp nơi ngập tràn những bài viết lên án những hành động đối xử bất công với nữ giới ở môi trường làm việc, nổi bật nhất có lẽ là trong mảng STEM. Theo một khảo sát của tờ Financial Times, trong 10 tập đoàn công nghệ lớn nhất thì phụ nữ chỉ chiếm 18.3% tỉ lệ những người làm IT, nơi duy nhất có tỉ lệ hơn 20% là Apple. 

Trong một bài báo khác có tên “Muốn thành công trong lĩnh vực công nghệ? Tốt nhất đừng là phụ nữ…”, nhà báo John Naughton đã thăm dò và nêu ra một thực trạng là môi trường làm việc của ngành CNTT kém thân thiện với phụ nữ do những yếu tố đáng quan ngại như sau:

Một trong những lí do đầu tiên phải kể đến là những định kiến và tư duy cản trở phụ nữ tiếp cận với ngành này. Hầu hết phụ nữ thường bị coi là kém tư duy logic và và toán học so với đàn ông nên người ta có xu hướng thiên vị đàn ông khi cả hai giới cùng muốn tìm hiểu về IT. Khi còn bé, các bé trai cũng thường được cho tiếp xúc với máy tính và công nghệ cao sớm hơn hẳn so với các bé gái, điều mà vô tình hình thành nên sự khác biệt trình độ và sự thân thuộc với công nghệ giữa hai giới tính ngay từ độ tuổi đó. Vào năm 1984, số lượng nữ giới chiếm trong ngành học cử nhân Computer Science là 37%, nhưng đã nhanh chóng rơi xuống còn chỉ 18% -- trong cùng khoảng thời gian mà máy tính cá nhân bắt đầu xuất hiện tại nhà. Theo NPR, phần lớn máy tính cá nhân đã được tập trung quảng bá và nhắm vào thị trường chỉ dành riêng cho nam giới và một hộ gia đình thường mua máy tính cho bé trai hơn cho bé gái.

Khi nhìn xa hơn vào thứ ảnh hưởng mạnh mẽ tới nhận thức của chúng ta hằng ngày -- dễ nhận ra trên các phương tiện truyền thông công cộng và đặc biệt ở các bộ phim điện ảnh và truyền hình, hầu hết hình ảnh những người làm dân công nghệ đều do đàn ông thống trị và chiếm lĩnh mạnh mẽ.

Lý do thứ hai khiến ngành IT kém thân thiện với phụ nữ là những hành vi quấy rối tình dục. Ở một môi trường mất cân bằng nghiêm trọng về giới tính, việc phụ nữ bị quấy rối bằng nhiều hình thức khác nhau như động chạm hay chọc ghẹo là điều đã nhiều lần được lên tiếng nhưng cho đến nay vẫn chưa có cách giải quyết triệt để. Thậm chí một công ty công nghệ lớn như Uber cũng bị chính các nữ nhân viên của mình kiện vì tình trạng nam nhân viên quấy rối, và một trong các nạn nhân nói rằng “Uber là loại công ty phụ nữ trao đổi thân xác để thăng tiến”.

Một trong những yếu tố khác khiến phụ nữ không hứng thú với các công ty công nghệ là do các công ty này chưa có các chính sách ưu đãi phụ nữ, ví dụ như các nhân viên nữ bị trả lương thấp hơn, chế độ nghỉ vào những ngày có kinh nguyệt hay nghỉ thai sản còn chưa hợp lý, hay có nơi còn ưu tiên đàn ông tham gia vào các dự án công nghệ vì lý do đã lập gia đình, đang mang thai hoặc phải nuôi con nhỏ.

Tiếp xúc nhiều với máy tính khiến nhiều bạn nữ lo ngại rằng sẽ bị mụn, thức khuya nhiều, con người lẫn tâm hồn sẽ trở nên khô héo già cỗi và không còn hấp dẫn trong mắt phái nam nữa. Nhiều bạn còn nói khi đi làm trong một môi trường nhiều nam thế thì thế nào cũng bị nam tánh hoá và sau một thời gian sẽ nhìn thô chẳng kém gì một thằng đàn ông. 

Sau khi được trải nghiệm thực tế trong ngành và liên tục đặt câu hỏi này trong 2 năm vừa qua, mình đã hiểu ra rất nhiều thứ mà có lẽ bản thân sẽ không bao giờ rút ra được bài học nếu ngay từ đầu bỏ cuộc khi đối diện với nhiều chướng ngại vật đến vậy. Mình nhận ra là truyền thông là một con dao hai lưỡi vì những tin giật gân như trên sẽ tạo nên 2 hiệu ứng mâu thuẫn: điều tốt là mọi người sẽ được nâng cao nhận thức về vấn đề nhức nhối này hơn, nhưng ngược lại các bạn nữ đang tìm hiểu và chuẩn bị dấn thân vào ngành công nghệ sẽ vô thức bị doạ chết khiếp và rất nhiều trong số đó đã rút lui ngay sau đó. Mình từng đọc nhiều tin như vậy, từng bị khuyên là con gái sống chết đừng nên học công nghệ rồi được cho một núi ví dụ (lời khuyên lại còn từ chính một vị trưởng bối kỳ cựu trong ngành CNTT luôn nên lúc đó mình bị áp lực lớn cực), nhưng rốt cuộc mình vẫn quyết định theo đuổi đam mê và kết quả là 2 năm qua luôn rất hạnh phúc và nhởn nhơ với quyết định của bản thân :)

Sau khi được đi làm full-time Software Developer ở công ty phần mềm Hootsuite, đã tham dự hơn 15 cái hackathons và được trò chuyện với rất nhiều lập trình viên (cả nam lẫn nữ, kinh nghiệm từ 1 năm đến mấy chục năm đều có cả), dưới đây là những gì mình nhận ra:

Việc nữ giới vẫn còn xuất hiện ít ở trong ngành CNTT, dù là startup nhỏ hay tập đoàn lớn, là không sai. Tuy nhiên trong những năm gần đây con số đó đã được tăng lên đáng kể thông qua những đợt sóng phong trào nữ quyền và sự nổi lên của nhiều cơ hội việc làm như công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) có Data Scientist, Data Engineer, etc. Thực tế khi mình đi phỏng vấn ở nhiều công ty và hỏi họ về vấn đề này, một số đã nói sẽ tỉ lệ thuê một nữ lập trình viên đang cao hơn so với nam vì điều đó nằm trong sự phát triển chung và giá trị lõi của công ty -- sự đa dạng (diversity). Có những HR sẵn sàng đi săn lùng các bạn nữ tiềm năng và ưu ái hơn bởi họ hiểu tầm quan trọng của việc cần có sự tham gia của phụ nữ mới khiến các sản phẩm lập trình thân thiện với nhiều loại người dùng hơn. Có thể Việt Nam chưa phổ biến lắm nhưng bên Châu Mỹ và Châu Âu đang có siêu nhiều những chương trình hỗ trợ phái nữ trong STEM kiểu như Girls Who Code, Women in Tech, etc. Những bạn nào nhạy về cơ hội kinh doanh ở Việt Nam mà nắm được trend này (dự đoán sẽ du nhập sớm trong vài năm tới) có thể sẽ phất lên lắm, ai biết được nhỉ :) Mình thấy nữ khi tham gia ngành CNTT còn được cưng chiều quá chừng là đằng khác chứ không tệ xíu nào như báo chí tô vẽ cả.

Nhưng tất nhiên những tình huống xấu như bị quấy rối tình dục hay "đì" lương vẫn có thể sẽ xảy ra với các bạn nữ trong một vài hoàn cảnh éo le nào đó, vì chẳng có thế giới nào là hoàn hảo. Nhưng trước khi lo lắng về điều trên, một câu hỏi hàng đầu mà mọi người nên được đặt cho bản thân nên là "Mình là kiểu người nào?" . Sau một thời gian quan sát, mình chú ý thấy những chuyện như trả lương thấp hơn, bị quấy rối, etc. đều xảy ra trong tất cả các ngành, không chỉ riêng CNTT, và đa số những nạn nhân đều là những những người e dè ngại ngùng, không dám có tiếng nói của riêng mình nên mới thỏ thẻ nhờ tới truyền thông bên ngoài. Trong tất cả các người mình từng trò chuyện, những chị / cô bày tỏ quan điểm độc lập ngay từ đầu chưa bao giờ gặp trường hợp này bao giờ. Và cả khi nếu họ lỡ lâm vào trường hợp đó, họ sẽ mạnh dạn đứng lên và đấu tranh cho quyền lợi của bản thân tới cùng. Nhu cương đúng chỗ sẽ làm nên điều kỳ diệu, và chỉ có phái nữ mới có đặc quyền tận dụng sự nữ tính lẫn tính độc lập của mình trong công việc như vậy, thì vì sao phải than thân trách phận nếu ngay từ đầu đã không cố gắng? Phong trào nữ quyền đã trao cho phụ nữ rất nhiều sự ủng hộ và lợi thế từ bên ngoài, nhưng đừng vì thế mà ỷ lại thân phận của mình mà đổ lỗi cho nỗi sợ hay thất bại nào đó. Mảng CNTT thật chất không phân biệt nam nữ, chỉ có năng lực và đam mê có tiếng nói ở đây. Bạn rớt một cuộc phỏng vấn không phải do bạn là nữ, mà do có thể bạn chưa có năng lực hoặc đơn giản là xui. 

Either way, move on.

Mình thấy con gái học công nghệ quyến rũ với ngầu vãi cả linh hồn luôn, thề. Trong team mình có hơn 30 người thì chỉ có 3 nữ (tính cả mình), nhưng tính cách người nào đặc trưng và ra chất riêng người đấy: người thì dịu dàng đằm thắm, người thì lạnh lùng nhìn như mặc kệ sự đời bất cần mà sống, người thì trẻ trung năng động. Nhưng điểm chung là tụi mình ai nấy đều làm hết mình, quẩy cũng hết ga. Trong công việc tụi mình chẳng ngại ai hết, thẳng thắng truyền đạt thông tin giải quyết công việc, tập trung cao độ khi cần, còn lúc đùa giỡn xả hơi thì hội chị em toàn bày những trò làm mọi người trong đội cười lăn bò ra cả sàn. Những chị nữ lập trình viên mình từng gặp cũng thường có những tính cách rất độc đáo, thông minh và còn xinh đẹp lắm luôn. Bựa nhân có, mỹ nhân có, soái tỉ có. Tụi mình độc lập và tự tin, nhưng cũng lãng mạn không kém. Có nhiều phương pháp trong phát triền phần mềm đã được mình chia sẻ cho đồng bọn dùng để đưa đối tượng crush vào tầm ngắm rồi xử nhẹ nhàng luôn. Hoặc mình và anh bạn trai thỉnh thoảng vài tháng lại ngồi lại làm một buổi Retro (một trong những practice của SCRUM). Retro là một buổi nói chuyện được phân ra làm 4 chủ đề: những gì đang làm tốt, những gì chưa tốt, thích/chưa thích nhất điểm gì ở đối phương, và cuối cùng là phải làm gì để khắc phục những cái chưa tốt (2 người có thể xây dựng những thói quen gì để mối quan hệ trở nên tốt hơn chẳng hạn). Nhờ những buổi như thế này mà tụi mình có cơ hội nhìn lại mối quan hệ của 2 đứa nói chung và bản thân nói riêng, và qua đó lại càng gắn kết hơn nữa. Cực kỳ đơn giản nhưng hiệu quả cao chót vót.

Bài này được đưa ra vài thông tin với mục đích thảo luận, sẽ không có đúng sai hoàn toàn do quyết định nằm ở sở thích, tính cách và hoàn cảnh mỗi người. Nhưng mình vẫn nghĩ CNTT nên được nghiêm túc xem xét và trải nghiệm bởi các bạn nữ, vì nếu bỏ qua chỉ vì một vài bài báo thì thật rất đáng tiếc. Mình không giỏi toán, cũng từng chẳng biết tư duy logic với cả kỹ năng giải quyết vấn đề là cái quái gì, nhưng rồi mình nhận ra điều đầu tiên không cần thiết lắm trong ngành của mình, cái sau thì có thể học được, nên chẳng có gì phải ngại ở đây cả. Mình thích thì mình nhích thôi, ha?

Trong chuyên mục 9totalk của tuần này, mình muốn cùng các bạn thảo luận về chuyện phụ nữ có nên theo đuổi ngành IT không? Và làm sao để xóa bỏ những ranh giới phân biệt giữa phụ nữ và đàn ông, giúp tăng lợi thế cạnh tranh? Xin mời các bạn đưa ra ý kiến của bản thân về môi trường làm việc ở các ngành công nghệ thông tin cả ở Việt Nam và nước ngoài để có sự so sánh.

9toTalk là chuyên mục được đăng vào 9h tối thứ 4 hàng tuần tại Spiderum.com để cùng các tác giả nổi bật thảo luận về các chủ đề mang tính thời sự; hoặc đôi khi chỉ là những chia sẻ, suy ngẫm.

Link tranh luận trên Facebook:
- J2TEAM 

- QRVN

Sau khi share bài ở QRVN mình có nhận được một vài ý kiến khá thú vị,

Chung quy thì nhiều ý kiến cho rằng nữ thường không có ý chí cầu tiến trong sự nghiệp mạnh như nam, hoặc nếu học cao quá sẽ sợ bị ế và không lấy được chồng vì đàn ông không thích phụ nữ học quá cao, hoặc nữ lập trình viên bị xem là bừa bộn như con trai, không có kỹ năng việc nhà, etc.

Quan điểm của mình về việc này khá đơn giản:

1. Theo kinh nghiệm của mình thì càng lo sợ thì càng dễ xảy ra. Bạn cứ tự tin tìm tòi, theo đuổi cái mình thích và qua thời gian dần hoàn thiện bản thân thì sẽ tự động có người theo đuổi. Một cô gái thông minh sẽ theo tự nhiên thu hút những người đàn ông có cùng trình độ hoặc hơn. Xin lỗi chứ mình hoàn toàn phản đối suy nghĩ "phụ nữ thông minh quá sẽ ế", vì mình tin điều đó là lo bò trắng răng và nồi nào úp vung nấy.

2. Bạn không biết nấu ăn, dọn dẹp nhà cửa thì đó là do bạn chứ không phải do nghề nghiệp của bạn. Có thể các bạn nữ học CNTT ế vì thiếu kỹ năng chứ không phải là do đi làm lập trình. Những thứ đó là  kỹ năng sống cơ bản của một người trưởng thành, không phân biệt nam nữ, nên nếu bạn thiếu thì chỉ cần học thôi, sao phải xoắn. Mấy ông senior developers trong team mình nấu ăn cực kỳ ngon luôn, nên thỉnh thoảng tụi mình lại ngồi chém gió về chuyện đồ ăn thức uống và lúc nào cũng thu lượm được rất kiến thức mới. Mình nghĩ là mấy bạn nữ học công nghệ đừng nên đi theo định kiến xã hội là "con gái học IT không làm vợ được" mà nên tự trao dồi kiến thức kỹ thuật lẫn xã hội thì sẽ auto thành của quý luôn ấy. 

Chúc các bạn may mắn :)

Scarlet.

Có thể bạn quan tâm: