Một văn bản dịch được người biên dịch đầu tư thời gian và công sức sẽ rất khác với một văn bản qua loa, dịch cho xong. Mặc dù nhiều khách hàng không thể hiểu ngôn ngữ bản địa để kiểm tra xem người dịch có chuyển ngữ đúng không nhưng họ hoàn toàn có thể đọc xem câu chữ có dễ hiểu không, văn phong có đúng thể loại nội dung cần dịch không; khi đọc vào có cảm thấy trúc trắc không, tổng thể toàn bài dịch có mạch lạc không, có chỗ nào mâu thuẫn hay gây hiểu lầm không.
Một văn bản cần kiến thức chuyên môn như sách trắng, pháp lý, y học, phẫu thuật sẽ cần kỹ năng sử dụng câu, từ của người dịch rất rõ. Tản văn hay sách self-help sẽ cho thấy rõ biên dịch viên có kiến thức hoặc có đọc các sách cùng thể loại không. Bởi lẽ thể loại này đòi hỏi khả năng chọn từ của người dịch rất lớn. Dịch sao cho vẫn truyền tải được thông điệp của tác giả chứ không đơn thuần chỉ là dịch nghĩa đen mà vẫn không sáo rỗng hay quá đơn điệu. Ấy là chưa kể đến một số tác giả lớn với kiến thức uyên bác, họ thường sử dụng rất nhiều lối ẩn dụ, hoán dụ..khiến một người dịch thiếu kinh nghiệm sẽ không thể hoàn thành bản dịch một cách xuất sắc được.
Nếu tác giả phải chỉnh sửa vài chục lần mới có thể đưa bản thảo cho nhà xuất bản thì người biên dịch có thể phải dùng gấp đôi thời gian ấy để khiến bản dịch của mình hoàn chỉnh.
Người có tư duy: tôi được trả tiền để học
Đối với một người làm tự do như mình, mỗi lần nhận 1 job là một lần được học thêm một kiến thức mới. Không lần nào, nội dung của một ca phiên dịch giống nhau hoàn toàn. Có thể các job cùng chủ đề sẽ dùng lại cùng nhóm từ vựng nhưng yêu cầu của khách hàng, nội dung truyền tải là hoàn toàn khác nhau. Lĩnh vực mà một phiên dịch tự do cũng rất đa dạng từ thương mại, kinh tế, du lịch, đào tạo đến kết hôn, tranh chấp tài sản, nấu ăn..đông tây kim cổ đều đủ cả. Trong các cuộc gặp gỡ giữa hai bên đối tác đôi khi còn phải dịch cả thơ, truyện ngụ ngôn, tục ngữ, ca dao…Cách tốt nhất để các “nàng dâu” phiên dịch có thể vượt qua cửa ải của các “mẹ chồng” là học và học hỏi không ngừng. Cái nghề “ làm dâu trăm họ” này rất hại não mà cũng rất thú vị. Biên phiên dịch viên nào trang bị cho mình tâm thế “ tôi sẵn sàng học bất cứ lúc nào” sẽ dễ tìm thấy yêu nghề hơn và sẵn sàng bỏ công sức ra để theo đuổi lâu dài.
Trái lại với phiên dịch, biên dịch lấy chất xám và công sức của người dịch trong một khoảng thời gian dài hơn. Đôi khi để chọn 1 từ thật “đắt” để làm sáng lên thông điệp của cả một đoạn, người dịch phải vắt kiệt óc trong vài ngày thậm chí vài tuần. Nói biên dịch viên là nghệ sĩ của những con chữ quả là chẳng sai. Ngoài am hiểu văn hóa, kiến thức chung ra còn phải dịch sao cho đúng “tone of voice” của tác giả. Điều mà không phải một sớm một chiều là có thể nhuẫn nhuyễn được. Những dịch giả nổi tiếng của những tác phẩm kinh điển đều là người HAM ĐỌC và HAM HỌC. Mỗi tác phẩm dịch thuật ra đời không đơn thuần là văn bản của những con chữ, đó thật sự là đứa con tinh thần thứ 2, 3 của họ. Nơi dịch giả bỏ rất nhiều công sức, mồ hôi, đôi khi là cả nước mắt nữa!
Người cho đi nhiều hơn nhận lại
Hồi mới ra trường đi dịch triển lãm lần đầu tiên mình có theo học hỏi một đàn anh rất năng nổ trong ngành. Anh ấy ngoài giỏi tiếng ra thì rất nhiệt tình trong việc chia sẻ địa chỉ các quán ăn Việt Nam nào ngon và sạch, giá cả hợp lý cho người nước ngoài. Đi chợ Bến Thành thì trả giá làm sao để không bị hớ, đi bộ ở con đường lớn nội thành thì phải cẩn thận ra sao. Ảnh cũng mua những món quà lưu niệm nhỏ nhỏ của Việt Nam để tặng lại khách hàng. Và tất nhiên đàn anh này được khách hàng đánh giá cao. Khách cũ giới thiệu khách mới. Điều đáng quý là anh vẫn giữ tác phong và cách làm việc nhiệt tình, cho nhiều hơn nhận đến tận bây giờ. Con đường sự nghiệp của anh không mấy nổi bật như nhiều đồng nghiệp khác nhưng chưa bao giờ phải thất nghiệp hay vác CV khi xin việc khắp nơi.
Bạn có một hoặc cả ba đặc điểm trên chứ? Chúc mừng bạn! Nếu chưa, không sao cả. Thời điểm tốt nhất để bạn trang bị cho mình là khi vừa bước vào sự nghiệp biên phiên dịch. Thời điểm tốt thứ nhì là NGAY BÂY GIỜ!
Đừng bắt mình phải trở thành một biên dịch viên hay phiên dịch viên chuyên nghiệp hay có thể làm trơn tru tất cả các job ngay từ đầu. Đây là công việc không dành cho người nóng vội hay mong muốn sau một đêm là mình có thể xuất sắc ngay lập tức. Chỉ cần bạn nỗ lực sao cho tốt hơn chính mình 1% của ngày hôm qua là được. Sau 30 ngày, 30 tuần rồi 30 tháng, bạn nhẩm ra mình đã tiến bộ hơn bao nhiêu rồi chứ! Nào, ngồi dậy và bắt tay vào hành động đi thôi!
Xin chào tác giả, cảm ơn bài viết nhiều. Em cũng mong muốn được theo đuổi nghề biên phiên dịch, nhưng đứng trước sự thay đổi và phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin toàn cầu. Em bắt đầu lung lay, vì giờ đã xuất hiện Google Dịch, từ điển online và rất rất nhiều ứng dụng/web khác nữa mà dễ dàng dịch được. Có lẽ trong tương lai, vấn đề này còn được cải thiện hơn . Em suy nghĩ rằng liệu chỉ học ngôn ngữ thôi là chưa ổn, cần học vài nhóm ngành khác nữa vì sau này có thể thất nghiệp. Em đang hoang mang vì ước mơ của em bấy lâu nay giờ đây đã khiến em cần phải suy nghĩ lại. Em hiểu rằng theo đuổi ước mơ thôi là chưa đủ, cần quan tâm đến sự phát triển của xu hướng toàn cầu, tiền lương,... Mong anh/chị cho em xin lời khuyên, em có nên tiếp tục theo đuổi không? Em xin chân thành cảm ơn !!!
Chào thuy_linh, cảm ơn em đã gửi chia sẻ cho chị. Chị xin phép trả lời thắc mắc của em thành hai phần như sau:
1/ Sự phát triển của công nghệ thông tin toàn cầu như gg dịch, máy dịch, robot dịch là điều tất yếu theo xu hướng phát triển ngày càng tốt hơn để phục vụ đời sống con người và điều này là không thể tránh khỏi. Không riêng gì nghề biên phiên dịch mà rất nhiều ngành nghề khác sẽ bị thay thế bới AI trong một thời gian nữa. Tuy nhiên có rất nhiều kỹ năng/ năng lực mà công nghệ và trí tuệ nhân tạo chưa thể thay thế con người được, trong đó có việc chuyển ngữ. Dịch thuật cao cấp không đơn thuần là việc 1+1=2 mà nó bao gồm rất nhiều yếu tố từ việc am hiểu văn hóa ngôn ngữ nguồn lẫn ngôn ngữ đích và còn cần rất nhiều khả năng ngôn ngữ của người dịch như hoán dụ, ẩn dụ...
2/ Giỏi ngoại ngữ thôi là chưa đủ. Chị hoàn toàn đồng ý với điều này. Trong thế giới cạnh tranh khốc liệt như hiện nay, một người có thể cần trau dồi rất nhiều kỹ năng như ngoại ngữ, máy tính, marketing, bán hàng...Ví dụ như chị đây đã làm công việc biên phiên dịch hơn 10 năm nhưng chị cũng học thêm các kiến thức về truyền thông tiếp thị, tâm lý khách hàng, quản trị dòng tiền và cả viết lách nữa. Tất cả các kỹ năng này bổ trợ cho chuyên môn là dịch thuật của chị. Như tiếp thị tốt giúp chị tiếp cận được khách hàng tiềm năng nhiều hơn, quản lý dòng tiền tốt để khi rơi vào những tháng thất nghiệp như hiện tại thì cũng có tiền xoay sở...
Tóm lại là, dù em theo học chuyên môn gì, ngành nghề gì thì em vẫn phải không ngừng phát triển bản thân và trau dồi thêm vài kỹ năng khác bổ trợ cho chuyên môn/ nghề nghiệp của em. Và thay vì hoang mang học ngành nào sẽ có việc, học ngành nào sẽ thất nghiệp thì hãy tập trung vào các cơ hội để nâng cao năng lực bản thân. Cho dù em học bất cứ điều gì và trở nên thành thạo, em cũng sẽ không bị đào thải.
