Việt Nam trung đại thời Hậu Lê thịnh vượng đến mức nào? [Phần 2]

Sau khi biên giới phía Bắc cuối cùng cũng đã được an toàn, vua Lê chuyển sự chú ý vào tình hình trong nước. Nhu cầu cải cách là rất cấp bách, nhưng việc gì phải làm trước tiên đây? Trong mắt vị hoàng đế, mọi thứ dường như đều quan trọng như nhau. Những người lính chiến đấu bên cạnh Lê Lợi muốn được tưởng thưởng, nhưng còn nông dân cũng đòi đất để cày cấy, và ngay cả nền kinh tế quốc gia cũng cần khẩn trương để ý tới.

Sau khi hoàn thành cải cách chính trị, chính sách then chốt tiếp theo của vua Lê là đảm bảo lòng trung thành của quân sĩ của mình được tưởng thưởng xứng đáng, vì lo ngại họ sẽ làm phản nếu việc khen thưởng bị trì hoãn thêm. Theo lẽ thường, tất cả những người đã phục vụ Thái Tổ suốt những năm tháng nằm gai nếm mật, bao gồm kì tài Nguyễn Trãi, đều sẽ được thăng lên chức vụ chính thức, chẳng hạn như Nguyễn Trãi được thăng làm Thượng thư bộ Lại. Những người lính bình thường nhưng quả cảm được trọng thưởng hậu hĩnh với phần ruộng đất của riêng mình.

Một phần trong số ruộng đất này cũng được dành riêng cho quan lại, nhưng hoàng đế cũng ra luật lệ mới để ngăn chặn tình trạng lạm dụng quyền lực nảy sinh từ đặc quyền này. So với dưới triều Trần ngày trước, quan lại giờ đây không được ngược đãi dân thường dưới bất cứ hình thức nào vì ỉ mình có địa vị xã hội cao hơn (địa vị của quan lại đứng hàng thứ hai, chỉ sau hoàng đế).

Mặc dù việc Lê Thánh Tông nổi lên giành lấy quyền lực không có gì lạ lẫm (như những người quen với lịch sử Trung Hoa sẽ nhận ra, bởi vì nó gần như giống hệt những diễn biến đưa hoàng đế Đường Huyền Tông lên ngôi khoảng 700 năm trước đó), nó lại có vai trò khiến ông trân trọng sứ mệnh trị vì Đại Việt hơn, và qua đó mở đường cho 37 năm phồn vinh tột đỉnh của người Việt, khi đất nước trở thành một trong những thực thể chính trị tiên tiến nhất trên toàn thế giới, đứng đầu Đông Dương và đứng thứ hai Đông Á chỉ sau Trung Hoa thời Minh.

Trong khi đó, trên lĩnh vực tư tưởng, trong khi hai triều đại Lí - Trần trước đây là các chính quyền Phật giáo (ít nhất là đối với thường dân), vua Lê phục hồi Tân Nho giáo với tư cách là ý thức hệ quốc gia, chính thống của nước Việt. Tân Nho giáo tất nhiên là một sản phẩm đến từ Trung Hoa và được hoàn thiện dưới thời Tống, và về cơ bản là vừa duy lí vừa thế tục hơn so với nền tảng của nó là Nho giáo cổ điển, vốn đã tồn tại hơn 2500 năm từ thời Xuân Thu (771-476 TCN).

“…có tham khảo luật pháp Trung Hoa, nhưng mang những đặc điểm khác biệt của Việt Nam, chẳng hạn như ghi nhận địa vị cao hơn của phụ nữ trong xã hội Việt Nam so với trong xã hội Trung Hoa. Theo bộ luật này, con gái lấy chồng không cần sự cho phép của cha mẹ, và con gái có quyền thừa kế tương đương con trai trong gia đình.”

1. Tất cả mọi người đều có quyền được cấp đất dựa trên tước hiệu và đẳng cấp.
2. Cứ sau năm một lần sẽ phân phối lại đất
3. Và hiển nhiên là tiền thuê đất phải được trả cho nhà nước, nhưng thường sẽ ít hơn phần mà chủ đất đòi.

“Dùng hết tiềm lực của nghề nông, mở rộng nguồn trích trữ cho nhà nước”

Súng hỏa mai Giao Chỉ (Giao Súng 交銃) là vũ khí được chính người Việt thiết kế, lần đầu tiên đưa vào sử dụng vào thời Lê, nhưng dần dần cũng được tiếp nhận ở hậu kì nhà Minh sau khi khám phá ra sự tồn tại của nó từ các tộc người thiểu số phương Nam vốn đã xung đột với Đại Việt vài thập kỉ trước đó.

Nhắc mới nhớ, kinh tế Việt Nam thời đó cũng không phải dạng vừa. Trong suốt kỉ nguyên thịnh trị dưới thời Lê Lợi và Lê Thánh Tông, và các đời vua sau đó, Đại Việt đã trở nên giàu có hơn bao giờ hết trong suốt lịch sử mấy trăm năm độc lập của mình.

“Còn về tất cả những gì thuộc đời sống hằng ngày, xứ Đàng Trong cũng rất đầy đủ. Thứ nhất là áo mặc, họ có rất nhiều tơ lụa đến nỗi dân lao động và người nghèo cũng dùng hàng ngày. Vì thế đã hơn một lần tôi rất thích thú khi thấy đàn ông, đàn bà khuân vác đá, đất, vôi và những vật liệu tương tự mà không hề cẩn thận giữ cho áo đạp và quý họ mặc khỏi rách hay bẩn.

Điều này không có gì lạ, nếu biết rằng có những cây dâu cao lớn người ta hái lá để nuôi tằm được trồng trong những thửa ruộng rộng lớn như cây gai ở bên ta, và mọc lên rất chóng. Thế nên chỉ trong một ít tháng là tằm được đưa ra nuôi ngoài khí trời và đồng thời nhả tơ, làm thành những cái kén nhỏ với số lượng rất nhiều và dư thừa đến nỗi người Đàng Trong đủ dùng riêng cho mình mà còn bán cho Nhật Bản và gửi sang nước Lào để rồi đưa sang Tây Tạng 19. Thứ lụa này tuy không thanh và mịn nhưng bền và chắc hơn lụa Tàu.”

-Cristophoro Borri, Xứ Đàng Trong năm 1621 [đọc thêm tại đây]

“Ở Đàng Trong cũng còn một loại trái cây nữa, tôi không thấy có ở An Độ, người ta gọi là cam 5. Về hình thù và chất vỏ, nó giống như lựu của ta, nhưng ruột bên trong hơi lỏng phải dùng thìa để múc và có vị thơm và có màu gần giống trái sơn trà chín. Họ cũng có thứ giống như trái anh đào của ta, nhưng mùi vị thì lại như trái nho theo tiếng họ gọi là gnoo.

Sau cùng, xứ Đàng Trong có rất nhiều mỏ kim khí quý và nhất là vàng. Và để hiểu biết thêm bằng vài lời những gì đáng được kể dài dòng hơn nữa về sự giàu có của xứ này thì tôi kết thúc chương này bằng lời của các thương gia Châu Au đã có dịp tới đây. Họ quyết rằng xứ Đàng Trong có nhiều của cải hơn Trung Quốc mà chúng tôi biết là rất dồi dào về mọi thứ. Phải nói thêm ở đây chút ít về các thú vật chúng tôi đã nói là có rất nhiều ở Đàng Trong, nhưng để khỏi nói nhiều, tôi chỉ xin nói về voi và tê giác, nhất là ở xứ này và nhiều chuyện kỳ lạ chưa bao giờ nghe thấy.”

-Cristophoro Borri, Xứ Đàng Trong năm 1621

“Về vấn đề này, họ không cần phải dùng những mánh lới gì lớn, người ngoại quốc đủ bị quyến rũ bởi đất đai phì nhiêu và thèm muốn những của cải tràn đầy trong xứ họ. Không những người xứ Đàng Ngoài, xứ Campuchia và Phúc Kiến và mấy xứ lân cận đến buôn bán, mà mỗi ngày người ta còn thấy các thương gia đến từ những miền đất xa xôi như Trung Quốc, Macao, Nhật Bản, Manila và Malacca. Tất cả đều đem bạc tới xứ Đàng Trong để đem hàng hóa xứ này về. Thực ra không phải là mua hàng hóa mà là trao đổi với cùng một thứ bạc kể như hàng hóa, lúc cao lúc hạ tuỳ theo có nhiều hay có ít bạc, tuỳ theo có nhiều hay ít tơ lụa và những mặt hàng khác. Người Tàu và người Nhật là những người làm thương mại chính yếu ở xứ Đàng Trong tại một chợ phiên họp hàng năm ở một hải cảng và kéo dài tới chừng bốn tháng. Người Nhật chở trên thuyền của họ giá trị bằng bốn hay năm triệu bạc, còn người Tàu chở trong tàu họ gọi là “somes” 2, rất nhiều thứ lụa mịn và nhiều hàng hóa khác của xứ họ.

Vì người Đàng Trong không có đồ kỹ nghệ và thủ công nào, không biết kỹ thuật cơ giới, vì đất đai phì nhiêu và thổ sản dồi dào nên họ ăn không ngồi rồi, và mặt khác họ dễ dàng chuộc những của lạ từ các nơi khác đưa tới, nên họ rất hám và chạy theo mua cho bằng được với bất cứ giá nào. Họ không biết tiết kiệm tiền khi sắm những thứ thực ra chẳng đáng giá bao nhiêu, tỉ như bàn chải, kim khâu, vòng tay, hoa tai bằng thuỷ tinh và những hàng lặt vặt.

Sau cùng họ tranh nhau mua tất cả những gì họ thấy miễn đó là đồ mới lạ và từ xa tới, họ tiêu tiền một cách dễ dàng. Họ ham chuộng tất cả các mặt hàng mũ nón, mũ bonnet, thắt lưng, áo sơ mi và tất cả các loại áo của chúng ta vì rất khác các đồ vật của họ. Nhưng họ thích san hô nhất.” -Cristophoro Borri, Xứ Đàng Trong năm 1621

Các tác phẩm thư pháp, thêu, và hội họa, trong khi đó cũng được sản xuất trên quy mô lớn dưới thời Lê (điểm đáng chú ý nhất của thư pháp thời Lê là người ta đã bắt đầu viết thư pháp bằng chữ Nôm, thay vì Văn ngôn như dưới thời Lí - Trần, như James Lương (梁孟俊) đã chỉ ra trong câu trả lời rất chi tiết và thú vị của mình cho câu hỏi này.

Tương tự, các bức tượng hình con Nghê cũng được tạo ra dưới thời Lê, được tráng men với các màu sắc khác nhau, như con trong hình dưới đây màu xanh và nâu, chất liệu là đá, niên đại khoảng thế kỉ 17:

Như vậy, ta có thể hiển nhiên thấy rằng triều đại nhà Lê thật sự chính là thời đại hoàng kim của Việt Nam với những kì công vô tiền khoáng hậu trong các lãnh vực khoa học, nghệ thuật, và văn hóa, mà cả các triều đại đi trước và cả triều Nguyễn sau này cũng không đạt được, và thậm chí ở một số lãnh vực, nước Việt Nam hiện đại cũng thua kém nhà Lê.