Về việc phát âm tiếng Anh chuẩn hay là nắm chắc căn bản

Như thường lệ, mỗi khi có một người cất lên tiếng nói về những điều cần phải sửa trong đời sống chúng ta, thì sẽ có những người bắt đầu phản đối bằng những lý do không liên quan và sau đó đưa ra một kết luận hoàn toàn nằm ngoài nội dung chính được bàn tới, hoặc nếu có liên quan thì chỉ là rất ít. Lần này thì người cất lên tiếng nói là thầy giáo dạy tiếng Anh đến từ Mỹ, thầy Dan Hauer, và tất nhiên có một đội quân cộng đồng mạng hùng mạnh vô chỉ trích video ngắn của thầy về việc phát âm tiếng Anh. 

Đây là video của thầy Dan:

Mọi thứ nó rất rõ ràng. Thầy Dan được ELSA nhờ giúp quảng bá phần mềm của họ, phần mềm học tiếng Anh được thiết kế hoàn toàn 100% bởi người Việt, và ưu thế của phần mềm này là giúp các bạn sửa lỗi phát âm. Để quảng bá, thầy Dan chỉ ra những lỗi phát âm của người Việt mà thầy kiếm được trên mạng. 

Nhưng các bạn biết đấy, như thường lệ cộng đồng mạng Việt Nam với trí tưởng tượng phong phú vô bờ bến cho những điều vụn vặt và tài năng thiên bẩm cho việc suy diễn những thứ không liên quan đã lập tức tấn công thầy Dan. Các hình thức chỉ trích rất đa dạng, bao nhiêu tinh hoa của dân tộc và bộ phận cơ thể được nhắm hết vào thầy, từ tấn công cá nhân ("Ổng nói tiếng Việt có hay đâu mà đi sửa tiếng Anh người khác") đến tấn công cá nhân kết hợp thông tin không liên quan (''Mấy thằng Tây thất nghiệp hay qua Việt Nam dạy tiếng Anh"), đến kết luận ẩu ("Nó làm video để kêu gọi mọi người đi học chỗ Tây balo, giết chết giáo viên Việt Nam") và, chủ đề mình thích nhất, đưa ra nhận xét phiến diện:

"Cần đ** gì phải nói tiếng Anh chuẩn, chỉ cần tự tin ra đường nói là được."

Thật ra nếu bạn muốn chỉ trích thầy Dan thì rất đơn giản, bạn hãy tìm câu trả lời cho hai câu hỏi sau:

"Bản thân mình bị thiệt gì khi nghe lời khuyên của thầy Dan? Và cái thiệt có lớn hơn cái lợi ích đem lại không?"

Nhưng bài viết này không xoay quanh hai câu hỏi đó, bài viết này sẽ xoay quanh sự quan trọng của phát âm chuẩn cũng như tác động của nó lên việc sử dụng tiếng Anh và thậm chí là công việc của bạn sau này. 

Thế phát âm đúng có quan trọng không? 

Trả lời ngắn gọn: có, rất quan trọng.

Trả lời nhiều chữ hơn:

Học ngôn ngữ là để giao tiếp, và chúng ta giao tiếp qua việc viết và nói. Để nói tốt thì cần phát âm chuẩn, ngữ pháp chuẩn và tổng hợp hai cái lại, đó là phát âm chuẩn câu. Rất đơn giản vì nếu bạn không phát âm chuẩn một chữ hay một câu thì người nghe sẽ khó hiểu bạn đang nói gì. 

Đó là những sự thật hiển nhiên chúng ta có thể dễ dàng suy đoán ra được. Nhưng có những vấn đề nghiêm trọng hơn bạn sẽ gặp phải khi sống ở nước ngoài mà vấn đề cơ bản bắt đầu từ việc phát âm tiếng Anh. Đó là nó khiến bạn tự cô lập mình. 

Theo cá nhân mình thấy, có rất nhiều du học sinh Việt Nam rất nhát và ngại giao tiếp (và phòng mấy bạn đọc không kỹ vô bắt bẻ, mình nói rất nhiều chứ không phải là tất cả). Khi qua học ở nước lạ, nhiều bạn cũng cố gắng giao tiếp, nhưng vì vừa không hiểu người khác nói gì, vừa không khiến người khác hiểu được mình nói gì, khiến họ nản. Họ nản vì có quá nhiều thứ để họ phải sửa, nhưng không biết bắt đầu từ đâu và nó tốn thời gian. Đó là chưa kể đến việc mỗi lần định học lại họ lại buồn, buồn vì mang danh du học sinh nhưng nói tiếng Anh không chuẩn. Bạn có thể ở Việt Nam, nói tiếng Anh không chuẩn và người nước ngoài khen bạn tiếng Anh khá, nhưng khi bạn phải thuyết trình, phải lên tiếng trong lúc làm việc nhóm, hay phụ giúp mọi người làm event, việc tiếng Anh không chuẩn khiến mọi người khó chịu, cản trở công việc và làm bạn cảm thấy xấu hổ. Tồi tệ hơn là bạn đang sống trong thời đại của tin nhắn và Facebook, nó khiến người ta càng mất động lực giao tiếp bằng nói chuyện, người ta sẽ chuyển qua nhắn tin, lúc làm việc chung thì chọn im lặng hoặc nói càng ít càng tốt, đến lúc về sẽ giải thích thêm qua tin nhắn, nó giống như kiểu: tôi là người ít nói, từ ngày có Facebook tôi câm luôn.

Nhưng dù có chat nhiều thế nào thì nó cũng không thay thế được bằng giao tiếp nói. Khi bạn ở nước ngoài, việc giao tiếp đã vượt qua mức tập nói theo mẫu để có điểm cao và hỏi han xã giao. Nó đòi hỏi nhiều kỹ năng hơn thế. Nói chuyện là một trong những thứ hiệu quả để giúp con người đến gần nhau hơn, giúp bạn mở rộng mối quan hệ, gặp gỡ người mới và mở mang đầu óc. Nếu bạn sống ở nước ngoài mà chỉ chơi với người dân tộc mình, thì bạn hầu như không thể trụ nổi ở xã hội ấy. Và trong giao tiếp nói, phát âm chuẩn là thứ quan trọng cốt yếu, là chìa khóa để mở rộng ra những thứ khác. Bạn không thể chỉ nói chuyện khơi khơi về thời tiết, học hành mà còn về văn hóa, giá trị cuộc sống, về kinh tế, thiên nhiên, chính trị và kể truyện cười. Nó giống như bạn chơi game lên cấp vậy, muốn lên cấp cao (tức thiết lập được một mối quan hệ bền chặt với người bản địa), bạn phải vượt qua được cấp thấp trước (tức phải làm sao để nói chuyện mà hiểu nhau). 

Khi người nghe liên tục phải nói bạn lặp lại điều vừa nói hoặc hiểu sai ý bạn vì bạn không phát âm đúng, không nói chuẩn, dần bạn sẽ tự ti và tự cô lập mình, nếu không nói là sợ. Bạn ngại giao tiếp, sợ giao tiếp, và khi thấy một công việc mức lương hấp dẫn nhưng yêu cầu giao tiếp tốt, bạn sẽ né. Và tệ hơn, bạn sẽ cảm thấy kinh hoàng mỗi lần đi phỏng vấn. Cũng nói thêm là đi phỏng vấn là đã đáng sợ với nhiều người rồi, phỏng vấn bằng tiếng nước ngoài thì hơn cả ác mộng với nhiều người.

Tự tin không phải là phép mầu giúp bạn có thể nói tốt. Có hai kiểu người tự tin, loại một là họ tự tin vì họ biết tiếng Anh của họ tốt, loại hai là họ tự tin vì họ không biết họ đang dùng sai tiếng Anh. Những người trong video của thầy Dan là loại người thứ hai và mình cũng đã gặp vài người như thế.

Chúng ta nên hiểu rằng sự tự tin giúp tạo ra cơ hội cho một người học hỏi, nhưng nếu họ không biết nắm lấy cơ hội đấy thì tiếng Anh họ vẫn dở tệ. Chính bản thân mình đã quen những người ở nước nói tiếng Anh gần 10 năm, nói tiếng Anh "như chim hót" nhưng dở tệ, để hiểu họ đòi hỏi suy đoán nhiều hơn là nghe. Tệ hơn là vì người bản địa lịch sự không nhắc họ, nên họ vẫn tự tin rằng tiếng Anh của họ tốt. 

Vấn đề những người tự tin dù dở đó gặp phải cũng như những người nhát là họ khó có thể thiết lập mối quan hệ bền chặt với người bản địa được. Họ vẫn có thể giao tiếp tốt ở mức độ thông thường, nhưng khó có thể vượt qua những câu chuyện phiếm hay lời chào xã giao. Những người bản địa khi nghe họ nói chuyện sẽ cảm thấy khó khăn trong việc giao tiếp và do đó sẽ có xu hướng tránh những chủ đề khó nói, những chủ đề dễ gây hiểu lầm. 

Do đó một người tự tin khi nói không chắc là sẽ giúp anh ta nói tốt hơn, anh ta chỉ nói tốt hơn nếu anh ấy có tinh thần học hỏi, nhạy cảm với lời nói. Tức anh ta phải chủ động so sánh phát âm của mình và phát âm của người bản địa, để ý sự nhấn âm, và thường xuyên tập ở nhà.

Theo bản thân mình thì lời khuyên tốt nhất cho những bạn đang học tiếng Anh là nên nắm chắc căn bản trong việc nói (và rộng hơn là cả viết, đọc và nghe), tức bạn phải được hướng dẫn nói và phát âm bài bản. Sau khi hiểu được về việc phát âm thì bạn thực hành mới tiến bộ. Quan niệm sai lầm mà nhiều người tin là đúng rằng họ chỉ cần ra đường thực hành là họ sẽ tự khắc nói tiếng Anh tốt. Bạn còn nhớ bài viết về việc tại sao rút kinh nghiệm hoài mà quy hoạch đô thị nước ta vẫn không khá lên được của mình không? Bài viết ấy mình đã chỉ ra rằng chúng ta làm sai ngay từ đầu, thì dù có cố gắng thực hành thế nào thì cũng sai. Nó giống như xây nhà mà làm móng không bền, thì, trừ khi xây lại móng, còn không thì sửa kiểu gì nhà vẫn hỏng. Và như đã nói ở trên, chi phí tiền bạc và thời gian dành ra để sửa sai thì lớn hơn nhiều so với chi phí bỏ ra để học đúng từ đầu.

Có rất nhiều rắc rối mà chúng ta có thể tránh được nếu ngay từ đầu chúng ta đã biết cách phát âm chuẩn. Do đó hãy theo học một giáo viên tốt để nắm vững căn bản ngay từ đầu, thực hành thường xuyên nhưng phải để ý lỗi của mình, liên tục sửa lỗi. Và, rộng ra, đừng hẹp hòi và hạn hẹp như những kẻ chỉ trích thầy Dan. Khi đó bạn sẽ thành công. 

Chúc các bạn may mắn.

Husky