Tôi đã gặp khá nhiều designer và cả khách hàng nghĩ rằng quá trình thực hiện một dự án thiết kế thường kiểu như này: Nhận brief → nghĩ ý tưởng → vẽ ra → hoàn thiện → bàn giao.
Nghe có vẻ khá hợp lý. Nhưng nếu đã có kinh nghiệm trong lĩnh vực này đủ lâu, bạn sẽ thấy thiết kế không hẳn chỉ đơn giản như vậy. Mỗi dự án thường được triển khai theo một kiểu quy trình khác nhau, đề phù hợp với những đội ngũ thực hiện và các mục tiêu khác nhau. Nhưng nền tảng tư duy đúng để hình thành nên quy trình thì chỉ có một, đó là tư duy thiết kế. Hôm nay chúng ta hãy bàn về tư duy thiết kế là như thế nào?
Trước hết, ta cần thống nhất với nhau rằng thiết kế không chỉ là đơn giản công việc làm đẹp. Mà thực ra trong chính bản thân từ “làm đẹp” vốn đã ẩn chứa quá nhiều sự phức tạp. Thế nào là đẹp? Đẹp theo kiểu gì? Đẹp đối với người này nhưng lại xấu trong mắt người khác thì sao? Có muốn hiểu một cách đơn sơ, đơn giản như vậy cũng khó đấy.
Thiết kế, theo đúng nghĩa của nó, là quá trình tìm kiếm và xây dựng giải pháp cho một hoặc nhiều vấn đề, có thể là vấn đề về thẩm mỹ, cũng có thể là vấn đề về trải nghiệm, hành vi, hoặc thậm chí là cách con người tương tác với thế giới xung quanh. Có rất nhiều ngành nghề thiết kế khác nhau: Thiết kế đồ họa, thiết kế trải nghiệm người dùng, thiết kế nội thất, thiết kế thời trang, thiết kế công nghiệp… đều nhằm mục đích tìm kiếm cách giải quyết các vấn đề xoay quanh con người. Nếu bạn thấy nghe có vẻ to tát và khó hiểu thì đừng nóng vội, toàn bộ bài viết này là để giải thích vấn đề này cho bạn.

I. Con đường không thẳng

Thay vì chỉ là một đường thẳng đi từ brief đến bàn giao, thiết kế sẽ giống như một hành trình khám phá, nơi ta phải hiểu vấn đề thật, thử nghiệm nhiều hướng khác nhau, rồi dần dần tinh chỉnh giải pháp cho đến khi nó thực sự có giá trị.
Giả sử bạn bắt đầu với một brief nghe có vẻ khá rõ ràng: “Thiết kế lại một website này để trông nó hiện đại hơn.” Nhưng càng đi sâu, bạn càng thấy “hiện đại” là một khái niệm mơ hồ. Với người này là hiệu ứng chuyển động mượt mà, với người kia là bố cục tối giản, còn với một số khách hàng thì có thể chỉ là nhiều ảnh to hơn. 
Bạn sẽ nhận ra vấn đề thật chưa được xác định rõ. Nếu cứ lao vào làm, bạn sẽ dễ tạo ra một bản thiết kế mà bạn tưởng là được nhưng chưa chắc đã xong việc. Đây chính là lúc bạn nên biết phương pháp tư duy Double Diamond (Kim cương kép).

II. Kim cương kép là cái gì?

Mô hình tư duy Double Diamond, do British Design Council giới thiệu, là một mô hình khái quát hóa quá trình tư duy thiết kế không phải như một đường thẳng, mà có hình giống hai viên kim cương như thế này:
Đây là bản sơ đồ full. Trông hơi phức tạp đúng không? Thực ra là không, nó rất đơn giản. Giờ hãy bóc tách vào từng phần để hiểu dần về nó.

1. Ba cột mốc

Quy trình được minh họa với 2 viên kim cương và 3 cột mốc đặt xen kẽ từ trái qua phải: Đề bài - Vấn đề cốt lõi - Giải pháp. Đây là 3 cột mốc mà ta phải đi qua dần trong một dự án thiết kế.
• Cột mốc đầu tiên: Đề bài. Chính là vấn đề lớn cần được giải quyết. Trước khi bước vào một dự án thiết kế ta phải xác định rõ dự án thiết kế này cần giải quyết được vấn đề gì, hay mục tiêu, đích đến của nó là gì.
• Cột mốc thứ hai: Các vấn đề cốt lõi. Vấn đề trong đề bài ban đầu thường mang tính chất bao hàm và chưa cụ thể. Cột mốc thứ hai này chứa các vấn đề cốt lõi, cụ thể để giải quyết vấn đề lớn, hay mục tiêu của dự án.
• Cột mốc cuối cùng: Giải pháp, sản phẩm, thành quả của dự án thiết kế. Nó giải quyết được đề bài, mục tiêu của dự án.
Đến đây chắc nhiều bạn sẽ thắc mắc: Đề bài và vấn đề cốt lõi thì khác nhau ở chỗ nào? Hãy thử xem xét câu chuyện sau như một ví dụ để các bạn hiểu rõ 3 cột mốc này hơn.
• Bối cảnh: Đầu thập niên 1990, Samsung tung ra dòng máy giặt cao cấp công nghệ mới nhất tại Hàn Quốc, nhắm vào tập khách hàng là các bà nội trợ. Nhưng doanh số rất thấp mặc cho đã đổ rất nhiều tiền vào hệ thống phân phối và marketing.
• Đề bài: Thiết kế lại mẫu máy giặt này để phù hợp hơn với các bà nội trợ Hàn Quốc.
• Sau đó: Nghiên cứu ethnographic (quan sát thực tế) cho thấy nhiều bà nội trợ vẫn giặt quần áo trẻ nhỏ bằng tay, dù có máy giặt, vì họ không tin máy giặt có thể giặt sạch được quần áo trẻ nhỏ với các vết bẩn đủ thể loại. 
• Xác định được Vấn đề cốt lõi: Các bà mẹ Hàn Quốc có sự tin tưởng tuyệt đối vào thói quen giặt tay cho quần áo trẻ nhỏ nên họ không mua các máy giặt mới dù có hiện đại đến đâu.
• Sau đó: Hãng nghiên cứu và tính toán rất nhiều phương án giải pháp khác nhau. Các phương án đặt ra được đặt trên bài toán tài chính, công nghệ, và được đem đi khảo sát, phỏng vấn trên nhiều khách hầng tiềm năng.
• Giải pháp được chọn: Thiết kế máy giặt có “baby care bowl” (chậu nhỏ phía trên để giặt sơ bằng tay).
• Kết quả: Doanh số tăng 400% trong 1 năm.

2. Hai con đường hình kim cương nối giữa 3 cột mốc

Qua ví dụ trên, bạn đã hiểu rõ về 3 cột mốc Đề bài - Vấn đề cốt lõi - Giải pháp trong một dự án thiết kế rồi chứ? Tiếp theo, ta hãy nhìn vào 2 viên kim cương xen kẽ giữa 3 cột mốc. Mỗi viên kim cương này là một con đường tư duy dẫn ta đi từ cột mốc này sang cột mốc kia. Từ đề bài, ta cần đi đến vấn đề cốt lõi, và từ vấn đề cốt lõi, ta cần đi đến giải pháp.
Mỗi con đường tư duy này được hình thành từ 2 nửa. Hai nửa với hình dáng đặc trưng của nó đại diện cho hai cách tư duy theo chiều từ trái sang phải: Tư duy mở rộng và Tư duy thu hẹp. Chúng khớp vào nhau tạo thành một viên kim cương hoàn chỉnh, cũng chính là một quy trình tư duy khép kín với 2 bước thao tác tương ứng.
• Tư duy mở rộng (Divergent thinking): là giai đoạn ta mở rộng phạm vi suy nghĩ, chấp nhận mọi khả năng, đặt nhiều câu hỏi, khám phá nguyên nhân, tìm thật nhiều ý tưởng hoặc hướng đi khác nhau mà không vội đánh giá đúng sai. Mục tiêu: Khám phá thật rộng để không bỏ sót khả năng.
• Tư duy thu hẹp (Convergent thinking): là giai đoạn ta chắt lọc và tập trung, phân tích, so sánh, chọn ra hướng đi khả thi nhất, giải pháp hiệu quả nhất để thử nghiệm hoặc triển khai. Mục tiêu: Tập trung vào hướng đi hiệu quả và khả thi nhất.
Ở đây ta có tên quy trình là Double Diamond, 2 viên kim cương, tức là 2 quy trình tư duy khép kín khác nhau. Mỗi quy trình lại có 2 bước: Tư duy mở rộng, và Tư duy thu hẹp. Giờ hãy nhìn cụ thể vào từng viên kim cương một.

3. Viên kim cương thứ nhất: 2 bước giúp bạn tìm ra vấn đề đúng - Discover và Define

Xuất phát từ đề bài đặt ra ban đầu, ta trải qua 2 chữ D để tìm ra vấn đề cốt lõi cần giải quyết
• Discover - Tư duy mở rộng  Mở rộng góc nhìn, thu thập thông tin, nghiên cứu insight, quan sát, đặt câu hỏi
• Define - Tư duy thu hẹp Thu hẹp các khả năng, tìm ra “vấn đề của vấn đề” xác định đâu là thứ cốt lõi cần giải quyết

4. Viên kim cương thứ hai: 2 bước giúp bạn tìm ra giải pháp đúng - Develop và Deliver

Xuất phát từ vấn đề cốt lõi cần giải quyết, ta trải qua 2 chữ D nữa để tìm ra giải pháp tối ưu cho nó
• Develop - Tư duy mở rộng Mở rộng ra các phương án khác nhau, thử nghiệm nhiều hướng giải pháp
• Deliver - Tư duy thu hẹp Thu hẹp để tổng kết và đánh giá, chọn và triển khai những giải pháp hiệu quả nhất
Hai viên kim cương với 4 chữ D này tạo nên một nhịp điệu tự nhiên của sáng tạo:
Discover - Define - Develop - Deliver Mở rộng để hiểu - Thu hẹp để nắm bắt cốt lõi - Mở rộng để thử - Thu hẹp để chọn.

III. Tìm ra giải pháp là xong?

Một điều rất quan trọng cần lưu ý là không phải trải qua 4 chữ D nói trên là kết thúc một dự án. Mà còn phải làm tiếp 1 chữ D nữa, do tôi tự đặt tên: “Do-it-again”
Bạn sẽ nhận phản hồi, đo lường hiệu quả, rồi nhận ra điều gì đó chưa ổn, và quy trình lại lặp lại. Không phải vì bạn làm sai, mà vì thiết kế là sự thử nghiệm và tiến hóa liên tục.
Thực tế, ở quy mô lớn hơn (như thiết kế trải nghiệm người dùng), bạn sẽ thấy Double Diamond lặp đi lặp lại nhiều lần trong suốt vòng đời sản phẩm. Mỗi khi có insight mới → lại quan sát mở rộng (Discover) → xác định lại vấn đề (Define) → tìm hướng cải thiện (Develop) → và kiểm nghiệm giải pháp (Deliver), rồi lại lặp lại quy trình (Do-it-again).
Vì thế, đừng bao giờ đặt trong đầu tâm lý phải làm ra một sản phẩm hoàn hảo ngay từ đầu. Thiết kế là một hành trình cải thiện bất tận, nơi mỗi lần thử, mỗi vòng lặp đều đưa bạn đến gần hơn với một giải pháp tốt hơn, hiệu quả hơn, và con người hơn.
Với nhiều Double Diamond nối tiếp nhau, quá trình thiết kế trở thành một cuộc hành trình bất tận với nhiều cái đích nhỏ. Việc xác định các đích đến nhỏ này là mấu chốt quan trọng nhất để cuộc hành trình của bạn không trở nên vô nghĩa. Giống như leo núi, đôi khi phải đi lùi để tìm đường lên. Và khi ta lên đến đỉnh núi, hành trình chưa hẳn đã kết thúc, mà nó chỉ giúp ta nhìn thấy nhiều ngọn núi khác cần leo hơn. 
Mọi thiết kế xung quanh chúng ta - từ chiếc iPhone trong tay, app ngân hàng giúp đóng tiền điện mỗi tháng, hay con Vision bạn chạy đi làm mỗi ngày - đều được tạo ra sau hàng trăm vòng Double Diamond như thế. Mỗi thiết kế sản phẩm quen thuộc mà ta tiếp xúc hàng ngày đều đã trải qua rất nhiều phiên bản khác nhau theo thời gian. Mỗi phiên bản đều là kết quả của việc hiểu lại vấn đề, tái định nghĩa nhu cầu, và thử lại giải pháp.

IV. Thiết kế hoàn hảo

Xét theo vĩ mô, một thiết kế không bao giờ hoàn hảo cả, nó chỉ đủ tốt tại một thời điểm nhất định. Bởi thiết kế vốn là cuộc đối thoại không ngừng giữa sản phẩm, giải pháp và thế giới xung quanh nó. Mà thế giới thì theo như chúng ta biết, luôn vận hành liên tục.
 Vậy khi nào thì nên kết thúc một dự án thiết kế? Khi thiết kế đã hoàn thành vai trò của nó - giúp cho chủ đầu tư đạt được mục tiêu, tạo ra giá trị, lợi nhuận hay ảnh hưởng cụ thể trong một thời điểm cụ thể. Hoặc sâu xa hơn, quá trình thiết kế nên dừng lại khi sản phẩm hoặc giải pháp nó tạo ra đã đạt được đến mức độ hoàn hảo trong một thời điểm nhất định. 
Một thiết kế có thể được coi là hoàn hảo khi đơn giản là chưa tìm ra được một giải pháp nào tốt hơn nó. Hoặc chưa có vấn đề hay nhu cầu nào phát sinh đủ để cần phải đầu tư thêm nguồn lực cải tiến hay nâng cấp. Giống như nội dung câu khẩu quyết kinh điển của giới kỹ thuật: If it works, don't touch it! (Nếu nó đang chạy ngon, đừng động vào nó!)
Nhưng cần nhớ rằng, thiết kế vẫn là một hành trình không ngừng. Một sản phẩm thiết kế hoàn hảo ở thời điểm hiện tại không có nghĩa là nó sẽ còn hoạt động tốt trong tương lai. Khi thế giới xung quanh thay đổi là lúc thiết kế cũng cần được cập nhật và thích nghi bằng một quá trình tư duy mới.
Tất cả những gì bạn thấy trong đời sống ngày nay, từ tivi, ô tô, xe máy, hay chiếc túi xách, cho đến những ứng dụng trên điện thoại bạn dùng mỗi ngày, đều là những vòng kim cương kép nối tiếp nhau. Nơi mỗi vòng không phải là kết thúc, mà là một bước tiến trong hành trình tìm hiểu con người một cách sâu sắc hơn.

V. Ví dụ về một quy trình Double Diamond.

Ok, chắc hẳn bạn cũng đã có được những ý niệm khái quát nhất về tư duy thiết kế. Giờ là lúc hiểu nó sâu hơn nữa qua một ví dụ. Hãy nghe tôi kể một câu chuyện dưới dạng một dự án thiết kế giả định. Dự án này sẽ giải quyết một vấn đề khá quen thuộc và phổ biến trong cuộc sống.
• Bối cảnh: Phòng riêng của bạn thường xuyên ở trong tình trạng bừa bộn. Bạn không phải một kẻ lười biếng nhưng số lần bạn phải dọn dẹp lại phòng trong một tuần là quá nhiều.
• Đề bài: Tìm ra cách để căn phòng duy trì trạng thái ngăn nắp được lâu hơn.Chúng ta sẽ nhìn nhận việc này như một dự án thiết kế, áp dụng tư duy Double Diamond và tìm ra giải pháp.

1. Discover - Khám phá, nghiên cứu vấn đề

Bạn đặt câu hỏi:Món đồ nào thường xuyên nằm sai chỗ?Mỗi lần dọn, phần nào khiến bạn nản nhất?Vì sao có những món đồ không có chỗ để về?
Bạn phát hiện:Áo khoác hay vứt ghế vì móc treo quá xa cửa.Giấy tờ chồng đống vì bàn không có ngăn lưu trữ.Bàn làm việc đặt cạnh giường nên hay biến thành nơi vứt tạm..
Những dữ liệu này chính là một số insight về người dùng, mà ở đây người dùng chính là bạn.

2. Define - Xác định ra vấn đề cốt lõi

Giờ là lúc thu hẹp lại.Vấn đề phòng bừa bãi là đề bài lớn cần giải quyết của cả dự án. Nó mang tính chất vĩ mô và chưa cụ thể. Vấn đề cốt lõi thật sự ở đây mà bạn phát hiện ra sau quá trình quan sát và nghiên cứu là: 
Bố trí các vật dụng trong phòng chưa phù hợp với thói quen sinh hoạt của bạn.

3. Develop - Đề xuất các phương án giải pháp khả thi

Di chuyển móc treo áo sát cửa ra vào.Thêm hộp lưu trữ có nhãn để dễ cất đồ.Chia khu chức năng rõ ràng: bàn học, góc đọc, chỗ nghỉ.Giảm đồ trang trí thừa, thay bằng những món thật sự có giá trị.
Sau đó bạn phác thảo vài sơ đồ sắp xếp, thử di chuyển đồ trong tưởng tượng - giống như dựng wireframe cho căn phòng. Có thể một số ý tưởng sẽ bị loại ngay sau đó: hộp lưu trữ quá to, ánh sáng mới chiếu vào màn hình, v.v Không sao cả. Đây là giai đoạn thử và học.

4. Deliver - Thực hiện và điều chỉnh

Bạn chọn một layout phòng khả thi và bắt tay vào bố trí lại. Sau khi dọn dẹp, trông nó có vẻ hợp lý. Bạn theo dõi và kiểm thử trong vòng 1 tuần, điều chỉnh một số chi tiết nhỏ cho phù hợp với thực tế.

5. Do-it-again - Vòng lặp tiếp theo

Một hoặc vài tháng sau, bạn lại tiến hành quan sát và ghi nhận giải pháp bố trí phòng hiện tại xem có phát sinh vấn đề gì không. Sau đó lại đề xuất các phương án điều chỉnh - đổi vị trí kệ, thêm hộp nhỏ cho đồ lặt vặt. Rồi lại đánh giá kết quả. Đó chính là những vòng lặp Double Diamond mới.
Cách bố trí căn phòng của bạn có thể hoàn hảo trong giai đoạn hiện tại, vì nó được thiết kế khớp với thói quen và con người hiện tại của bạn. Nhưng trong tương lai thì chưa chắc. Khi vấn đề mới nảy sinh cũng là lúc chúng ta phải bắt đầu một thiết kế mới.

VI. Hành trình tìm hiểu con người

Hy vọng qua các chia sẻ theo góc nhìn của tôi. Bạn đã hiểu được rõ hơn về nghề thiết kế nói chung và quy trình tư duy trong thiết kế nói riêng. Dù bạn có đang làm các công việc trong những ngành nghề nào đi chăng nữa, thì tư duy thiết kế cũng là rất cần thiết. Nó giúp chúng ta có được một phương pháp tư duy đúng để làm ra các giá trị thực phục vụ con người. 
Thiết kế là một hành trình liên tục của khám phá, thử nghiệm và học hỏi. Mỗi bản thiết kế hoàn thiện chỉ là một dấu mốc tạm thời, mở ra cơ hội để hiểu sâu hơn về con người, về nhu cầu, và về cách thế giới vận hành. Khi bạn nhìn nhận thiết kế nói chung như một quá trình tìm kiếm giải pháp cho các nhu cầu của con người, là khi đó bạn đã thực sự hiểu về thiết kế một cách đúng nghĩa.
- Nam Vu.
Ngành Marketing Ngành Design Ngành Sáng tạo - Nghệ thuật Ngành truyền thông PR Ngành quảng cáo