Thế nào là một thành phố đáng sống?

Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, một câu hỏi đã trở nên phổ biến hơn bao giờ hết: "Liệu có một nơi nào đó tốt hơn để sống?". Đối với nhiều người trẻ Việt Nam, đặc biệt là những ai đang ở các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, câu hỏi này không còn là một suy nghĩ thoáng qua mà đã trở thành một nỗi trăn trở sâu sắc. Họ cảm thấy bị đè nén bởi khói bụi, tắc đường, áp lực công việc và chi phí sinh hoạt leo thang. Chính những yếu tố này đã tạo nên một làn sóng dịch chuyển thầm lặng nhưng mạnh mẽ, hướng tới những thành phố mới, nơi hứa hẹn một cuộc sống cân bằng, chất lượng và ý nghĩa hơn.

Khái niệm "thành phố đáng sống" không phải là một thuật ngữ mơ hồ hay chỉ dành cho các nhà quy hoạch đô thị. Nó là một thước đo đa chiều, phản ánh chất lượng cuộc sống toàn diện của con người, từ những tiện nghi vật chất đến đời sống tinh thần. 

Nếu như bài viết đầu tiên của series Relocation - một chuyên mục mới trên kênh Youtube Spiderum nhằm cung cấp thông tin, kiến thức và một cái nhìn toàn cảnh nhất về việc thay đổi nơi sống - đã cho bạn cái nhìn tổng quan về xu hướng relocation đang ngày càng trở nên phổ biến, bài viết này sẽ đi sâu vào việc lý giải khái niệm này từ góc độ khoa học, dữ liệu và câu chuyện thực tế, cung cấp một bức tranh toàn cảnh về các mô hình thành công trên thế giới và tại Việt Nam; với mục tiêu giúp người xem, những người đang đứng trước ngưỡng cửa của một quyết định quan trọng, có thể tự trang bị kiến thức để tìm ra "bến đỗ" lý tưởng cho riêng mình.

Hai trung tâm kinh tế lớn của Việt Nam, Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, luôn được xem là những "đầu tàu" phát triển, thu hút hàng triệu lao động và vốn đầu tư. Sự phát triển mạnh mẽ này được kỳ vọng sẽ còn tiếp tục tăng lên khi cả TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội đều được dự báo sẽ nằm trong top 15 thành phố có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh nhất toàn cầu từ năm 2023 đến 2033 (theo Savills). 

Tuy nhiên, chính sự phát triển nhanh chóng này đã tạo ra một nghịch lý: chúng là nơi lý tưởng để "lập nghiệp" nhưng lại chưa phải là nơi "an cư" lý tưởng cho tất cả mọi người. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và đô thị hóa đã vượt xa khả năng đáp ứng của hạ tầng, dẫn đến dân số quá tải và nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Dữ liệu cho thấy sự thay đổi dân số đã diễn ra một cách ngoạn mục: dân số TP. Hồ Chí Minh tăng từ 7,1 triệu người (năm 2009) lên hơn 9,5 triệu người (năm 2024), chưa kể hàng triệu người nhập cư không đăng ký hộ khẩu. Tương tự, dân số Hà Nội cũng tăng từ 6,2 triệu người (năm 2008) lên gần 8,7 triệu người (năm 2024). Sự bùng nổ dân số này đã gây áp lực khủng khiếp lên hạ tầng. Mật độ dân số tại các quận trung tâm vượt ngưỡng quy hoạch, có nơi lên tới hơn 40.000 người/km², gấp nhiều lần mật độ trung bình toàn quốc. Tình trạng quá tải hạ tầng giao thông diễn ra hằng ngày, khiến tắc đường trở thành một vấn đề nan giải.

Trong bối cảnh đó, gánh nặng tài chính cũng là một trong những lý do lớn nhất thúc đẩy phong trào dịch chuyển của nhiều cá nhân và gia đình. Mức sống đắt đỏ, giá nhà đất liên tục leo thang, khiến việc gồng mình để bám trụ trở nên đầy thách thức. Theo nhiều khảo sát, chi phí sinh hoạt cho một gia đình bốn người ở Hà Nội có thể lên tới 30 triệu đồng/tháng, trong khi ở TP. Hồ Chí Minh là khoảng 25 triệu đồng/tháng. Mức lương trung bình, dù cao hơn các thành phố khác, cũng khó có thể theo kịp tốc độ lạm phát và giá cả leo thang.

Bên cạnh gánh nặng tài chính, chi phí về môi trường và sức khỏe cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Cả hai thành phố đều nằm trong danh sách các thành phố có chất lượng không khí kém nhất thế giới. Chỉ số AQI (Air Quality Index) thường xuyên ở mức "Không tốt" hoặc "Không lành mạnh," gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng về hô hấp, tim mạch. Tình trạng tắc đường trở thành "đặc sản" mỗi ngày, không chỉ lãng phí thời gian mà còn gây ra căng thẳng, mệt mỏi, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tinh thần. Cuộc sống hối hả và bon chen đã trở thành một phần của văn hóa đô thị, khiến nhiều người cảm thấy kiệt sức. Họ khao khát một lối sống thư thái hơn, nơi mà họ có thể "an cư" một cách đúng nghĩa, thay vì chỉ đơn thuần là "tồn tại".

Và đó là lúc nhiều người bắt đầu suy nghĩ và tìm cho riêng mình khái niệm về một “thành phố đáng sống”.

Để trả lời câu hỏi "Thế nào là một thành phố đáng sống?", chúng ta cần nhìn ra thế giới và học hỏi từ những mô hình đã thành công. Khái niệm này không chỉ là một thuật ngữ thời thượng, mà đã trở thành mục tiêu phát triển của nhiều quốc gia. Nó là thước đo đa chiều phản ánh chất lượng cuộc sống toàn diện của cư dân, bao gồm cả những khía cạnh vật chất và tinh thần. Một thành phố đáng sống không chỉ là nơi có dịch vụ y tế và giáo dục hợp lý, kinh tế phát triển hay môi trường bền vững, mà còn phải bao gồm cả yếu tố văn hóa và bản sắc hấp dẫn.

Để định lượng hóa khái niệm "thành phố đáng sống," các tổ chức quốc tế đã phát triển những bộ chỉ số phức tạp, mỗi bộ lại mang một góc nhìn và mục đích riêng. Hai trong số các bảng xếp hạng uy tín nhất là Chỉ số Chất lượng Sống Toàn cầu của EIU (The Economist Intelligence Unit) và bảng xếp hạng của Mercer.

Chỉ số của EIU được coi là một thước đo toàn diện, hướng đến đánh giá chất lượng sống cho mọi đối tượng cư dân. Bảng xếp hạng này khảo sát 173 thành phố dựa trên 30 tiêu chí chi tiết thuộc năm hạng mục chính: ổn định, y tế, văn hóa & môi trường, giáo dục và cơ sở hạ tầng. Trong bảng xếp hạng năm 2024, Vienna (Áo) và Copenhagen (Đan Mạch) tiếp tục giữ vững vị trí dẫn đầu, củng cố nhận định rằng những thành phố có hệ thống phúc lợi xã hội phát triển và môi trường sống bền vững luôn được đánh giá cao. Một điểm đáng chú ý là sự thăng hạng của các thành phố châu Á. Singapore, một trong những "ngôi sao" của châu Á, đã tăng hạng và lọt vào top 50, nhờ sự ổn định và cơ sở hạ tầng vượt trội. Tuy nhiên, các thành phố thuộc nhóm này thường có điểm số thấp hơn về văn hóa và môi trường so với các đối thủ châu Âu. Ngược lại, báo cáo cũng chỉ ra những thành phố "rất không đáng sống," thường nằm ở những khu vực có xung đột chính trị hoặc bất ổn xã hội. Ví dụ, Damascus (Syria) và Tripoli (Libya) thường xuyên đứng cuối bảng xếp hạng, cho thấy an ninh và ổn định chính trị là nền tảng cốt lõi cho mọi yếu tố khác của một cuộc sống đáng giá. Với Việt Nam, mặc dù các thành phố vẫn còn ở nửa dưới của bảng xếp hạng, nhưng việc được ghi nhận và thăng hạng cho thấy những nỗ lực cải thiện chất lượng sống. Theo báo cáo của EIU năm 2024, Thành phố Hồ Chí Minh đã tăng 7 bậc, đạt vị trí 133 toàn cầu. Sự cải thiện này được EIU lý giải là nhờ những nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và giáo dục. Hà Nội cũng từng tăng 19-20 bậc để đạt vị trí 129 trong năm 2023, trở thành một trong những thành phố có sự cải thiện đáng kể nhất trên toàn cầu.

Trong khi đó, bảng xếp hạng của Mercer lại có một cách tiếp cận khác biệt hoàn toàn, tập trung vào nhu cầu và trải nghiệm của một nhóm đối tượng cụ thể: những người lao động quốc tế có thu nhập cao. Các tiêu chí của Mercer tập trung vào an toàn cá nhân, chất lượng dịch vụ y tế, giáo dục quốc tế và khả năng hội nhập văn hóa. Sự khác biệt này dẫn đến kết quả đôi khi không đồng nhất với EIU. Ví dụ, Zurich (Thụy Sĩ), một trung tâm tài chính toàn cầu, thường xuyên đứng đầu bảng xếp hạng của Mercer, nhưng lại có thể xếp sau Vienna trong bảng xếp hạng của EIU. Điều này cho thấy cùng một thành phố có thể "đáng sống" đối với một người lao động có thu nhập cao, nhưng lại chưa chắc là lựa chọn phù hợp cho một gia đình trung lưu muốn ổn định lâu dài.

Bài học rút ra ở đây là không có một định nghĩa "đáng sống" duy nhất đúng cho tất cả mọi người. Sự lựa chọn luôn mang tính chủ quan, phụ thuộc vào giá trị cá nhân, mục tiêu sự nghiệp và tài chính. Việc tham khảo nhiều bảng xếp hạng và hiểu rõ tiêu chí của chúng sẽ giúp bạn có cái nhìn đa chiều và khách quan hơn trước khi đưa ra một quyết định quan trọng.

Vienna (Áo) là hình mẫu của một thành phố đáng sống nhờ vào chính sách phúc lợi xã hội sâu rộng. Thành phố đã đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng và quản lý các khu nhà ở chất lượng cao, giá cả phải chăng, cho phép hơn 60% dân số, bao gồm cả tầng lớp trung lưu, được tiếp cận. Chính sách này được tài trợ một phần bởi khoản thuế liên bang (người Áo đóng góp khoảng 1% thu nhập của họ cho nhà ở xã hội) và đã tạo ra một sự ổn định vật chất đáng ngưỡng mộ. Khi áp lực tài chính về nhà ở được giảm bớt, người dân có nhiều thời gian và tiền bạc hơn để tận hưởng cuộc sống, tham gia vào các hoạt động văn hóa, giải trí. Nhịp sống "thư thái" của Vienna, nơi mọi người có thể thong dong dạo bước trong các công viên xanh mát hay dễ dàng đến nhà hát opera bằng hệ thống giao thông công cộng hiệu quả, không phải là ngẫu nhiên. Nó là kết quả trực tiếp của một chính sách xã hội có hệ thống, đặt sự ổn định và hạnh phúc của con người lên hàng đầu.

Tương tự, Copenhagen (Đan Mạch) cho thấy một con đường khác để đạt được danh hiệu "đáng sống" thông qua sự ưu tiên tuyệt đối cho hạ tầng xanh và giao thông bền vững. Copenhagen được mệnh danh là "thành phố xe đạp" và là hình mẫu về sự bền vững. Trong một thập kỷ, thành phố đã đầu tư hơn 200 triệu USD vào hạ tầng xe đạp, với mục tiêu 50% các chuyến đi làm và đi học sẽ được thực hiện bằng xe đạp vào năm 2025. Chính sách này không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí và tiếng ồn mà còn thúc đẩy sức khỏe cộng đồng và tạo ra một văn hóa sống "Hygge" ấm cúng, thư giãn.

Khi nhìn sang châu Á, chúng ta thấy một mô hình đáng sống khác biệt, điển hình là Tokyo (Nhật Bản). Tokyo hiếm khi đứng đầu các bảng xếp hạng tổng thể do mật độ dân số cực cao, nhưng lại luôn được đánh giá rất cao về sự hiệu quả. Đây là một thành phố đáng sống theo tiêu chí "tiện lợi tuyệt đối", với hệ thống giao thông công cộng phức tạp và chính xác đến từng phút, các dịch vụ công cộng và tư nhân hoạt động không ngừng nghỉ. Người dân có thể tiếp cận mọi tiện ích chỉ trong một khoảng cách đi bộ hoặc đi xe đạp ngắn. Mặc dù không có không gian rộng rãi như các thành phố châu Âu, Tokyo lại bù đắp bằng sự an toàn, văn hóa phong phú và một môi trường làm việc chuyên nghiệp, hiệu quả, phù hợp với những người coi trọng sự tiện nghi và năng suất.

Ngược lại, Zurich (Thụy Sĩ) là một trường hợp đặc biệt, chứng minh rằng sự thịnh vượng kinh tế có thể là nền tảng vững chắc để xây dựng một thành phố đáng sống, nhưng không phải cho tất cả mọi người. Là một trung tâm tài chính toàn cầu, Zurich có mức thu nhập bình quân đầu người cao và khả năng chi trả cho các dịch vụ công cộng đẳng cấp. Tuy nhiên, chi phí sinh hoạt và giá thuê nhà cực kỳ đắt đỏ, khiến Zurich trở thành nơi lý tưởng cho những người có thu nhập cao, nhưng lại là một thách thức lớn đối với những người có thu nhập trung bình. 

Học hỏi từ các mô hình thành công trên thế giới là cần thiết, nhưng Việt Nam có những đặc thù riêng cần được cân nhắc. Thay vì sao chép một cách máy móc, các thành phố của Việt Nam đang dần định hình những con đường phát triển riêng, dựa trên những thế mạnh nội tại và khắc phục những hạn chế. Lợi thế của Việt Nam nằm ở sự đa dạng về địa lý, từ miền núi cao, vùng đồng bằng đến những bờ biển dài. Điều này cho phép mỗi thành phố có thể xây dựng một bản sắc riêng biệt, không bị trộn lẫn.

Vậy tại Việt Nam, đâu là “thành phố đáng sống” mà nhiều người đang lựa chọn?

Điểm đến đầu tiên không thể bỏ qua và luôn là top 1 đối với nhiều người chính là Đà Nẵng.

Mô hình phát triển của Đà Nẵng là một ví dụ điển hình cho việc áp dụng một cách sáng tạo các bài học quốc tế. Thay vì chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế để trở thành một "đầu tàu" như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng đã chọn xây dựng thương hiệu dựa trên chất lượng sống và quản trị đô thị hiệu quả. Thành công của thành phố này không phải là ngẫu nhiên mà là kết quả của một chiến lược có chủ đích, đặt con người vào vị trí trung tâm.

Lợi thế của Đà Nẵng là sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố tự nhiên và xã hội. Thành phố nằm giữa núi và biển, mang lại không khí trong lành, ít khói bụi. Điều này được chứng minh bằng việc Đà Nẵng xếp hạng số một toàn quốc về Chỉ số Năng lực Bảo vệ Môi trường (PEPI) năm 2021. Về mặt quản trị, Đà Nẵng đã đầu tư mạnh vào quy hoạch đô thị khoa học, với đường phố rộng rãi, ít tắc nghẽn, và hệ thống an ninh trật tự được duy trì hiệu quả, tạo ra một không gian sống yên bình. Chính những chính sách này đã thu hút 15.000-16.000 người nhập cư mỗi năm, dẫn đến tỷ lệ tăng dân số cơ học gần 16%, cho thấy khi một thành phố xây dựng được một thương hiệu vững chắc dựa trên chất lượng sống, nó sẽ thu hút được nguồn lực và con người một cách tự nhiên.

Trong khi Đà Nẵng đại diện cho sự cân bằng, thì các thành phố như Đà Lạt và Nha Trang lại mang đến một lựa chọn khác, tập trung vào giá trị tinh thần và không gian sống thư thái.

Đà Lạt nổi tiếng với khí hậu mát mẻ quanh năm và cảnh quan sương mù lãng mạn, mang đến một nhịp sống chậm rãi, không quá xô bồ, phù hợp với những người không thích sự ồn ào của đô thị. Tuy nhiên, cuộc sống ở Đà Lạt cũng đi kèm với những thách thức. Cơ hội việc làm tại đây còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào du lịch và nông nghiệp công nghệ cao. Hơn nữa, chi phí sinh hoạt có thể khá cao, đặc biệt là chi phí thuê nhà và ăn uống do thành phố phụ thuộc nhiều vào du lịch.

Trong khi đó, Nha Trang lại mang đến một sự cân bằng khác biệt. Nổi tiếng với cảnh quan núi biển tuyệt đẹp, Nha Trang có khí hậu ôn hòa và mức sống bình dân.Tuy nhiên, với xu hướng “bỏ phố về biển” gần đây, mức chi phí sinh hoạt của Nha Trang cũng đang tăng lên đáng kể so với trước đó. Lợi thế của thành phố nằm ở sự kết hợp giữa một trung tâm du lịch sầm uất và một nơi an cư lý tưởng. Đây là một mô hình phát triển thông minh, tận dụng lợi thế tự nhiên để tạo ra một lối sống hài hòa, thu hút những người tìm kiếm sự thư thái nhưng vẫn muốn sống ở một thành phố sôi động.

Một phút dành cho quảng cáo: Nếu xem tới đây và muốn tìm hiểu thêm về cuộc sống miền biển, hay chỉ đơn giản muốn tìm hiểu các kinh nghiệm du lịch, sinh sống tại các vùng biển ở Việt Nam, hãy tham gia group Bỏ phố bụi về phố biển cùng chúng mình nhé. 

Thấu hiểu những hạn chế của mô hình đô thị hóa nhanh chóng, nhiều thành phố đang chọn một con đường phát triển bền vững hơn, điển hình là những đô thị mới nổi.

Quy Nhơn là một ví dụ rõ ràng cho tư duy này. Thay vì chạy theo bê tông hóa, chính quyền đã kiên quyết giữ không gian biển cộng đồng, không có rào chắn lối xuống biển, đảm bảo mọi người dân đều có thể tự do tận hưởng vẻ đẹp tự nhiên. Điều này cho thấy một tư duy phát triển lấy con người làm trung tâm, khác biệt với nhiều thành phố khác. Tương tự, Vũng Tàu (nay đã sáp nhập vào TPHCM) đang tận dụng lợi thế "sơn thủy hữu tình" và môi trường sống trong lành để trở thành một "thành phố vệ tinh" lý tưởng cho làn sóng giãn dân từ TP. Hồ Chí Minh. Với chi phí bất động sản thấp hơn đáng kể và quãng đường di chuyển thuận lợi, Vũng Tàu đang được định hướng để không chỉ là nơi nghỉ dưỡng mà còn là nơi an cư lý tưởng cho những người muốn thoát khỏi áp lực đô thị nhưng vẫn cần sự kết nối.

Phú Yên (nay đã sáp nhập vào Đắk Lắk) cũng là một trường hợp đáng chú ý, đại diện cho những thành phố có lợi thế về kinh tế biển nhưng lại mang đến một nhịp sống khác biệt so với các trung tâm du lịch. Thành phố Tuy Hòa có thế mạnh về đánh bắt, nuôi trồng thủy sản và sản xuất nông nghiệp; với vị trí chiến lược, là cửa ngõ giao thông kết nối các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên, cùng các dự án giao thông trọng điểm như đường cao tốc Bắc Nam và cảng hàng không Tuy Hòa, đang dần trở thành một trung tâm logistics và kinh tế quan trọng. Mặc dù thị trường việc làm chưa đa dạng như các thành phố lớn, nhưng Phú Yên lại là lựa chọn hấp dẫn cho những người tìm kiếm một cuộc sống bình dị, gần gũi với thiên nhiên và muốn gắn bó với các ngành nghề truyền thống. Chi phí sống & giá bất động sản thấp hơn đáng kể so với các đô thị biển như Nha Trang, Đà Nẵng cũng là những điểm khiến nhiều người cân nhắc Phú Yên khi có mong muốn relocate để tìm kiếm một cuộc sống mới.

Tuy nhiên, không chỉ có những thành phố ven biển mới là điểm đến tiềm năng. Các đô thị không giáp biển cũng đang nỗ lực kiến tạo một môi trường sống hấp dẫn. Hưng Yên, một tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, đang dần chuyển mình thành một đô thị vệ tinh hiện đại. Với lợi thế nằm gần Hà Nội, tỉnh đã đầu tư mạnh mẽ vào các khu công nghiệp, thu hút hàng tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Nhờ đó, Hưng Yên trở thành nơi có nhiều cơ hội việc làm, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất và công nghệ cao, mà vẫn tránh được mật độ dân số quá tải và chi phí sống đắt đỏ của thủ đô. Sự phát triển này không chỉ tạo ra việc làm mà còn thúc đẩy hạ tầng đô thị, biến nơi đây thành một lựa chọn lý tưởng cho những người muốn tìm kiếm một cuộc sống yên bình hơn nhưng vẫn có thể làm việc tại Hà Nội.

Đối với những người vẫn muốn làm việc tại các thành phố lớn nhưng khao khát một không gian sống tốt hơn, khái niệm "khu đô thị đáng sống" đã trở thành một lựa chọn phổ biến. Khác với "thành phố đáng sống" là một khái niệm vĩ mô, các khu đô thị đáng sống là những dự án khép kín do các tập đoàn bất động sản phát triển. Chúng mang đến một hệ sinh thái tiện ích "all-in-one," từ trường học, bệnh viện, đến công viên và trung tâm thương mại. Mặc dù không thể giải quyết triệt để các vấn đề của toàn thành phố như tắc đường hay ô nhiễm, nhưng các khu đô thị này mang lại một môi trường sống an toàn, đầy đủ tiện nghi và có nhiều mảng xanh hơn, tạo ra một "ốc đảo" đáng sống ngay trong lòng các đô thị lớn. Đây là một lựa chọn cho những ai muốn kết hợp giữa cơ hội phát triển sự nghiệp tại trung tâm và chất lượng cuộc sống tốt hơn tại nơi ở; hoặc đơn giản là một “thử nghiệm” trước khi đưa ra quyết định lớn và dịch chuyển đi xa hơn.

"Thành phố đáng sống" là một khái niệm phức tạp và mang tính cá nhân. Câu chuyện thành công của Vienna, Copenhagen hay Singapore, Zurich cho thấy việc kiến tạo một đô thị đáng sống đòi hỏi tầm nhìn chiến lược và sự đầu tư nghiêm túc vào con người. Tại Việt Nam, các thành phố như Đà Nẵng, Nha Trang, Đà Lạt đã có những bước đi đúng hướng, trong khi các thành phố ven biển đang dần trở thành những lựa chọn hấp dẫn.

Để đưa ra quyết định đúng đắn cho bản thân, bạn cần trả lời được những câu hỏi quuan trọng: Bạn cần gì ở một cuộc sống mới? Là cơ hội phát triển sự nghiệp, một không gian yên bình, hay một mức sống phải chăng? Những yếu tố nào quan trọng nhất với bạn? Sức khỏe, giáo dục cho con cái, hay sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống? Hãy nghiên cứu kỹ lưỡng về cơ hội việc làm, chi phí sinh hoạt và lối sống tại từng địa điểm. Quyết định cuối cùng vẫn thuộc về bạn, bởi hành trình tìm kiếm sự "đáng sống" chính là hành trình tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình.