Thế giới của Tourmaline – Bộ sưu tập khoáng vật quý của Gerhard Wagner

Bộ sưu tập của Gerhard Wagner sẽ được đem ra đấu giá bởi Heritage Auctions vào ngày 7 tháng 6 năm 2015. Nhân dịp này, Heritage cũng đã xuất bản một cuốn sách màu chất lượng cao về bộ sưu tập, hiện có thể được mua từ The Mineralogical Record.

Với sự cho phép của Heritage Auctions, chúng tôi xin trích đăng phần lời giới thiệu và tiểu sử của Gerhard Wagner như đã xuất hiện trong ấn phẩm này.

Khi ngắm nhìn một cây tùng bách (sequoia) khổng lồ, ít ai nghĩ đến hạt giống bé nhỏ từng khởi đầu cho sự vĩ đại đó. Tương tự, đôi khi một trải nghiệm tưởng chừng nhỏ bé lại chính là sự kiện định hình cả cuộc đời.

Gerhard Wagner chỉ là một cậu bé nhỏ tuổi khi lần đầu tiên đi cắm trại cùng gia đình bên bờ hồ Constance (tiếng Đức: Bodensee). Trong một chuyến dạo chơi quanh vùng, cậu tình cờ nhìn thấy một tảng đá bong ra từ sườn đồi gần đó. Khi nhặt lên, phát hiện rằng đó là một hóa thạch chứ không phải chỉ là một viên đá bình thường đã khơi gợi ngay lập tức sự tò mò: Nó là gì? Nó từ đâu đến? Câu chuyện nào ẩn sau nó? Nhưng trên hết, trong tâm trí non trẻ ấy chỉ có một ý nghĩ: “Thật tuyệt!”.

Chính vật thể kỳ diệu và bí ẩn này đã đánh thức một niềm say mê, không ngừng lớn dần qua nhiều thập kỷ và cho đến nay vẫn chưa hề suy giảm.

Sự kiện tình cờ đó dẫn đến việc cậu mua một mẫu giá rẻ từ một cửa hàng lưu niệm trong vùng đó là mẫu khoáng vật đầu tiên trong đời mà cậu sở hữu. Chính lần sở hữu sớm này đã đặt nền móng cho một niềm đam mê, cuối cùng dẫn tới bộ sưu tập tourmaline. Các mẫu tourmaline trong sách này là kết tinh của sự tập trung và quyết tâm không ngừng nghỉ của cả cậu bé năm xưa và người đàn ông sau này.

Thời thơ ấu của Gerhard, trước khi bước vào thế giới địa chất, là một cuộc sống bình thường với những năm học và các kỳ nghỉ hè bên hồ. Việc phát hiện hóa thạch đầu tiên không phải do nó hiếm hay có giá trị khoa học đặc biệt, mà vì đó là khám phá đầu tiên của chính cậu. Tác động sâu sắc không nằm ở ý nghĩa khoa học, mà ở trải nghiệm cá nhân, ở niềm hân hoan khi tự mình tìm thấy. Sự quan tâm vào lịch sử của hóa thạch đó đã dần mở rộng thành niềm hứng thú với lịch sử Trái đất, cùng khát vọng xây dựng bộ sưu tập của riêng mình. Với số tiền tiêu vặt ít ỏi, cậu thường tìm kiếm và đôi khi mua thêm các mẫu khoáng vật từ những cửa hàng lưu niệm. Niềm hứng khởi ban đầu ấy nhanh chóng trở thành một cuộc tìm kiếm kéo dài không dứt.

Khám phá quan trọng đầu tiên đến khi Gerhard phát hiện cửa hàng của một thương nhân khoáng vật vùng Rừng Đen, ông Stempel. Herr Stempel trở thành một người thầy, kiên nhẫn giảng giải cho cậu cả về thẩm mỹ trong sưu tập cũng như các khía cạnh khoa học theo cùng cách mà nhiều thập kỷ sau Gerhard sẽ truyền đạt lại cho thế hệ trẻ. Chính lúc ấy, cậu mới nhận ra rằng: “Ồ, chúng ta cũng có khoáng vật ngay trong vùng này. Trước đây chưa ai nói với tôi điều đó.” Herr Stempel còn xin phép đưa cậu đi thực địa: những “kho báu trong hang động của Aladdin” dường như đang vẫy gọi.

Một trong những chuyến đi đầu tiên là đến mỏ đá tại Sasbach am Kaiserstuhl, không xa nhà Gerhard. Cậu đã trải qua nhiều ngày hè lý tưởng tại đó, dù phải chịu đựng vô số vết muỗi đốt. Cho đến tận ngày nay, tình yêu thiên nhiên của Gerhard vẫn bắt nguồn từ những ngày say mê, kiên nhẫn khai thác từng tinh thể nguyên vẹn trong khi tránh đàn muỗi.

Sau đó là nhiều chuyến đi thực địa đến các vùng khác nhau, nơi mà một ngày đập tách đá bằng búa và đục thường đem lại thêm những mẫu khoáng để bổ sung vào bộ sưu tập non trẻ. Xen kẽ với các chuyến đi là những lần mua mẫu khoáng từ tiền tiêu vặt. Về sau, gia đình ông còn ghé thăm Rio Marina trên đảo Elba, nơi Gerhard được những người dân địa phương thân thiện khuyến khích sưu tầm những mẫu hematite và pyrite tuyệt đẹp. Hoạt động giản đơn này mang lại cảm giác phiêu lưu “Indiana Jones” thực thụ cho chàng trai trẻ—một sự kích thích gần như gây nghiện. Những người thầy khác lần lượt xuất hiện rồi rời đi, cùng với những chuyến thực địa mới mà Gerhard biết đến từ nhiều nguồn.

Nhiều năm tháng cuối tuần đi thu thập khoáng sản, tham quan triển lãm khoáng sản, và thỉnh thoảng mua sắm, cứ thế trôi qua. Cũng vào khoảng thời gian này, Gerhard đã có được cuốn sách khoáng sản đầu tiên của mình, Zauberwelt der Mineralien, hay còn gọi là “Phép thuật của khoáng sản”, của Mendenbach & Wilk. Những bức ảnh và mô tả tuyệt đẹp đã khơi dậy trong ông niềm đam mê sưu tầm “đá” này. Bất cứ lúc nào rảnh rỗi, ông đều dành thời gian để tìm hiểu tất cả những gì có thể về khoáng sản và mua những viên đá mà ông có thể mua được.

Nhiều năm trôi qua, ông nhận ra rằng để có được bộ sưu tập như mơ ước, ông cần có thu nhập ổn định. Với suy nghĩ này, Gerhard bắt đầu học những kiến thức cần thiết để có được chứng nhận là Kaufmann, tên gọi dành cho thương gia hoặc doanh nhân ở Đức. Đến năm 18 tuổi, việc học tập và học nghề nghiêm túc đã giúp ông có được chứng chỉ IHK (Phòng Thương mại), cho phép ông tham gia kinh doanh ở cấp độ chuyên nghiệp. Với nền tảng kinh doanh vững chắc, Gerhard được một công ty sản xuất đồ chơi thuê, và mặc dù khoáng sản rất hấp dẫn đối với ông, nhưng chàng thanh niên cũng bị thu hút không kém bởi các cô gái trẻ. Điều này dẫn đến một cuộc hôn nhân, và sau đó, là cha của một bé gái có mái tóc vàng óng.

Trong vai trò mới là một người cha, Gerhard quyết định rằng sẽ không công bằng với gia đình nếu ông dùng bất kỳ khoản lương nào để mua khoáng sản, vì vậy ông đã dành toàn bộ tiền lương cho vợ và con gái, nhưng ông không bao giờ hoàn toàn từ bỏ niềm đam mê với khoáng sản. Đến năm 1986, ở tuổi 25, ông được thăng chức lên giám đốc bán hàng, điều này mang lại mức lương cao hơn cũng như trách nhiệm lớn hơn. Cùng với mức lương là tiền thưởng cao cho phép ông quay lại mua mẫu vật khoáng sản. Có một thời gian, Gerhard sưu tầm đá quý, nhưng nhận ra rằng có quá nhiều loại đá quý và tất cả những loại tốt đều có giá rất cao; dẫn đến một sự thay đổi trong chiến lược. Ông quyết định rằng một hướng đi tốt hơn sẽ là sưu tầm chuyên về một loại đá quý và loại đá quý đó sẽ là tourmaline, bởi vì tourmaline có đa dạng nhiều loại màu sắc tuyệt đẹp với tính thẩm mỹ hấp dẫn.

Những lo lắng trong cuộc sống và nghề nghiệp, cùng với sự khan hiếm thất thường của các mẫu vật tourmaline đẹp ở châu Âu, đã khiến việc sưu tầm của ông bị hạn chế, nhưng những tin đồn về một triển lãm khoáng sản lớn tại Tucson ở Hoa Kỳ đã khơi dậy niềm đam mê của ông: ông phải xem liệu những câu chuyện về triển lãm này có đúng không. Thật không may, khi ông nêu ra hy vọng được dành thời gian nghỉ phép quý báu ở đó, sếp của ông đã nói "nếu đi thì đừng quay lại!" Phản ứng gay gắt này là do lịch trình trùng lặp giữa Triển lãm Đá quý & Khoáng sản Tucson và Hội chợ Đồ chơi Nuremberg: hội chợ lớn nhất thế giới và là hội chợ mà Gerhard không thể bỏ lỡ. Vì vậy, Gerhard quyết định đến Triển lãm Khoáng sản Denver thay thế triển lãm khoáng sản lớn thứ hai của Hoa Kỳ và không bị trùng lịch . Ông đã tiết kiệm được tiền và mặc dù lúc đó ông nói rất ít tiếng Anh, nhưng điều đó không ngăn cản ông thực hiện chuyến đi đầu tiên trong số nhiều chuyến đi đến Hoa Kỳ. Năm đó là năm 1991 và Gerhard 30 tuổi.

May mắn thay, nhà buôn khoáng sản người Áo Sepp Moser đã bảo trợ Gerhard và giới thiệu nhà sưu tập trẻ tuổi, vô danh này với tất cả mọi người anh quen biết tại triển lãm ở Denver. Các nhà buôn như Wayne Thompson và Daniel Trinchillo đã tận tình chia sẻ với anh những hiểu biết sâu sắc của họ. Điều này chủ yếu xoay quanh khái niệm mua một loại khoáng sản duy nhất, có giá trị thay vì hàng chục mẫu vật có giá trị trung bình hoặc thấp. Chính tại đây, anh đã mua được mẫu vật ma trận "nghiêm túc" đầu tiên của mình từ Wayne Thompson.

Sau khi đã đầu tư khoảng 22.000 mark Đức (tương đương khoảng 15.000 USD vào thời điểm đó) vào khoáng vật tại Denver, Gerhard lại may mắn được Dan Belsher giúp đỡ, người đã hỗ trợ chàng trai trẻ người Đức xử lý những phức tạp trong việc đóng gói và vận chuyển các mẫu quý trở về Đức. Khi về nước, Gerhard bắt đầu công việc phụ ngoài giờ với vai trò một nhà buôn khoáng vật cuối tuần, đồng thời tái đầu tư lợi nhuận vào hoạt động kinh doanh này song song với việc tiếp tục toàn thời gian với công việc trong ngành công nghiệp đồ chơi. Ông thậm chí còn đến tận Maroc xa xôi theo lời mời của Rachid Adnane để mua khoáng vật.

Đến năm 1997, công ty nơi ông làm việc tiến hành sáp nhập, và ông trở thành nạn nhân của cuộc tái cấu trúc này: ông bị sa thải. Việc buộc phải tìm một nguồn thu nhập thay thế đã dẫn tới nhận thức khắc nghiệt rằng hoạt động kinh doanh khoáng vật sẽ phải tạm ngưng trong tương lai gần, khi ông phải tập trung để mưu sinh. Khi ấy, Gerhard nhận ra rằng các mối quan hệ bền chặt mà ông đã xây dựng suốt nhiều năm trong ngành công nghiệp đồ chơi là một tài sản kinh doanh quý giá. Ông đã mua lại thiết bị văn phòng cũ của công ty mình với giá thanh lý và thành lập doanh nghiệp riêng: chuyên bán đồ chơi giá rẻ, không thương hiệu cho chính những khách hàng mà ông đã quen biết. Lúc đầu ông rất lo sợ công ty mới sẽ khó có lợi nhuận, nhưng may mắn ông vô cùng phấn khởi khi công ty của ông ngay trong năm đầu tiên đã có lãi.

Theo thời gian, công ty ấy phát triển mạnh, cho phép Gerhard quay lại mua những mẫu khoáng vật chất lượng cao, thậm chí trở thành một nhân tố quan trọng đứng sau thị trường sưu tập khoáng vật tinh xảo, đặc biệt là các mẫu tourmaline xuất sắc. Mặc dù tự hào vô cùng về hành trình đi từ “chỉ có một chiếc quần jeans Levi’s” đến vị thế một thế lực đáng kể trong giới sưu tập, ông không tìm kiếm sự nổi tiếng như nhiều người khác. Ngoại trừ một số nhà buôn khoáng vật, ít ai biết đến quy mô bộ sưu tập của ông, và nếu không có một sự nhầm lẫn tại một hội chợ lớn, điều đó có lẽ vẫn sẽ được giữ kín.

Để gia tăng cơ hội sở hữu những mẫu vật xuất sắc, Gerhard hiểu rằng ông cần xây dựng quan hệ với các chủ mỏ và nhà khai thác trên toàn cầu. Thời điểm đó, Brazil khai thác được một lượng lớn tourmaline với chất lượng cao, nổi bật là các mẫu từ mỏ Pederneira,nơi dẫn đầu thế giới về mẫu vật đẳng cấp.

Gerhard đã đặt ra cho mình mục tiêu đầy thách thức: thu thập mẫu từ mọi hốc quặng (pocket) của mỏ Pederneira một mục tiêu mà đến nay ông đã gần như hoàn thành. Bộ sưu tập Pederneira của ông được xem là vô song trong cộng đồng sưu tập toàn cầu. Dù tourmaline vẫn là tình yêu lớn nhất, ông cũng không bỏ qua những khoáng vật khác khi chúng xuất hiện trên thị trường.

Năm 1997, ông đến thăm mỏ Sweet Home theo lời mời của Bryan Lees, người đã vinh dự đặt tên một hốc rhodochrosite là “Gerhard’s Pocket.” Tình bạn giữa họ vẫn duy trì cho đến ngày nay.

Trong hơn một thập kỷ, công ty đồ chơi của Gerhard phát triển thịnh vượng, và năm 2007 ông nhận thêm một đối tác để dần dành nhiều thời gian hơn cho niềm đam mê sưu tập khoáng vật tinh xảo trên toàn thế giới.

Khoảng “tự do” nhiều hơn đã mang đến cho ông một cơ duyên với Federico Pezzotta—Giám tuyển Bộ sưu tập Khoáng vật học tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Milan, Ý. Tiến sĩ Pezzotta là chuyên gia hàng đầu trong nghiên cứu địa chất pegmatite—loại đá mẹ của tất cả tourmaline ngọc. Cùng chia sẻ niềm đam mê tourmaline, Federico đã tìm thấy ở Gerhard một học trò nhiệt thành. Hai người gặp nhau tại các triển lãm khoáng vật và sau đó thường cùng nhau bàn luận tới tận khuya. Từ sự đồng điệu này, Federico đã mời Gerhard trở lại Elba nơi gắn với tuổi trẻ của ông nhưng lần này là để khai thác tourmaline tại pegmatite Rosina, chỉ cách vài cây số so với nơi ông từng thu thập pyrite và hematite nhiều năm trước.

Năm 2008 là một năm bận rộn đối với Gerhard. Bên cạnh chuyến đi Elba, ông còn đến Namibia và lần đầu tiên tham dự Hội chợ Tucson một trải nghiệm choáng ngợp với vô vàn khoáng vật để chiêm ngưỡng, chạm vào, thảo luận và có thể… mua về.

Năm 2009, ông lại đến Mỹ và được Rob Lavinsky giới thiệu với Jim và Gail Spann, chủ nhân của một bộ sưu tập lộng lẫy khiến ông ngập tràn những ấn tượng mới mẻ. Khi còn đang chưa hết ngỡ ngàng từ trải nghiệm với nhà Spann, Rob lại đưa Gerhard đến gặp những nhà sưu tập Dallas khác, những người đã hào phóng mở cửa nhà và giới thiệu bộ sưu tập riêng cho ông. Tiếp đó, ông ghé thăm Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Houston, nơi quy mô và tính thẩm mỹ của bộ sưu tập đã đạt đến tầm vóc mới. Quá choáng ngợp trước bộ sưu tập Houston, Gerhard đánh giá đây là một trong những trải nghiệm khoáng vật đáng nhớ nhất trong 48 năm cuộc đời.

Một giai đoạn mới trong câu chuyện của Gerhard bắt đầu. Dù đã chu du khắp nơi và tạo dựng nhiều mối quan hệ trong thế giới sưu tập, Gerhard vẫn là một ẩn số đối với công chúng, và đó chính xác là điều ông mong muốn. Ông đủ sáng suốt để hiểu rằng sự nổi tiếng luôn phải trả giá một cái giá mà ông cho là quá cao. Mọi chuyện vẫn giữ nguyên cho đến năm 2010: năm đã thay đổi tất cả.

Như hầu hết giới sưu tập khoáng vật đều biết, Triển lãm Munich là triển lãm khoáng vật lớn thứ hai thế giới sau Tucson, và là triển lãm lớn nhất tổ chức trong một “không gian kín.”

Mỗi năm, triển lãm đều chọn một chủ đề khác nhau, và năm 2010 chủ đề là “Brazilian Beauties” một đề tài chắc chắn bao gồm những mẫu khoáng vật tuyệt mỹ từ xứ sở Ipanema và Paraíba. Đến thời điểm đó, Gerhard đã sở hữu một bộ sưu tập tourmaline, đặc biệt là tourmaline Brazil, thuộc hàng bậc nhất thế giới. Chính vì vậy, ông được mời trưng bày một số mẫu từ bộ sưu tập quý giá này. Thỏa thuận ban đầu là tên ông sẽ không xuất hiện trên nhãn hay tài liệu mô tả nào. Tuy nhiên, do các nhà trưng bày khác mong muốn được ghi tên bên cạnh mẫu phẩm của mình, cộng với sự gấp gáp hoàn thiện triển lãm trước ngày khai mạc, tên Gerhard đã bị đưa vào nhiều nhãn gắn trên các mẫu mà ông cung cấp. Thế là Gerhard cùng bộ sưu tập tourmaline trứ danh của ông đã bị công khai và từ đó không thể quay lại ẩn danh như trước.

Gerhard quyết định tiến tới hết tốc lực với một ý tưởng được thai nghén từ vài tháng trước, trong một buổi tối dùng bữa với rượu vang có phần “hứng khởi” cùng Bryan Swoboda. Bryan là nhà sản xuất loạt DVD nổi tiếng What’s Hot in Tucson. Ý tưởng là để Gerhard trở thành “người dẫn chương trình” cho ấn bản đầu tiên của What’s Hot in Munich. Bản DVD hoàn chỉnh sau đó đã được phát hành kèm trong một số báo sau triển lãm của tạp chí khoáng vật học Hoa Kỳ The Mineralogical Record. Bất kỳ sự ẩn danh nào mà Gerhard từng giữ được trong quá khứ giờ đã hoàn toàn tan biến không thể cứu vãn. Ông trở thành một “ngôi sao” khuôn mặt của ông xuất hiện trên màn hình video và trong các tạp chí trên khắp thế giới.

→ Sau khi nghỉ hưu ở công ty của mình, Gerhard chấp nhận mức độ nổi bật mới này, nhưng ông vẫn giữ những thói quen cũ: thường lui tới những góc khuất của các gian hàng ít tên tuổi cũng như những gian hàng nổi bật hơn, để tìm kiếm những kho báu chưa được ai công nhận. Tucson, Sainte-Marie-aux-Mines, Munich, Denver, Elba bất cứ nơi đâu có những mẫu khoáng vật tinh xảo, đều có thể thấy Gerhard xuất hiện.

Cậu bé năm xưa với mẫu vật đầu tiên vẫn hiện hữu trong con người ông; vẫn miệt mài tìm kiếm niềm phấn khích của sự khám phá và sở hữu tiếp theo. Ông nghĩ rằng có lẽ việc tự mình thử khai thác một chút cũng sẽ thật thú vị . . .

Jim Walker & Mary Fong/Walker

Ngày 15 tháng 2 năm 2015

Lược dịch Kira Trần