Tranh: Joseph Leaart
Tranh: Joseph Leaart
Nhắc tới “trị liệu tâm lý" hay “chữa lành", bạn sẽ nghĩ tới điều gì? Một nhà trị liệu theo trường phái Phân tâm đang ngồi trên chiếc ghế bành, thân chủ nằm thư giãn trên chiếc ghế sô-fa, hay một nhà Thôi miên trị liệu đang cầm con lúc lắc đưa bạn đi vào tiềm thức. Rất có thể!
Tuy nhiên, hai cách trên chỉ là một trong rất nhiều phương pháp để nhà trị liệu tìm đường vào tâm trí và khám phá những gì đã và đang xảy ra trong cuộc sống của thân chủ. Đối với những người không cảm thấy thoải mái khi phải kể lại những câu chuyện của bản thân, không giỏi sử dụng từ ngữ, hoặc không dễ dàng được dẫn dắt bởi những hướng dẫn của nhà thôi miên, việc chữa lành khó có thể xuất phát từ đây. Bởi vậy, các nhà tâm lý học đã nghiên cứu, phát triển, và hoàn thiện thêm những công cụ khác để ta cảm thấy thoải mái hơn trong việc kết nối với bản thân và kiến tạo sợi dây nối kết với người khác.
Hai trong số đó là “Nghệ thuật" và “Múa hay chuyển động". Bên dưới đây, mình xin được chia sẻ lại những kiến thức tổng hợp từ trang “Mai:tri” - một trong những nơi duy nhất ở Việt Nam cung cấp dịch vụ Trị liệu Nghệ thuật và “Vietnam Dance Movement Therapy" - tổ chức đầu tiên ở Việt Nam được sáng lập với mục đích đưa múa chuyển động trị liệu gần hơn với số đông. 

TRỊ LIỆU NGHỆ THUẬT [ART THERAPY] LÀ GÌ?

Art Therapy trong tiếng Việt được dịch là Trị liệu (qua) nghệ thuật, hay Nghệ thuật trị liệu. MAI:tri chọn cách gọi thứ nhất để nhấn mạnh vào mục đích “trị liệu”, còn yếu tố “nghệ thuật” được xem như cách thức hoặc phương pháp để tới được mục đích đó.
Trị liệu nghệ thuật có thể tưởng tượng như cách trị liệu qua nói chuyện thông thường kết hợp với việc thực hành nghệ thuật. Đôi khi chúng ta không thể dùng ngôn ngữ nói để diễn đạt hết điều mình muốn nói, hoặc điều mà chúng ta thậm chí không ý thức được, đó là lúc tác phẩm nghệ thuật có thể nói hộ chúng ta.
“Nghệ thuật” trong Trị liệu nghệ thuật được hiểu là Nghệ thuật Thị giác. Người nhận trị liệu chủ yếu làm việc với các chất liệu nghệ thuật có thể nhìn thấy, chạm hoặc cầm nắm được. 
Chất liệu sử dụng trong phiên Trị liệu nghệ thuật không chỉ giới hạn trong vẽ, mà rất đa dạng, bao gồm cả nặn đất, cắt dán (collage), điêu khắc, cắt khâu vải, thêu, dệt, trang trí hộp/mặt nạ, tranh tường, mosaic, nhuộm…
Trị liệu nghệ thuật khác với lớp học nghệ thuật ở chỗ Trị liệu nghệ thuật hướng sự tập trung vào khám phá, bộc lộ cảm xúc của bản thân và xây dựng mối quan hệ giữa nhà trị liệu và thân chủ, thay vì học cách phát triển một kỹ năng liên quan tới nghệ thuật. Điều này không có nghĩa người nhận trị liệu không thể trau dồi một kỹ năng nào đó. Đôi khi, việc thực hành nghệ thuật trong môi trường trị liệu an toàn lại mang tới cho họ sự tự tin vào bản thân.
Nhiều người lầm tưởng rằng người thân chủ trong phiên Trị liệu nghệ thuật cần có năng khiếu nghệ thuật. Tuy nhiên, trong thực tế, người nhận trị liệu không cần có bất cứ kinh nghiệm hay “hoa tay” trong nghệ thuật. Điều duy nhất họ cần là sự cởi mở và sẵn lòng cho bản thân được thử.
Việc được bộc lộ những cảm xúc thầm kín hoặc khó khăn rất cần được thực hiện trong sự tin cậy và an toàn. Trị liệu nghệ thuật được dẫn dắt bởi nhà trị liệu nghệ thuật chuyên nghiệp, với trình độ đào tạo chính quy và kinh nghiệm làm việc với chuyên môn về trị liệu nghệ thuật. Họ có những kỹ năng cần thiết để biết cách thiết lập một không gian an toàn và giúp thân chủ khám phá bản thân qua ngôn ngữ nói lẫn nghệ thuật.

MÚA CHUYỂN ĐỘNG TRỊ LIỆU LÀ GÌ?

Múa chuyển động có thể trở thành công cụ để phản chiếu những hình thái của tâm trí bên trong. Chuyển động chân thực là một hành trình tưởng như đơn giản nhưng lại rất sâu sắc giữa Người chuyển động và Người quan sát. Hai vai trò này có thể xuất hiện trong cùng một cá thể (self/other)
Trong Chuyển động Chân thực, Người chuyển động (The Mover) nhắm mắt, lắng nghe sâu sắc những rung động bên trong, tìm kiếm những động cơ được cảm xúc tác động để đưa vật chất (không có ý thức) thông qua cơ thể tiến vào ý thức. Người chuyển động di chuyển theo những dẫn dắt ngẫu nhiên đó. 
Người quan sát (The Witness) mở mắt và theo dõi trải nghiệm của chính họ trong sự liên kết (hữu hình hoặc vô hình) với Người chuyển động. Người quan sát để ý những dự đoán, diễn giải, phán đoán của họ trong sự liên kết mà họ thiết lập. Khi bắt đầu hành trình, Người quan sát đôi khi trải nghiệm những dự cảm đặc biệt hoặc có thể là người lưu giữ các dự cảm đó.
Từ trải nghiệm được Người quan sát đón nhận một cách không phán xét, diễn giải hay phán đoán, Người chuyển động trải nghiệm được làm chính mình, nói nên sự thật của mình trong một không gian an toàn, đón nhận. Điều này tạo một tiền đề, một hình mẫu để Người chuyển động hình thành một Người quan sát bên trong (hay tiếng nói bên trong) trắc ẩn - nơi họ tập chấp nhận và ôm lấy chính mình.
Trong những tương tác trên, mỗi người có thể trải nghiệm được những khía cạnh khác nhau của bản thân mình:
Trong một buổi múa/chuyển động trị liệu, thân chủ của tôi được hướng dẫn nhắm mắt và chuyển động sâu trong 10 phút. Em đan những ngón tay trong tóc, nhẹ nhàng mà giằng xé. Em dừng lại, vẽ trên giấy những cơn gió màu xanh.  Em chia sẻ “Em thầy mình là gió được tự do biến hóa, chơi đùa với mây, lúc thành bão cuốn phăng mọi thứ, kể cả mẹ, lúc thì nhẹ nhàng thơm lên tóc mẹ thôi. Em hỏi “ Cô ơi, nỗi buồn có cần thiết không hả cô?” Ở một giờ chuyển động khác, sau khi chuyển động liên tục, tay giang rộng, với cao, chân không ngừng đạp, nhảy, chạy tại chỗ với lực mạnh xuống sàn nhà, em kể về nỗi bức xúc, giằng xé, đau đớn trong em. Cả cơ thể gồng lên, khuôn mặt đỏ ửng nhưng em vẫn giữ nụ cười trên môi, thậm chí cố cười ra tiếng trong suốt phần chia sẻ về nỗi đau kìm nén bên trong… Sự đối lập, mâu thuẫn nằm ngay trong chính tâm trí, cảm xúc, trí tưởng tượng và cơ thể của em. Sự kiểm soát, kỳ vọng gia đình, xã hội hay của chính em đã bén rễ trong từng tế bào cơ thể và trở thành thói quen, trở thành nhà tù của hành động và suy nghĩ. Trong vô thức, em đã luôn gồng lên, buộc mình phải đeo mặt nạ tích cực và nhe răng cười bất kỳ lúc nào, phải mạnh mẽ và phải vui, phải mang lại niềm vui cho mọi người...và em sợ phải bỏ mặt nạ “cười” đó xuống.
Bên cạnh đó, múa chuyển động trị liệu còn giúp thân chủ gia tăng sức khoẻ thể chất, sự phối hợp giữa các bộ phận khác nhau trên cơ thể, tăng cường năng lực vận động và làm giảm sự căng cứng của cơ bắp. Từ đó, thân chủ có sự nhận thức bản thân tốt hơn cả về mặt thể chất lẫn tinh thần, gia tăng sự tự tôn và cảm thấy thoải mái hơn với việc biểu đạt chính mình.

Lời kết…

Cho dù quyết định lựa chọn trị liệu tâm lý qua thời nói hay chuyển động và nghệ thuật, việc lựa chọn một chuyên gia có uy tín và được đào tạo chính quy sẽ giúp bạn đi qua cung đường chữa lành một cách an toàn và hiệu quả nhất.
--------------------------
Nếu bạn quan tâm tới Trị liệu nghệ thuật và Múa Chuyển động Trị liệu, đừng bỏ lỡ series livestream “Vui” lên bạn ơi ?!? Lời khuyên từ những chuyên gia tâm lý trị liệu" do đội ngũ “Để Tâm lý học Dẫn đường" sản xuất.
Thông tin về chuỗi livestream sẽ được chúng mình cập nhật liên tục trên website và fanpage của Spiderum.
"Vui" lên bạn ơi ?!? - Tiếp cận cuộc đời với những phương pháp trị liệu tâm lý

Series đặc biệt về chủ đề tâm lý học trong tháng 10 này tại Động Nhện!!!

spiderum.com