THẤU CẢM DƯỚI GÓC NHÌN TIẾN HÓA

Năm 1859, Darwin xuất bản cuốn sách kinh điển Nguồn Gốc Các Loài, giới thiệu với thế giới học thuyết tiến hóa cổ điển. Theo đó, sự tiến hóa chỉ diễn ra nếu có đầy đủ 2 yếu tố tiên quyết: đột biến và chọn lọc tự nhiên. Đột biến giúp các cá thể cùng loài trở nên khác biệt, không ai giống ai. Chọn lọc tự nhiên loại bỏ những cá thể yếu hoặc không phù hợp với môi trường. Qua nhiều lần đột biến và chọn lọc, một loài mới sẽ được hình thành, hoặc từ một loài sẽ phân tách thành những nhánh khác nhau tùy vào môi trường sống.

Thuyết tiến hóa hiện đại bổ sung thêm 1 yếu tố nữa để các loài có thể sinh tồn trước chọn lọc tự nhiên: khả năng phối hợp theo bầy đàn.

Và điều này rất liên quan đến thấu cảm. Bởi vì…

Một loài càng có khả năng phối hợp theo bầy đàn thì khả năng sinh tồn trong tự nhiên càng cao. Vậy làm sao để đảm bảo rằng chúng phối hợp với nhau? Hãy trao cho chúng khả năng thấu cảm. Khi bạn thấu cảm người khác, đồng nghĩa với việc bạn có khả năng phối hợp với họ. Bạn sẽ muốn giúp đỡ họ trong trường hợp họ cần trợ giúp, và ngược lại, bạn cũng sẽ được họ hỗ trợ lúc gặp khó khăn.

Trong hàng tỷ năm tiến hóa của sự sống trên Trái Đất, sự thấu cảm trở thành lợi thế to lớn của những loài động vật có tính xã hội. Nhờ nó mà chúng biết cách phối hợp, hỗ trợ lẫn nhau, sinh tồn lâu dài qua quá trình chọn lọc tự nhiên khắc nghiệt.

Và trong tất cả các sinh vật, con người chính là loài có khả năng thấu cảm tốt nhất, đồng nghĩa với khả năng kết nối bầy đàn ở quy mô lớn nhất. Nhưng lớn đến mức nào?

Chính xác là 150 cá thể. Một số nghiên cứu khoa học cho thấy đây là số mối quan hệ thân thiết tối đa mà 1 người có thể có được. Khi một bầy người nguyên thủy vượt quá số lượng trên, họ sẽ tự tách ra thành 2 bầy đàn nhỏ hơn. Vấn đề là ở chỗ…

Quy mô bầy đàn ngày nay của con người lên tới hàng nghìn, thậm chí hàng triệu con. Bạn có nghĩ là chúng ta đã tiến hóa để thích nghi cho quy mô bầy đàn lớn đến mức đó? Không đâu. Chúng ta vẫn là những người nguyên thủy, chỉ có thể sống thoải mái trong những bầy người dưới 150 con.

Còn nhớ thuyết tiến hóa chứ? Chúng ta không hề khác gì tổ tiên mình ở trong hang từ 1 triệu năm trước. Bởi chúng ta không còn chịu tác động của chọn lọc tự nhiên. Đột biến vẫn xảy ra, tạo nên 7 tỷ người không ai giống ai. Nhưng nhờ khả năng biến đổi môi trường sống và sáng tạo công cụ, chúng ta có thể sinh tồn ở gần như mọi môi trường. Người da đen đáng ra phải bị loại bỏ ở xứ lạnh, do màu sẫm thoát nhiệt nhanh, họ giữ ấm kém hơn người da trắng. Nhưng một chiếc áo khoác là đủ để chọn lọc tự nhiên phải khóc thét. Ngược lại, màu da sáng thoát nhiệt kém. Đáng ra người da trắng sẽ bị tự nhiên loại bỏ ở xứ nóng, nhưng chúng ta đã có quạt và điều hòa nhiệt độ. Vậy là từ hàng triệu năm nay, chúng ta không hề tiền hóa, và sẽ không bao giờ tiến hóa nữa.

Xem kìa, những sinh vật nguyên thủy, vốn dĩ chỉ sống được trong những bầy đàn dưới 150 con, giờ đây phải đối mặt với quy mô bầy đàn hàng triệu cá thể.

Vấn đề là cách duy trì liên kết bầy đàn thông qua thấu cảm không còn phù hợp ở quy mô này nữa. Nhưng chúng ta vẫn sử dụng nó như công cụ quản lý xã hội. Các thảm họa từ đấy mà ra.

Thời của thấu cảm hết từ lâu rồi. Ngày nay, để quản lý xã hội, chúng ta cần tư duy bằng lý trí. Mức độ văn minh của một xã hội phụ thuộc vào khả năng tư duy lý trí của xã hội đó nhiều hay ít. Và chiếu theo điều này thì quả thật xã hội Việt Nam rất ngu muội. Bởi chúng ta cảm tính quá nhiều.

Lấy ví dụ: phong trào #ToanDanAnLon mới đây được xã hội hưởng ứng để giúp đỡ những nông dân lao đao vì lợn. Nếu chịu khó tư duy, chúng ta sẽ thấy rằng đó là một việc làm hại nhiều hơn là lợi. Bởi nó phá vỡ quy luật cung cầu của thị trường, phá vỡ quy luật đào thải của tự nhiên. Đồng thời, đẩy khó khăn cho những người nông dân nuôi gà. Khi #ToanDanAnLon thì ai sẽ ăn gà? Người nuôi gà sẽ phải khóc mà rằng: “Anh muốn em sống sao?” Nhưng vì sự thấu cảm, chúng ta hăng hái #AnLonvà coi đó như một biểu hiện của lòng tốt.

Cho đến khi nào chúng ta còn dùng sự thấu cảm dành cho bầy đàn 150 cá thể để ra quyết sách cho bầy đàn 90 triệu cá thể thì chúng ta vẫn chưa thể tiến đến với văn minh. Rất phũ nhưng rất thật.

Đúc kết lại: Thấu cảm là tốt hay xấu? Nó đã từng rất tốt trong quy mô bầy đàn nguyên thủy. Nó vẫn còn tốt ngày nay trong phạm vi đời sống cá nhân của từng người. Nhưng nó sẽ rất nguy hại nếu được áp dụng trong quy mô bầy đàn khổng lồ.

Vì sự phát triển văn minh của xã hội. Hãy thận trọng trước những trào lưu nhân danh thấu cảm.