TẤT TẦN TẬT VỀ SỰ TRỖI DẬY CỦA ĐẾ CHẾ OPENAI

Trong thần thoại Hy Lạp, Prometheus đã đánh cắp ngọn lửa từ các vị thần để trao cho loài người, một hành động vừa mang lại ánh sáng văn minh rực rỡ nhưng cũng gieo rắc những tai ương không lường trước. Trong biên niên sử của công nghệ hiện đại, hiếm có câu chuyện nào mang đậm màu sắc sử thi, chứa đựng những âm mưu phức tạp và tầm ảnh hưởng sâu rộng như sự trỗi dậy của OpenAI.

Từ một phòng thí nghiệm phi lợi nhuận nhỏ bé với lý tưởng ngây thơ là "cứu rỗi nhân loại" khỏi sự thống trị của máy móc, OpenAI đã biến đổi thành một đế chế trị giá hàng trăm tỷ đô la, cạnh tranh phát triển một trong những công nghệ mạnh mẽ nhất lịch sử loài người: Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát (AGI).

Bài viết sau đây của tác giả The Scienceholic sẽ đưa bạn đi sâu vào từng ngóc ngách của hành trình đó. Chúng ta sẽ không chỉ nhìn vào những con số khô khan, mà sẽ bóc tách những động lực tâm lý, những cuộc đàm phán bí mật trong các phòng họp kín, và sự va chạm dữ dội giữa hai hệ tư tưởng: sự thận trọng của phe an toàn và tham vọng tăng trưởng bằng mọi giá của phe tăng tốc.

Một số nội dung trong bài viết này cũng từng được đề cập sơ qua trong bài viết về Sam Altman - cha đẻ của OpenAI đã từng được mình viết trước đây. Nếu quan tâm, bạn cũng có thể đọc lại tại đây; còn bài viết này sẽ tập trung vào các nội dung chi tiết hơn xoay quanh sự thành lập và phát triển của đế chế tỷ đô OpenAI, nhằm mở rộng và bổ sung thêm thông tin cho các độc giả.

I. Khởi đầu tại Rosewood

1. Bữa Tối Định Mệnh Trên Đường Sand Hill

Câu chuyện về OpenAI bắt đầu bằng một nỗi sợ hãi. Vào một buổi tối tháng 7 năm 2015, tại khách sạn Rosewood sang trọng trên đường Sand Hill – huyết mạch của giới đầu tư mạo hiểm tại Menlo Park, California, Sam Altman, khi đó là Chủ tịch của Y Combinator, đã tổ chức một bữa tối riêng tư quy tụ những bộ óc kiệt xuất nhất của thung lũng Silicon.

Khách mời bao gồm Elon Musk - tỷ phú đứng sau Tesla và SpaceX, Greg Brockman - CTO thiên tài của Stripe và Ilya Sutskever - một trong những nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới đang làm việc tại Google. Chủ đề của bữa tối không bàn về vấn đề lợi nhuận hay tiền bạc, quyền lực mà là về sự tồn vong. Cả Altman và Musk đều chia sẻ một niềm tin gần như ám ảnh rằng AGI sắp trở thành hiện thực. Nỗi lo sợ lớn nhất của họ là AGI sẽ rơi vào tay một gã khổng lồ độc quyền – ám chỉ Google – và được phát triển mà không có sự kiểm soát an toàn, dẫn đến thảm họa cho nhân loại.

Trong ánh đèn vàng ấm cúng của Rosewood, một kế hoạch táo bạo đã được vạch ra: thành lập một phòng thí nghiệm phi lợi nhuận, hoạt động minh bạch, nơi các nghiên cứu được chia sẻ công khai để đảm bảo AGI mang lại lợi ích cho toàn nhân loại. Elon Musk, với phong cách hào phóng thường thấy, đã cam kết tài trợ 1 tỷ đô la để khởi động dự án, biến nó thành một đối trọng với Google DeepMind.

2. Vụ "đánh cắp" Ilya Sutskever

Nếu tiền là máu, thì nhân tài là linh hồn của OpenAI. Vào năm 2015, Google Brain và DeepMind là những "thánh địa" thu hút gần như toàn bộ nhân tài AI của thế giới. Sam Altman và Elon Musk hiểu rằng nếu không có Ilya Sutskever, OpenAI sẽ chỉ là một cái vỏ rỗng. Để nói thêm về nhân vật này, Ilya Sutskever là học trò xuất sắc của Geoffrey Hinton - người được mệnh danh là "Bố già trí tuệ nhân tạo" nhờ những đóng góp mang tính nền tảng cho sự phát triển của học sâu (Deep Learning) và mạng nơ-ron nhân tạo; cũng đồng thời là đồng tác giả của mạng AlexNet huyền thoại.

Ilya Sutskever

Cuộc tuyển dụng Ilya Sutskever là một chiến dịch "săn đầu người" kinh điển. Musk đã đích thân tham gia, sử dụng sức ảnh hưởng và tầm nhìn về an toàn AI để thuyết phục Ilya. Musk không chỉ đưa ra mức lương 1,9 triệu đô la cùng khoản tiền thưởng khổng lồ, mà quan trọng hơn, ông đánh vào lòng tự trọng và lý tưởng của Ilya: cơ hội được làm việc tự do mà không chịu áp lực thương mại của Google.

Việc Ilya Sutskever đồng ý gia nhập OpenAI đã gây ra một chấn động lớn. Larry Page - CEO của Google và là bạn thân lâu năm của Elon Musk, cảm thấy bị phản bội sâu sắc. Page và Musk đã từng có những cuộc tranh luận thâu đêm về AI, nhưng giờ đây, Page coi hành động của Musk là một sự phá hoại trực tiếp. Walter Isaacson, trong cuốn tiểu sử về Musk, đã mô tả sự kiện này như dấu chấm hết cho tình bạn giữa hai người. Page thậm chí đã từ chối đến dự đám cưới của Musk sau đó, và gọi Musk là "kẻ phân biệt chủng loài" vì Musk ưu tiên con người hơn là các dạng sống ý thức kỹ thuật số.

3. Kế hoạch đầu tiên

Sau bữa tối tại Rosewood, Sam Altman đã đề nghị chở Greg Brockman về San Francisco. Chuyến đi kéo dài một giờ đồng hồ này đã trở thành phiên họp chiến lược đầu tiên và quan trọng nhất của OpenAI.

Greg Brockman

Trong 30 phút đầu tiên, Brockman – người vẫn còn nhiều băn khoăn về việc từ bỏ vị trí CTO tại Stripe, đã đặt ra hàng loạt câu hỏi dồn dập cho Altman. Altman, với phong cách điềm tĩnh và khả năng nhìn xa trông rộng, đã giải đáp từng thắc mắc, vẽ ra viễn cảnh về một tổ chức có thể thay đổi vận mệnh nhân loại. Đến phút thứ 30, Brockman quay sang Altman và nói: "Được rồi, tôi quyết định sẽ làm điều này. Tôi sẽ nghỉ việc tại Stripe và gia nhập OpenAI."

30 phút còn lại của chuyến đi được dành để lên danh sách những nhân tài cần chiêu mộ. Greg Brockman sau này trở thành "bộ não vận hành" của OpenAI, người chịu trách nhiệm biến những ý tưởng điên rồ của Altman và lý thuyết của Sutskever thành hiện thực kỹ thuật.

II. Cuộc ly hôn tỷ đô và sự chuyển hướng

1. Xung đột quyền lực với Elon Musk

Đến đầu năm 2018, OpenAI bắt đầu cảm nhận được sức nóng của cuộc đua. Dù sở hữu những nhân tài kiệt xuất, họ vẫn tụt hậu so với DeepMind của Google. Elon Musk, người vốn thiếu kiên nhẫn, đã đưa ra một đề xuất bất ngờ: ông muốn nắm quyền kiểm soát trực tiếp OpenAI và sáp nhập nó với Tesla. Lý do của Musk là Tesla đang phát triển chip AI và có hạ tầng tính toán mạnh mẽ, có thể hỗ trợ OpenAI tăng tốc.

Sam Altman và các thành viên sáng lập khác, bao gồm Greg Brockman và Ilya Sutskever, đã kịch liệt phản đối. Họ cho rằng việc sáp nhập với Tesla sẽ biến OpenAI thành công cụ thương mại, đi ngược lại sứ mệnh phi lợi nhuận ban đầu và tạo ra xung đột lợi ích khổng lồ. Cuộc đụng độ về quan điểm này dẫn đến sự ra đi của Elon Musk vào tháng 2 năm 2018. Musk rời đi, mang theo lời hứa tài trợ 1 tỷ đô la chưa thực hiện trọn vẹn.

2. Cấu trúc "Lợi nhuận có giới hạn": Một thỏa hiệp đầy tranh cãi

Sự ra đi của Musk đẩy OpenAI vào một cuộc khủng hoảng tài chính. Lúc này, đội ngũ kỹ thuật đang bắt đầu đặt cược vào một giả thuyết gọi là "Định luật Scaling". Hiểu một cách đơn giản, nguyên lý này chỉ ra rằng trí tuệ của AI sẽ tăng trưởng tỷ lệ thuận với quy mô dữ liệu và sức mạnh tính toán được cung cấp. Điều này đồng nghĩa với việc, để tạo ra một siêu trí tuệ, họ không có đường tắt nào khác ngoài việc phải "đốt" một lượng tài nguyên điện toán khổng lồ, tiêu tốn hàng trăm triệu đô la. Tuy nhiên, với mô hình phi lợi nhuận, OpenAI hoàn toàn bế tắc để triển khai việc này: họ không thể huy động vốn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, cũng không thể trả lương bằng cổ phiếu để giữ chân nhân tài trước sự chèo kéo khốc liệt của Google.

Tháng 3 năm 2019, Sam Altman – lúc này đã rời Y Combinator để tập trung toàn lực cho OpenAI, đã đưa ra một quyết định thay đổi lịch sử công ty: tái cấu trúc. OpenAI tạo ra một pháp nhân mới là OpenAI LP, hoạt động theo mô hình "lợi nhuận có giới hạn". Nhà đầu tư và nhân viên có thể nhận lợi nhuận, nhưng bị giới hạn ở mức 100 lần vốn đầu tư ban đầu; mọi khoản vượt quá sẽ được chuyển về cho tổ chức phi lợi nhuận gốc (OpenAI Nonprofit).

Quyết định này gây chia rẽ sâu sắc trong nội bộ. Nhiều nhân viên lo ngại lý tưởng "vì nhân loại" đang bị bán rẻ. Tuy nhiên, Altman lập luận rằng đây là con đường duy nhất: "Chúng ta cần hàng tỷ đô la để cứu thế giới, và mô hình phi lợi nhuận không thể làm được điều đó".

3. Cái bắt tay với Microsoft và lời cảnh báo của Bill Gates

Để hiện thực hóa tham vọng, Altman cần một đối tác có túi tiền không đáy và hạ tầng đám mây vô tận. Ông tìm đến Satya Nadella, CEO của Microsoft. Mối quan hệ giữa hai người đã được vun đắp từ những cuộc gặp tại hội nghị Sun Valley ở Idaho – "trại hè của các tỷ phú".

Sam Altman và Satya Nadella

Tại Sun Valley năm 2018, Altman đã trình bày tầm nhìn về các mô hình ngôn ngữ lớn với Nadella. Tuy nhiên, nội bộ Microsoft không hoàn toàn ủng hộ. Bill Gates, nhà sáng lập huyền thoại, vẫn giữ vai trò cố vấn kỹ thuật, đã tỏ ra hoài nghi sâu sắc. Gates đã trực tiếp cảnh báo Nadella rằng đầu tư vào OpenAI sẽ là "đốt tiền" và công nghệ này không có tương lai rõ ràng.

Bất chấp sự phản đối của Gates, Nadella đã quyết định đặt cược vào "niềm tin" của Altman. Năm 2019, Microsoft đầu tư 1 tỷ đô la vào OpenAI. Điều đặc biệt là phần lớn khoản đầu tư này không phải tiền mặt, mà là tín dụng sử dụng dịch vụ đám mây Azure. Thỏa thuận này biến OpenAI thành "con tin" của hạ tầng Microsoft, nhưng cũng biến Azure thành nền tảng độc quyền cho các mô hình AI tiên tiến nhất. Elon Musk đã phản ứng dữ dội với thương vụ này, gọi OpenAI là "con rối tiếp thị của Microsoft".

III. Sự ra đời của ChatGPT

Dưới sự dẫn dắt kỹ thuật của Ilya Sutskever và Jared Kaplan, OpenAI đã phát hiện ra một nguyên lý quan trọng mà chúng ta đã đề cập trước đó: Định luật Scaling, hay mở rộng quy mô. Họ nhận thấy rằng hiệu suất của mô hình AI tăng lên một cách dự đoán được khi tăng lượng dữ liệu và sức mạnh tính toán. Điều này trở thành kim chỉ nam cho mọi hoạt động của OpenAI: xây dựng những mô hình lớn hơn, tốn kém hơn. Năm 2020, GPT-3 ra mắt, gây chấn động giới nghiên cứu với 175 tỷ tham số. Nhưng nó vẫn chỉ là một công cụ dành cho lập trình viên qua API, chưa phải là sản phẩm đại chúng.

Cho đến khi xảy ra một sự kiện mang tính bước ngoặt.

Cuối năm 2022, OpenAI đã hoàn thiện GPT-3.5 và đang phát triển GPT-4. Tuy nhiên, họ đối mặt với áp lực cạnh tranh từ Anthropic - công ty được thành lập bởi Dario Amodei, cựu Phó chủ tịch nghiên cứu của OpenAI đã ra đi vì lo ngại an toàn, sau này phát triển và cho ra mắt Claude AI. Khi đối thủ bắt đầu đuổi kịp, ban lãnh đạo quyết định cần tung ra một sản phẩm để thu thập dữ liệu phản hồi từ con người nhằm tinh chỉnh GPT-4.

Quyết định ra mắt ChatGPT vào ngày 30 tháng 11 năm 2022 được mô tả là một "low-key research preview - bản xem trước nghiên cứu quy mô nhỏ”. Không có sự kiện hoành tráng, không có chiến dịch marketing rầm rộ. Thậm chí, Sam Altman còn nói đùa rằng nó chỉ là một bản cập nhật nhỏ.

Tuy nhiên, sự đón nhận của công chúng đã vượt xa mọi tưởng tượng. ChatGPT đạt 1 triệu người dùng trong 5 ngày và 100 triệu người dùng sau 2 tháng. Khả năng viết thơ, lập trình và trả lời câu hỏi tự nhiên của nó đã tạo ra "khoảnh khắc Sputnik" của kỷ nguyên AI.

Sự bùng nổ của ChatGPT đã kích hoạt báo động đỏ tại Google. Sundar Pichai, CEO của Google, đã ban bố tình trạng "Code Red" khẩn cấp vào tháng 12 năm 2022. Google, dù là nơi phát minh ra kiến trúc Transformer, nền tảng của GPT, đã ngần ngại ra mắt sản phẩm vì lo ngại rủi ro danh tiếng.

Các nhà sáng lập Larry Page và Sergey Brin, những người đã ở ẩn nhiều năm, được triệu tập khẩn cấp về trụ sở để tham gia các cuộc họp chiến lược. Google buộc phải tái cấu trúc toàn bộ bộ phận AI, sáp nhập Google Brain và DeepMind để tạo thành Google DeepMind, nhằm đối phó với mối đe dọa từ "đứa con hoang" OpenAI. Cuộc chiến thị trường các mô hình ngôn ngữ lớn trở nên nóng bỏng và khó đoán hơn bao giờ hết.

IV. Năm ngày rung chuyển Thung Lũng Silicon

Trong khi thế giới tung hô Sam Altman, những rạn nứt trong Hội đồng quản trị phi lợi nhuận của OpenAI - bao gồm Ilya Sutskever, Adam D'Angelo (CEO Quora), Tasha McCauley và Helen Toner, bắt đầu lan rộng.

Căng thẳng bùng nổ vào tháng 10 năm 2023, khi Helen Toner trở thành đồng tác giả một bài báo nghiên cứu so sánh cách tiếp cận an toàn của OpenAI và đối thủ Anthropic. Bài báo ngầm chỉ trích OpenAI đã "thổi bùng ngọn lửa" chạy đua AI bằng việc ra mắt ChatGPT vội vã, trong khi khen ngợi Anthropic thận trọng hơn. Sam Altman đã vô cùng tức giận, coi đây là hành động phá hoại từ bên trong. Ông đã đối chất với Toner và sau đó bắt đầu vận động các thành viên HĐQT khác để loại bà.

Tuy nhiên, nỗ lực này của Altman đã phản tác dụng. Helen Toner sau này tiết lộ rằng HĐQT đã nhận được các báo cáo từ nhân viên cấp cao về "bầu không khí độc hại" và cáo buộc Altman "lạm dụng tâm lý". Họ cho rằng Altman thường xuyên nói dối, che giấu thông tin, và thao túng các thành viên HĐQT chống lại nhau.

Trưa ngày 17 tháng 11 năm 2023, Sam Altman đang ở Las Vegas dự giải đua F1. Ông nhận được tin nhắn từ Ilya Sutskever mời họp Google Meet. Khi đăng nhập, ông thấy toàn bộ HĐQT trừ Greg Brockman đang nhìn mình. Ilya thông báo ngắn gọn: "Ông bị sa thải" vì lý do "không thực sự thẳng thắn".

Ngay sau đó, Greg Brockman cũng bị loại khỏi HĐQT. Quá sốc, Brockman tuyên bố từ chức Chủ tịch. Microsoft, nhà đầu tư lớn nhất, chỉ biết tin này vài phút trước khi thông cáo báo chí được tung ra. Satya Nadella được cho là đã vô cùng tức giận vì bị "đánh úp".

1. Ilya Sutskever “quay xe” và cuộc nổi dậy của 700 nhân viên

Mira Murati được bổ nhiệm làm CEO tạm quyền, nhưng bà đã bí mật ủng hộ việc đưa Altman trở lại. Trên mạng xã hội X, hàng loạt nhân viên OpenAI bắt đầu đăng biểu tượng trái tim để thể hiện sự đoàn kết với Altman. Hơn 700 trong tổng số 770 nhân viên đã ký vào thư ngỏ đe dọa nghỉ việc tập thể để gia nhập bộ phận AI mới của Microsoft do Altman dẫn dắt.

Trong một diễn biến khác, Ilya Sutskever đã thay đổi lập trường. Sáng thứ Hai ngày 20/11, ông đăng dòng tweet lịch sử: "Tôi vô cùng hối hận về sự tham gia của mình vào các hành động của hội đồng quản trị. Tôi chưa bao giờ có ý định làm hại OpenAI...". Sự "quay xe" của Ilya đã định đoạt số phận của cuộc đảo chính.

2. Sự trở lại của nhà vua

Trong những ngày hỗn loạn đó, căn biệt thự của Altman ở San Francisco trở thành trung tâm chỉ huy. Brian Chesky, CEO Airbnb và là bạn thân của Altman, đóng vai trò trung gian hòa giải giữa Altman và HĐQT. Satya Nadella đã chơi một ván bài cao tay: ông công khai mời Altman và Brockman về Microsoft, tạo áp lực cực lớn buộc HĐQT OpenAI phải nhượng bộ nếu không muốn công ty sụp đổ và mất toàn bộ giá trị.

Ngày 22/11, Sam Altman chính thức trở lại làm CEO. HĐQT cũ bị giải tán, thay thế bằng những gương mặt mới thân thiện hơn với giới kinh doanh. Microsoft giành được một ghế quan sát viên không bỏ phiếu.

V. Hậu đảo chính

Nếu cuộc đảo chính tháng 11 năm 2023 là một cơn địa chấn với giới công nghệ, thì năm 2024 chính là những đợt sóng thần cuốn trôi tàn dư cuối cùng của lý tưởng phi lợi nhuận tại OpenAI. Sam Altman trở lại, quyền lực hơn bao giờ hết, và điều đó đồng nghĩa với việc cán cân quyền lực đã nghiêng hẳn về phe "Tăng tốc". Những người ở phe đối lập – phe "An toàn" – không chỉ mất ghế trong hội đồng quản trị, mà di sản quan trọng nhất của họ: dự án Superalignment, cũng bị xóa sổ.

1. Superalignment: Lời hứa bị lãng quên

Để hiểu được tầm vóc của sự kiện này, chúng ta cần quay lại tháng 7 năm 2023. Khi đó, Ilya Sutskever và Jan Leike đã thành lập một đội ngũ đặc biệt mang tên Superalignment.

Khác với các đội an toàn thông thường chỉ lo ngăn chặn ChatGPT nói bậy hay phân biệt chủng tộc, Superalignment gánh vác một sứ mệnh mang tính tồn vong: Làm thế nào để con người kiểm soát được một Siêu trí tuệ nhân tạo thông minh hơn chúng ta hàng tỷ lần? Họ lo sợ rằng khi AI vượt qua ngưỡng thông minh của con người, các phương pháp kiểm soát truyền thống sẽ vô hiệu. Nếu không giải quyết được bài toán "căn chỉnh" này trước khi siêu trí tuệ ra đời, nhân loại có thể đối mặt với nguy cơ diệt vong. OpenAI khi đó đã cam kết dành 20% tổng năng lực tính toán khổng lồ của công ty cho dự án này trong vòng 4 năm.

Thế nhưng, sau khi Sam Altman trở lại nắm quyền, lời hứa 20% ấy đã bốc hơi.

Tháng 5 năm 2024 đánh dấu sự tan rã chính thức của dự án này. Ilya Sutskever, linh hồn khoa học của OpenAI, lặng lẽ rời đi để thành lập Safe Superintelligence, một công ty nơi "an toàn và năng lực là mục tiêu duy nhất". Ngay sau đó, Jan Leike, đồng trưởng nhóm Superalignment, cũng nộp đơn từ chức trong sự phẫn nộ.

Trong một loạt bài đăng gây chấn động trên X, Leike đã vạch trần sự thật trần trụi bên trong OpenAI hậu đảo chính: "Trong vài tháng qua, nhóm của tôi đã phải chèo chống ngược gió... Chúng tôi chật vật xin từng chút tài nguyên tính toán để làm nghiên cứu." Ông đưa ra lời cáo buộc đanh thép rằng OpenAI dưới thời Altman đã hoàn toàn thay đổi DNA: "Những sản phẩm hào nhoáng đã được ưu tiên hơn văn hóa an toàn."

Hệ quả nhãn tiền là đội ngũ Superalignment bị giải tán, các thành viên bị phân tán vào các bộ phận khác. Với việc loại bỏ "cơ chế phanh" này, con tàu OpenAI giờ đây lao về phía trước với tốc độ tối đa, không còn ai đủ trọng lượng để đặt câu hỏi về hướng đi của nó.

2. "Sản phẩm hào nhoáng" và sự ngạo mạn của kẻ thắng cuộc

Khi những tiếng nói phản biện nội bộ như Leike và Sutskever bị loại bỏ, văn hóa "thận trọng" nhanh chóng bị thay thế. Sự thay đổi hệ tư tưởng này lập tức bộc lộ qua những quyết định sản phẩm đầy rủi ro, mà điển hình là scandal với nữ minh tinh Scarlett Johansson.

Tháng 5 năm 2024, ngay sau sự ra đi của đội ngũ nghiêng về chiều hướng an toàn, OpenAI tung ra bản cập nhật GPT-4o với tính năng giọng nói mang tên "Sky". Cả thế giới công nghệ lập tức nhận ra sự tương đồng giữa "Sky" và giọng nói của Scarlett Johansson trong bộ phim viễn tưởng Her – bộ phim yêu thích của chính Sam Altman về một AI có tri giác.

Vấn đề nằm ở chỗ: Johansson đã hai lần từ chối lời đề nghị lồng tiếng của Altman vì lý do cá nhân. Bất chấp sự từ chối rõ ràng đó, OpenAI vẫn phát hành một giọng nói "giống hệt" dù họ phủ nhận việc sao chép trực tiếp. Khi Johansson thuê luật sư và công khai sự việc, Altman buộc phải gỡ bỏ giọng nói "Sky" và đưa ra lời xin lỗi gượng gạo.

Vụ việc này là triệu chứng của một căn bệnh trầm kha hơn trong bộ máy lãnh đạo mới: Sự ngạo mạn. Nó cho thấy tư duy "xin lỗi tốt hơn là xin phép" của thung lũng Silicon đã ăn sâu vào OpenAI, nơi họ sẵn sàng chà đạp lên quyền nhân thân của một cá nhân nổi tiếng để hiện thực hóa giấc mơ khoa học viễn tưởng của mình. Nếu OpenAI sẵn sàng phớt lờ sự đồng thuận của một ngôi sao hạng A, liệu họ có quan tâm đến sự đồng thuận của công chúng khi phát triển AGI?

3. Bức màn sắt: Kiểm soát nội bộ bằng nỗi sợ hãi

Sự xói mòn văn hóa không chỉ thể hiện qua sản phẩm bên ngoài, mà còn qua cách OpenAI đối xử với chính nhân viên của mình để dập tắt mọi mầm mống nổi loạn.

Giữa năm 2024, một scandal khác bị phanh phui làm rúng động giới công nghệ: Cơ chế tước đoạt cổ phần. Các tài liệu rò rỉ cho thấy OpenAI đã ép buộc nhân viên nghỉ việc phải ký vào các thỏa thuận không phỉ báng cực kỳ hà khắc. Điều khoản này quy định: nếu cựu nhân viên dám chỉ trích công ty, dù là nhẹ nhàng nhất, OpenAI có quyền thu hồi toàn bộ số cổ phần mà họ đã vất vả tích lũy trong nhiều năm. Với định giá công ty lên tới 80 tỷ USD, số cổ phần này thường trị giá hàng triệu đô la – đó là tài sản cả đời của các kỹ sư.

Đây là một đòn "khóa miệng" chưa từng có tiền lệ ở quy mô này tại Thung lũng Silicon. Nó giải thích vì sao trong một thời gian dài, rất ít nhân viên OpenAI dám lên tiếng cảnh báo về các rủi ro an toàn AI – họ đang bị bắt làm con tin bởi chính tài sản của mình.

Dù Sam Altman sau đó đã lên tiếng xin lỗi, tuyên bố mình "không biết" về sự tồn tại của điều khoản này và hứa sẽ bãi bỏ nó, nhưng uy tín cá nhân của ông đã bị tổn hại nghiêm trọng, đặc biệt khi các bằng chứng sau đó chỉ ra rằng chữ ký của ông đã xuất hiện trên các văn bản liên quan.

VI. Cuộc chạy đua vũ trang phần cứng

Đến cuối năm 2024, sau cơn say chiến thắng, Sam Altman và OpenAI bắt đầu đối mặt với một thực tế phũ phàng: "Định luật Scaling" – kim chỉ nam giúp họ thống trị suốt một thập kỷ – đang có dấu hiệu chững lại. Các báo cáo nội bộ rò rỉ cho thấy mô hình thế hệ tiếp theo không đạt được bước nhảy vọt thần kỳ như kỳ vọng so với GPT-4, trong khi chi phí năng lượng lại tăng theo cấp số nhân. OpenAI nhận ra rằng họ không thể tạo ra AGI chỉ bằng những dòng code thông minh hơn; họ cần một cơ thể vật lý khổng lồ để chứa đựng trí tuệ đó. Và đó là lý do Stargate ra đời.

1. Stargate: Khi "Compute" trở thành đơn vị tiền tệ mới

Khác với những đồn đoán đơn thuần về việc xây dựng trung tâm dữ liệu, Stargate (với ngân sách ước tính lên tới 100 tỷ USD) thực chất là nỗ lực của Sam Altman và Microsoft nhằm tự chủ hoàn toàn chuỗi cung ứng trí tuệ. Trước đây, OpenAI phụ thuộc vào chip của Nvidia và hạ tầng đám mây Azure có sẵn. Nhưng khi tham vọng là trí tuệ nhân tạo rẻ thì việc đi thuê là không đủ.

Stargate là câu trả lời cho bài toán đó: Một siêu máy tính có quy mô chưa từng có trong lịch sử loài người, dự kiến đi vào hoạt động trọn vẹn vào năm 2028. Để vận hành "con quái vật" ngốn điện này, Altman đã thúc đẩy các thỏa thuận chưa từng có tiền lệ để khôi phục các nhà máy điện hạt nhân. Altman tin rằng ai nắm giữ năng lượng và chip, người đó nắm giữ tương lai. Dự án này biến OpenAI từ một công ty phần mềm thuần túy thành một thực thể công nghiệp - năng lượng khổng lồ.

2. Sự trỗi dậy của Gemini và lời cảnh báo từ Google

Trong khi OpenAI đang dồn vốn vào hạ tầng tương lai, thì ở bên kia chiến tuyến, Google đã thực sự mạnh tay. Sự hoàn thiện của hệ sinh thái Gemini là một đòn đánh trực diện vào OpenAI.

Khác với những nỗ lực vụng về ban đầu, Gemini tận dụng lợi thế mà OpenAI khao khát: Hệ sinh thái dữ liệu thời gian thực khổng lồ. Nếu ChatGPT giống như một thư viện uyên bác nhưng đôi khi xa rời thực tế, thì Gemini được "nuôi" bằng dữ liệu sống từ Google Search, YouTube, và hàng tỷ thiết bị Android. Thị phần của ChatGPT bắt đầu chịu áp lực không phải vì nó kém thông minh hơn, mà vì đối thủ đã biến AI thành một tiện ích miễn phí có mặt trong túi của mọi người dùng. Để không trở thành "Yahoo của kỷ nguyên AI", OpenAI buộc phải dồn toàn lực vào cuộc chiến sống còn này, dẫn đến những quyết định thay đổi cấu trúc tàn khốc.

VII. Cú lột xác cuối cùng

Áp lực kép từ nhu cầu vốn khổng lồ cho dự án Stargate và cuộc chiến thị phần khốc liệt đã dẫn đến một hệ quả tất yếu: Cấu trúc "lợi nhuận có giới hạn" cũ kỹ đã trở thành vấn đề tài chính lớn nhất. Để huy động hàng trăm tỷ đô la từ phố Wall và các ông lớn công nghệ, OpenAI cần một tấm áo mới, thực dụng hơn.

1. Public Benefit Corporation: Lời chào tạm biệt với quá khứ

Nửa cuối năm 2024, OpenAI bắt đầu tiến trình đàm phán để chuyển đổi sang mô hình Public Benefit Corporation. Đây không đơn thuần là thủ tục pháp lý, mà là dấu chấm hết cho quyền lực của lý tưởng.

Trong mô hình cũ, Hội đồng quản trị phi lợi nhuận nắm quyền sinh sát – cơ chế đã cho phép họ sa thải Sam Altman vào năm 2023. Nhưng trong cấu trúc mới đang được định hình, quyền lực của tổ chức phi lợi nhuận bị pha loãng, trở thành cổ đông thiểu số và mất quyền kiểm soát tuyệt đối. Quyền lực thực sự chuyển sang tay các cổ đông lớn như Microsoft, Nvidia và các nhà đầu tư mạo hiểm.

Đặc biệt, khác với tuyên bố "không sở hữu cổ phần" trong suốt nhiều năm để giữ hình ảnh trung lập, các báo cáo tài chính cuối năm 2024 tiết lộ rằng Sam Altman dự kiến sẽ nhận khoảng 7% cổ phần trong cấu trúc mới. Khối tài sản trị giá hàng chục tỷ đô la này chính thức tháo bỏ "chiếc còng tay" đạo đức cuối cùng, đưa Altman gia nhập câu lạc bộ tỷ phú công nghệ mà ông từng tuyên bố không quan tâm.

2. Sự ra đi của Mira Murati

Sự chuyển mình lạnh lùng sang mô hình tập đoàn đã dẫn đến sự đứt gãy cuối cùng về mặt nhân sự. Ngày 25 tháng 9 năm 2024, một cơn địa chấn khác lại rung chuyển thung lũng Silicon: Mira Murati – Giám đốc Kỹ thuật (CTO), "nữ tướng" đứng sau ChatGPT và là đồng minh trung thành nhất của Altman trong cuộc đảo chính năm xưa – bất ngờ tuyên bố từ chức.

Mira Murati

Cùng rời đi với bà là Bob McGrew (Giám đốc Nghiên cứu) và Barret Zoph. Sự ra đi đồng loạt của bộ ba này ngay trước thềm sự kiện DevDay mang đến nhiều lời đồn và suy diễn. Họ đại diện cho thế hệ lãnh đạo tin vào sự cân bằng giữa sản phẩm và nghiên cứu khoa học. Khi cán cân lệch hẳn sang thương mại hóa và chạy đua lợi nhuận, chỗ đứng của họ không còn nữa.

Sam Altman giờ đây đứng một mình trên đỉnh cao quyền lực, bao quanh bởi một đội ngũ lãnh đạo mới thuần chất kinh doanh và tài chính. OpenAI đã hoàn toàn lột xác. Từ một nơi nuôi dưỡng lý tưởng với giấc mơ cứu rỗi nhân loại, nó đã trở thành một siêu cường công nghiệp, sẵn sàng đốt cháy mọi nguồn lực để chạm tay vào chiếc chén thánh AGI.

VIII. Kết Luận

Hành trình gần một thập kỷ của OpenAI là biên niên sử về tham vọng, quyền lực và sự đánh đổi. Từ bữa tối tại Rosewood với lý tưởng bảo vệ nhân loại, OpenAI đã trở thành một thế lực công nghệ định hình lại trật tự thế giới.

Sam Altman đã chứng minh mình là một "kiến trúc sư" đại tài của thung lũng Silicon, người sống sót qua mọi cuộc đảo chính trong HĐQT và thuyết phục cả thế giới đặt cược vào tầm nhìn của mình. Ông đã mang ngọn lửa AI đến cho nhân loại, đúng như lời hứa của Prometheus.

Tuy nhiên, cái giá phải trả là sự rời bỏ của những con người tài năng. Câu hỏi lớn nhất vẫn còn bỏ ngỏ: Khi AGI ra đời từ những trung tâm dữ liệu Stargate trăm tỷ đô, nó sẽ phục vụ ai – nhân loại hay các cổ đông của một tập đoàn nghìn tỷ đô? Ngọn lửa mà OpenAI thắp lên liệu có sưởi ấm thế giới, hay sẽ thiêu rụi tất cả khi không còn ai đủ quyền lực để ngăn cản nó lại?