Trong nhiều năm qua, mình vẫn âm thầm đối diện với những bất ổn tinh thần.
Công việc viết lách vốn đòi hỏi sự kiên trì và nhiều thời gian để nuôi dưỡng ý tưởng. Mình không được đào tạo bài bản về nghề viết, nên phần lớn đều phải tự học và tự rèn luyện từng ngày. Cạnh đó, mình vẫn duy trì công việc dạy học để có một nguồn thu nhập ổn định.
Nhiều ngày mình sống trong cảm giác hạnh phúc khi nhận ra đã hiện thức hóa được ước mơ nhiều năm trước: làm công việc tự do. Nhưng cũng chính trong nhịp sống mơ ước, có những giai đoạn mình cảm thấy bế tắc và lạc hướng.
Ban đầu, mình nghĩ có lẽ mình chỉ đang bị cuốn vào vòng xoáy của một tâm trí "overthinking". Nhưng dần dần, mình nhận ra sự bất ổn đó không đơn thuần đến từ việc suy nghĩ quá nhiều. Sâu xa hơn, nó đến từ từ một dạng rối loạn trong ý thức: khi bản thân mình không còn kiểm soát được sự chú ý, không điều hướng được năng lượng tinh thần để tiếp tục nuôi dưỡng những mục tiêu quan trọng trong cuộc sống.

Entropy tâm thần: khi con người không thể làm chủ được tâm trí 

Trong chương 2 "Giải phẫu ý thức" của cuốn Flow, tiến sĩ tâm lý Mihaly Csikszentmihalyi mô tả một trạng thái đặc biệt có tên gọi là entropy tâm thần. Trạng thái này xảy ra khi dòng chảy ý thức của chúng ta bị rối loạn bởi những thông tin, cảm xúc hoặc trải nghiệm hằng ngày mâu thuẫn với các mục tiêu nội tại.
Trong trạng thái này, năng lượng tinh thần bị phân tán. Chúng ta có thể có thời gian, nhưng lại không đủ tập trung để làm việc. Chúng ta có cơ hội nghỉ ngơi, nhưng tâm trí vẫn liên tục bị tấn công bởi những lo âu mơ hồ, bất an không tên. Cảm giác trống rỗng khiến chúng ta lướt mạng xã hội hàng giờ, mua sắm tốn kém để lấp đầy sự trống rỗng. Nhưng niềm vui ấy nhất thời và nhanh chóng tan biến. Hay dù đã cố gắng rất nhiều để kiểm soát  suy nghĩ nhưng tâm trí vẫn bị cuốn vào vòng xoáy suy nghĩ về một tương lai chưa xảy đến, hoặc một cảm giác trống rỗng không rõ nguyên nhân.
Mình từng rơi vào trạng thái ấy trong một khoảng thời gian khá dài. Có giai đoạn công việc viết lách và dạy học dần đi vào quỹ đạo ổn định. Về lý mà nói, mình có thời gian để nghỉ ngơi, để học thêm và phát triển bản thân. Nhưng thay vì cảm thấy nhẹ nhõm, mình lại sống trong sự lo âu âm ỉ, nỗi lo về tương lai, về việc sợ bị bỏ lỡ điều gì đó, dù thực tế cuộc sống hiện tại không hề như vậy. 
Một người bạn của mình cũng từng trải qua điều tương tự. Bạn làm việc tự do, có nhiều thời gian ở nhà, nhưng lại không thể bắt tay vào thực hiện những mục tiêu đã đặt ra. Nhiều ngày rảnh rỗi, dù không muốn, bạn vẫn lướt mạng hàng giờ như một thói quen vô thức. Vì căng thẳng và thất vọng về bản thân, bạn bắt đầu ăn uống thất thường và mất ngủ kéo dài dẫn đến tăng cân và tình trạng sức khỏe bất ổn. 
Nhìn từ bên ngoài, người ta có thể nghĩ chị chỉ “thiếu động lực”. Trước đây mình cũng từng nghĩ vậy. Nhưng chỉ đến khi bản thân trải qua trạng thái tương tự, rồi khi đọc lại Flow, mình mới hiểu rõ hơn: đó không đơn thuần là lười biếng hay trì hoãn. Có thể, bạn mình đã rơi vào trạng thái entropy tâm thần: sự rối loạn bên trong khiến sự chú ý bị phân tán, làm giảm khả năng tập trung vào những điều thực sự quan trọng.
Tác giả viết:
“Một trong những thế lực chính ảnh hưởng xấu đến ý thức là sự rối loạn tâm thần, tức là những thông tin xung đột với những ý định hiện có hoặc khiến chúng ta xao nhãng khỏi việc thực hiện những ý định ấy. Chúng ta đặt cho trạng thái này rất nhiều cái tên, tùy thuộc vào cách chúng ta trải nghiệm nó, như: nỗi đau, nỗi sợ hãi, sự phẫn nộ, sự lo âu hay lòng đố kỵ. Tất cả sự rối loạn đa dạng này buộc sự chú ý đi lệch hướng về phía những mục tiêu không mong muốn, khiến chúng ta không còn tự do sử dụng sự chú ý theo đúng ưu tiên của mình nữa. Năng lượng tinh thần cũng trở nên khó điều khiển và không hiệu quả.”
Điều nguy hiểm hơn:
“Bất cứ khi nào thông tin phá vỡ ý thức bằng cách đe dọa những mục tiêu của nó, chúng ta rơi vào tình trạng rối loạn bên trong, hay còn gọi là entropy tâm thần, một sự hủy hoại cấu trúc của cái tôi, làm suy yếu tính hiệu quả của nó. Những trải nghiệm kéo dài dạng này có thể làm cái tôi yếu đi đến mức không còn có thể tập trung sự chú ý và theo đuổi những mục tiêu nữa.”

Vậy làm thế nào để cải thiện tình trạng rối loạn tinh thần?

Theo Tiến sĩ tâm lý Mihaly Csikszentmihalyi, người khai sinh ra khái niệm Flow (dòng chảy): cách để một cá nhân thoát khỏi trạng thái rối loạn tinh thần là học cách tổ chức lại cuộc sống thành một dòng chảy liền mạch với mục tiêu rõ ràng, có ý nghĩa quan trọng với bản thân người ấy. Ông gọi dòng chảy đó là Flow. 
Nhiều người vẫn nhầm tưởng Flow là trạng thái “phiêu diêu” hay cảm hứng cao trào, chỉ xuất hiện khi làm các công việc sáng tạo như viết lách, vẽ tranh hay chơi nhạc. Nhưng thật ra, Flow hiện diện ở mọi hoạt động của đời thường từ đọc sách, dọn dẹp, nấu ăn cho đến trò chuyện, làm việc, học tập ngay cả những công việc mang tính kỹ thuật hay học thuật.
Dòng chảy này có thể bắt đầu từ những điều rất đời thường nhưng mang tính định hướng, như:
– Học một kỹ năng mới để phát triển bản thân.
– Làm việc với mục tiêu rõ ràng thay vì chỉ hoàn thành cho xong.
– Rèn luyện sức khỏe đều đặn để chăm sóc thể chất và tinh thần.
– Hoàn thành những nhiệm vụ lặp lại hằng ngày nhưng biết chúng đóng vai trò gì trong bức tranh mục tiêu lớn hơn như mình thì viết đều đặn, làm giáo án hàng ngày.
– Dành thời gian nghỉ ngơi, thư giãn đúng cách để tái tạo năng lượng, không phải để trốn tránh thực tại.
Hiểu đơn giản thì Flow chỉ là cách chúng ta chủ động sắp xếp cuộc sống: học trong một khung giờ nhất định, ăn uống điều độ, ngủ nghỉ đủ giấc, làm việc có kế hoạch, quan trọng sắp xếp cuộc sống có sự ưu tiên và theo nhịp độ của riêng. Làm nó mỗi ngày, một cách đều đặn, nhất quán, linh hoạt sắp xếp khi cần thiết.
Mình từng viết khá nhiều về Flow và mình cũng sống trong trạng thái Flow. Có giai đoạn, mình dậy sớm, viết đúng giờ, dạy học ổn định, học thêm kỹ năng mới mọi thứ vận hành rất trôi chảy. Nhưng cũng những thời điểm, mình không thể tập trung, thường xuyên bị suy nghĩ lo âu làm mất ăn mất ngủ. Giai đoạn diễn ra rất dài kéo theo rất nhiều cảm xúc tiêu cực và mình thường xuyên rơi vào trạng thái kiệt sức.
Đọc lại cuốn sách Flow, một lần nữa mình hiểu rõ hơn về tình trạng của bản thân. Giai đoạn vừa qua, mình đã mất khả năng kiểm soát năng lượng tinh thần, để rồi bị sự lo âu tấn công.
Khi nhận ra điều đó, mình bắt đầu sắp xếp lại toàn bộ các nhiệm vụ trong cuộc sống một cách rõ ràng, có chủ đích, có tính kỷ luật hơn.
Khoảng một tháng trở lại đây, mình đã giảm rõ rệt tình trạng mất ngủ và suy nghĩ lan man bằng cách lập kế hoạch phù hợp cho từng ngày, ưu tiên những việc quan trọng, kiên trì thực hiện đều đặn. 
Khi mình làm việc có chừng mực, nghỉ ngơi đầy đủ, không quá khắt khe nhưng cũng không buông thả, thì nhịp sống của mình dần ổn định trở lại.

Lời kết: 

Bài viết hôm nay có lẽ không dành cho tất cả mọi người. Mình viết cho những ai có một tâm trí thường xuyên bị tấn công bởi những nỗi lo mơ hồ, cảm giác lạc hướng, hay sự mệt mỏi triền miên mà không rõ lý do.
Cách để thoát khỏi trạng thái ấy không phải là “bớt nghĩ lại” hay “vô tư lên” như nhiều người vẫn khuyên. Điều quan trọng ở đây là bạn phải hiểu rõ tâm trí mình đang vận hành thế nào, học cách chấp nhận nó và biết cách điều hướng nó phù hợp.
Nếu bạn thuộc kiểu người dễ lo âu, dễ xao nhãng, thì bạn cần rèn luyện để giữ cho tâm trí mình bám vào những mục tiêu quan trọng với bạn chẳng hạn học tập, làm việc, vận động, hoặc nghỉ ngơi đúng cách. 
Khi bạn luyện tập càng nhiều để đưa tâm trí mình vào được trạng thái Flow, tức là sống có định hướng và tập trung vào mục tiêu thì bạn cũng đang từng bước xây lại cấu trúc bên trong của mình: một cái tôi mạnh mẽ, kiên nhẫn, trưởng thành để không bị nhấn chìm bởi những lo âu vô hình và đạt được những thành tựu bên ngoài (gia tăng tài chính, tăng chức..) nếu bạn hướng đến nó. 
Lưu ý rằng: “Cái tôi” ở đây không phải là sự ích kỷ hay bản ngã phóng đại như tên mà mọi người thường nhắc đến, cái tôi ở đây là bản thể (bản sắc cá nhân) vững vàng. Đó là khi bạn biết mình là ai, đang cố gắng vì điều gì và chọn tập trung vào mục tiêu riêng chẳng hạn gia tăng tài chính, học để tăng vốn kiến thức, học về dinh dưỡng hoặc kiến thức để cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất của bản thân.
Như lời nhắn của tác giả trong cuốn sách:
“Để vượt qua những lo âu và suy sụp của cuộc sống hiện đại, các cá nhân phải trở nên độc lập với môi trường xã hội đến mức họ không còn phản ứng một cách rập khuôn dựa theo sự thường phạt của nó nữa. Để đạt được sự tự chủ ấy, người ta phải học cách tự trao các phần thưởng cho chính mình. Người đó phải phát triển khả năng tìm thấy sự thưởng thức và mục đích, bất chấp các điều kiện ngoại cảnh. Thử thách này nghe có vẻ vừa dễ hơn mà cũng vừa khó hơn: dễ hơn, vì khả năng làm được việc đó hoàn toàn nằm trong tầm tay của mỗi người; khó hơn, vì nó đòi hỏi một sự kỷ luật và kiên trì vốn tương đối hiếm hoi trong mọi thời đại, đặc biệt là trong thời đại ngày nay. Và trước hết, việc đạt được khả năng kiểm soát các trải nghiệm đòi hỏi một sự thay đổi quyết liệt trong quan điểm về việc cái gì được xem là quan trọng và cái gì thì không.”
[Phần này hiểu đơn giản chỉ là chọn mục tiêu có ý nghĩa với mình, nỗ lực từng bước một để đạt được mục tiêu, khi ấy chúng ta làm chủ tâm trí, sức mạnh và đạt được cả những điều chúng ta mong đợi trong thời gian ngắn hoặc dài (tùy theo từng mục tiêu) để giảm sự chi phối những sự bất như ý diễn ra bên ngoài cuộc sống]
Thông tin về cuốn sách và tác giả bạn có thể đọc thông qua bài tóm tắt cuốn sách Flow của mình ở đây.