Bài tiếp theo đây của series dạy khai cuộc cờ vua sẽ tương đối ngắn hơn so với 2 bài trước. Một phần vì khai cuộc này hiếm gặp và lượng lý thuyết cũng ít nên tôi sẽ dùng nó như một bài phụ để chuẩn bị cho nội dung sau này về Phòng thủ Caro-Kann. Đồng thời cũng thử nghiệm một số cách cải thiện bài viết để giúp độc giả dễ tiếp thu nội dung hơn.

Như thường lệ, ta sẽ điểm qua một chút lịch sử và các fact thú vị về khai cuộc được viết. Sau đó sẽ đi sâu vào các ý tưởng, biến chính, phân tích những vũ khí mà đối phương có thể có và cách xử lý chúng.

Chúng ta cùng bắt đầu.

Các ký hiệu được dùng đến trong bài: ! - Nước đi hay !! - Nước đi rất mạnh ? - Nước đi yếu ?? - Nước đi sai lầm nghiêm trọng (blunder) !? - Nước đi đáng cân nhắc ?! - Nước đi không chính xác + - Chiếu # - Chiếu hết

Cái tên cuộc khai cuộc này được đặt theo tên của vua cờ thứ tư Alexander Alekhine, một trong những kỳ thủ mạnh nhất trong lịch sử cờ vua thế giới với tên tuổi lẫy lừng nhưng cũng kèm theo nhiều tranh cãi lớn. [1] Ông đã giới thiệu khai cuộc này tại một giải đấu ở Budapest vào năm 1921.

Ở thời đại ngày nay, Phòng thủ Alekhine không mang đến nhiều tính hấp dẫn cho các kỳ thủ ở hầu hết trình độ do bên Đen từ bỏ việc tranh giành trung tâm và không gian mà không nhận lại được lợi ích nào đáng kể (sẽ nói thêm). Nhiều kỳ thủ hàng đầu như Nakamura, Carlsen và Aronian cũng hay sử dụng khai cuộc này nhưng không thường xuyên. Đa phần họ chọn nó như một con bài để khiến đối phương bất ngờ.

Dẫu vậy, Phòng thủ Alekhine lại từng rất nổi tiếng trong quá khứ. Tiêu biểu nhất là khi được sử dụng bởi Bobby Fischer trong hai ván đấu với Boris Spassky tại Giải vô địch cờ vua thế giới 1972 (Trận đấu thế kỷ).

Với nước đi đầu tiên của mình, Đen mời gọi đối phương đẩy tốt e4 lên tấn công Mã, từ đó mở rộng quyền kiểm soát trung tâm bằng các tốt của mình. Kế hoạch của Đen sẽ không phải là tranh giành lại trung tâm ngay mà tập trung phát triển quân thật nhanh rồi dùng chính các quân cờ đấy "bắn rụng" cấu trúc tốt trung tâm của Trắng từ khoảng cách nhất định, theo đúng tinh thần của một khai cuộc hypermodern (siêu hiện đại). Chúng ta sẽ còn gặp lại về lý thuyết hypermodern này ở một bài khác trong tương lai xa về Phòng thủ Ấn Độ cổ (cho Đen) và có thể là Tấn công Nimzo-Larsen (cho Trắng).

Để đấu lại Phòng thủ Alekhine, tôi rất khuyến khích bạn sử dụng một vũ khí đặc biệt mạnh nhưng vẫn thường hay bị ngó lơ bởi Đen. Đó là Tấn công bốn tốt.

Trận Tấn công bốn tốt là một phương án gay gắt và quyết liệt nhất dùng để đấu lại Phòng thủ Alekhine. Đây cũng là phương án minh họa tốt nhất cho ý tưởng của phòng thủ này. Trắng tận dụng tempo (lượt đi) của mình để đuổi Mã Đen đi và dựng lên một trung tâm tốt khổng lồ (c4, d4, e5 và f4). Dù nắm quyền kiểm soát trung tâm mạnh, Trắng chỉ đẩy tốt của mình lên mà không hề phát triển quân. Đen sẽ tận dụng yếu tố này để tìm cách công phá cấu trúc của đối phương. Trắng nếu chơi bất cẩn và để trung tâm của mình bị phá nát sẽ phải chịu hậu quả.

Để phát huy tối đa sức mạnh của trung tâm tốt, Trắng cần vừa phát triển quân, vừa củng cố trung tâm tốt của mình. Ta chiếm được quyền kiểm soát thì hãy cố bảo vệ nó, đừng tham lam tìm cách mở rộng thêm.

Sau khi hai bên đổi tốt ở e5 đi, Đen lập tức tấn công vào quân tốt then chốt nhất trong thế trận của Trắng, tốt d4.

Quân tốt này đảm bảo cho cấu trúc trung tâm của Trắng vững chắc. Nếu bạn làm mất nó, cả trung tâm sẽ sụp đổ, Trắng mất đi lợi thế kiểm soát không gian của mình và quân Vua rơi vào nguy hiểm do trước đó đã đẩy tốt f lên (bởi một khi tốt f được đẩy lên, Trắng chấp nhận rủi ro Vua bị thiếu an toàn để đổi lấy lợi thế kiểm soát trung tâm).

Đen cũng biết tốt d4 quan trọng ra sao với Trắng nên sẽ tìm cách dùng quân của mình để tấn công nó, trực tiếp lẫn gián tiếp. Trực tiếp là dùng quân tấn công mục tiêu, gián tiếp là tấn công quân đối phương đang bảo vệ mục tiêu đó.

Sau 5... Nc6, cách tốt nhất để Trắng phòng thủ tốt d4 là phát triển Tượng lên e3 (mũi tên màu xanh lá). Dù phát triển Mã lên f3 cũng thực hiện được nhiệm vụ tương tự nhưng lại là nước tồi (mũi tên màu đỏ). Nó cho phép Đen phát triển Tượng lên ô g4, ghim Mã và chuẩn bị thủ tiêu quân Mã đấy luôn khi cần thiết, gián tiếp làm suy yếu quân tốt ở d4 đi. Hãy ghi nhớ chi tiết này bởi ta sẽ còn gặp lại trong bài hướng dẫn cách đấu lại Caro-Kann sắp tới.

Trắng phát triển Mã ở cánh Hậu trước, nước này cũng ngăn chặn ý đồ của Đen đưa Mã đến b4 rồi nhảy vào c2 (bắt đôi) vì Trắng có thể đưa Xe ra c1 bảo vệ.

Ở nước thứ 9 này, Đen cũng có lựa chọn khác là đưa Tượng lên b4 và Hậu lên d7. Nước thú vị 9... Bg4!? khiến Đen phải tốn thêm một nước nữa để di chuyển cùng một quân Tượng nhằm tìm cách đổi lấy quân Mã ở f3 đi. Nhiều kỳ thủ cảm thấy việc làm suy yếu trung tâm của Trắng là cần thiết, đáng để hy sinh 1 tempo quý giá đi. Cách để hóa giải các nước trên sẽ được bàn đến ở phần 2.

Đen đưa Tượng lên e7 có phần khiêm tốn hơn nhưng chuẩn bị cho nhập thành gần và hỗ trợ tấn công trung tâm của Trắng bằng nước f6.

Sau nước thứ 12, thế cờ của Trắng có lợi hơn so với Đen. Một phần nhờ vào quyền kiểm soát trung tâm tốt hơn với cụm tốt c4 và d4 (đó là lý do Trắng không cho phép Đen lấy tốt f6 ăn vào e5). Thêm nữa là cách các quân cờ của Trắng được bố trí thích hợp, chúng đều tập trung ở gần trung tâm và hợp thành 1 khối.

Lý thuyết của biến chính vẫn chưa hết. Lúc này, hai bên sẽ sử dụng nước đi của mình để cải thiện thế trận và vị trí các quân cờ. Một trong số đó là kết nối 2 quân Xe lại với nhau, ta sẽ di chuyển quân Hậu sang ô cờ mới thích hợp hơn và quân Xe ở a1 có thể chuyển sang d1.

Thêm một số chi tiết cần biết: + Mã Đen ở b6 đang gây áp lực lên tốt c4. Dù tốt này được Tượng ở e2 bảo vệ rồi nhưng nếu quân Tượng di chuyển sang đường chéo khác (ví dụ ô f3). Tốt c4 sẽ bị mất. (sai lầm phổ biến của Trắng). + Tượng Đen ở f5 không đứng ở đó để làm màu, nó đang canh giữ ô e4 ngăn không cho Mã c3 nhảy vào.

Đôi khi, nước đi phổ biến nhất lại không phải là nước mạnh nhất. Các kỳ thủ thường hay chơi nó mà không nghiên cứu kỹ lưỡng bằng engine, và thế là họ có xu hướng lặp lại sai sót mà không hề hay biết.

Nước tiếp theo đây của Trắng chính là một ví dụ. Như các bạn có thể thấy ở hình trên, quân Xe Đen ở d8 đang "tia" vào quân Hậu. Theo logic mà nói, Trắng sẽ né Hậu ra để tránh đường tấn công của Xe đối phương bằng nước 15. Qc1 nhằm tránh các ý đồ mà Đen có thể làm với quân tốt d4 đang bị ghim. Nhưng hóa ra, Hậu vào c1 lại là nước thiếu chính xác và nó cho phép Đen có cơ hội cân bằng thế trận. Nước chính xác nhất và kém phổ biến hơn sẽ là 15. Kh1!

(Đổi màu bàn cờ để ra hiệu bài viết đang nói đến biến khác)

Tại sao Hậu vào c1 lại sai? Nó sai là bởi vì Đen có nước 15... e5, tấn công vào trung tâm. Trắng trông có vẻ vẫn còn nhàn và chỉ cần đẩy tốt lên d5, giữ được trung tâm vững chắc kèm theo tấn công quân Mã ở c6. Nhưng Đen có một ý tưởng hay đó là nhảy Mã vào d4, hy sinh 1 quân tốt đi.

15... e5 16. d5 Nd4! 17. Nxd4 exd4 18. Bxd4 và Đen trả lời bằng 18... Bg5!

Sau Tượng g5, bỗng nhiên Hậu Trắng không còn nơi nào khác để chạy đi ngoài việc phải trốn vào góc bàn cờ ở a1.

Đen lập tức tấn công lần nữa. 19. Qa1 c5

Trắng không thực hiện bắt tốt qua đường để tránh đòn chiến thuật của Đen: 20. dxc6 Rxd4 21. Rxd4 Be3+ (hình dưới)

20. Bf2 Bc2 (nước duy nhất mà Đen có thể tạo đe dọa) 21. Rde1 Rxf2! 22. Rxf2 (22. Kxf2?? Qe3#) Be3

Sau khi ăn lại Xe ở f2, Đen dù kém một tốt nhưng có thế trận cân bằng. Các quân cờ của Đen hoạt động tích cực, còn Trắng thì có quân Hậu vẫn đang ngồi trong một góc. Toàn bộ chuỗi nước đi mà bạn vừa thấy là lý do vì sao mà đôi khi nước đi phổ biến nhất lại là một sai sót. Nếu bạn đọc là một người thích chơi Alekhine, tôi rất khuyến khích bạn ghi nhớ biến này như một vũ khí để counter lại Tấn công bốn tốt.

Vậy nên, nước chính xác nhất là 15. Kh1!

Nước đi này hoàn toàn ngăn chặn được ý đồ đẩy tốt lên e5 của Đen. Nếu Đen vẫn chơi biến như trên: 15... e5 16. d5 Nd4 17. Nxd4 exd4 18. Bxd4 Bg5, Hậu Trắng giờ đây có thể chạy vào ô e1, không như khi đứng ở c1.

Chính nước 15. Kh1 tước đi hết cơ hội của Đen. Không còn nước chiếu nào diễn ra ở đường chéo a7-g1 nữa, không còn nước thí Xe vào f2 nữa. Sau 19. Qe1, Đen có thể đưa Tượng vào c2 để tấn công Xe nhưng cũng chỉ dừng lại ở đấy, Trắng chỉ cần đưa Xe về a1 và có thế trận tốt. Đen đã mất trắng đi một quân tốt mà không đổi lại được gì.

Trong ván đấu giữa Robson - Naroditsky tại giải Vô địch Mỹ 2021 đã xuất hiện thế cờ tương tự. Sau 15. Kh1, Đen chính vì không thể đẩy e5 nên đã dần dần mất đi hết nước cờ hữu dụng. Kèm theo vị trí tồi của Mã ở b6 và tốt cô lập ở e6, thế trận của Đen rất tồi tệ và phải chịu kết quả thua cuộc sau 48 nước đi. Naroditsky nhận xét rằng lý do anh ấy thua một phần cũng quyết định bởi khả năng tính toán nữa. [2]

Sau chính ván đấu này, nhiều người bắt đầu biết đến nước 15. Kh1 hơn.

Thay vì đặt ở e7, Đen chọn cách đặt Tượng ở ô cờ có phần tích cực hơn. Mã Trắng ở c3 hiện đang bị ghim, nhưng đòn ghim này không hề đáng sợ cho Trắng bởi Mã đã được bảo vệ bởi tốt và Vua Trắng sau này cũng đi chỗ khác bằng cách nhập thành. Hơn nữa, quân Mã này lại không giữ nhiều vai trò trong việc bảo vệ trung tâm của Trắng. Chính điều này khiến nước 9... Bb4 kém phổ biến hơn so với các biến khác.

10. Be2 O-O 11. O-O Na5 (tấn công tốt c4) 12. c5 Bxc3 13. bxc3 Nd5 14. Bd2 Nc6 và 15. c4

Đây cũng là lựa chọn cho nhiều kỳ thủ. Đen hy sinh 1 tempo để tăng thêm áp lực lên trung tâm của Trắng. Dù khá phiền phức nhưng Trắng đã phát triển đủ quân của mình để bảo vệ trung tâm, nước Tượng g4 giờ cũng không quá nguy hiểm. Sau khi Tượng Đen đổi vào Mã, Trắng có được cặp Tượng và trung tâm mạnh hơn sau khi lấy tốt g2 ăn vào.

10. Be2 Bxf3 11. gxf3 Qh4+ 12. Bf2 Qf4 13. c5 (vì Tượng ở e2 bị quá tải do bảo vệ cả 2 quân tốt c4 và f3 cùng một lúc).

Theo Wiki thì biến này đã trở nên phổ biến hơn gần đây. Tôi không biết gì nhiều để mà nói về nó. Đen đưa Hậu lên để chuẩn bị nhập thành xa còn Trắng nhập thành gần. Thế trận lúc này xuất hiện tình huống hai bên nhập thành khác phía, cuộc chiến sẽ phức tạp và quyết liệt hơn nhưng Trắng vẫn có lợi thế lớn.

Gambit này vô cùng hiếm. Câu chuyện là tôi từng gặp nó một lần và rơi thẳng vào bẫy của đối phương. Mục đích Đen đẩy tốt lên b5 là để nhử Tượng c1 ăn vào, từ đó đứng ở vị trí không được bảo vệ. Chẳng hạn như 4. Bxb5 c5 5. c3 cxd4 6. cxd4?? Qa5+ và Đen bắt được Tượng.

Để tránh mắc sai lầm và cũng không phải ghi nhớ một loạt các nước đi chính xác khác nhau. Tôi khuyên bạn chỉ cần thay đổi trình tự nước đi.

1. e4 Nf6 2. e5 Nd5 và 3. c4 Nb6

Đen buộc phải chạy Mã về b6, chặn đường quân tốt b7. Trắng sau đó đẩy d4 và tiếp tục triển khai Trận bốn tốt như bình thường.