Lịch sử: Đeo kiếm/bao đựng tên sau lưng, thực tế hay giả tưởng?

Theo như câu hỏi tiêu đề, bạn có bao giờ nhận định đeo kiếm/bao tên sau lưng là chuyện rất "hiển nhiên" chưa? Mình nghĩ cái "hiển nhiên" đó chủ yếu tới từ phim ảnh và các tác phẩm đại chúng nói chung hơn là dựa vào lịch sử xác thực! Không dài dòng nhiều, chúng ta vào thẳng chủ đề bài viết luôn!

*Chú ý: nội dung dưới đây mình sẽ có đề cập tới vị trí "sau lưng", các bạn nên hiểu là phần lưng vai cho tới phần lưng mạn sườn khiến việc rút kiếm/tên sẽ là vòng tay qua vai để rút. Còn nếu là vị trí "bên hông" tức là phần hai bên hông và eo hông sau lưng.

Trước hết, bạn nhận định thế nào về việc đeo kiếm sau lưng như hình trên? Rất ngầu phải không? Nói chung, mình không nghĩ được ra tác dụng nào khác ngoài việc chỉ để cho đẹp, cho "ngầu lòi"? Mình tin là vậy bởi những dẫn chứng sau:

Dựa vào những thông tin kiểm chứng và lịch sử xác thực, việc đeo kiếm sau lưng thực sự là không cần thiết, nhất cho việc chiến đấu nói chung. Nếu rút kiếm, kiếm sẽ bị kẹt lại, không thể rút được hết lưỡi kiếm ra khỏi bao bởi chiều dài từ bàn tay khi tay hướng lên trần nhà giống như rút kiếm của một người trưởng thành so với lưng vai với một góc cỡ 70 độ sẽ đạt xấp xỉ 40-48cm (với mình là ~42cm). Vậy với phần lưỡi kiếm của một thanh kiếm tiêu chuẩn như longsword (như hình The Witcher trên) đạt 85-110cm, kiếm jian (kiếm thẳng 2 lưỡi Trung Hoa) với 70cm... thì làm sao có thể rút được kiếm ra khỏi bao? Đó mới chỉ tính riêng phần lưỡi kiếm!

Kiếm thẳng không được thì thử kiếm cong? Rất tiếc cũng không khả thi là mấy khi mà katana cũng đã đạt tới 65-80cm hay szabla (kiếm cong Ba Lan) đạt cỡ 85cm... Có thể là bạn vẫn rút được, chỉ là sẽ mất thêm vài bước nữa, cơ mà chậm chỉ vài giây trên chiến trường Trung Cổ thì khả năng là đầu bạn đã rơi rồi!

Vậy với các loại kiếm ngắn, đoản kiểm như short sword - kiếm ngắn Trung Cổ hay wakizashi đạt cỡ 30-60cm khả năng vẫn có thể rút được nếu đeo sau lưng. Nhưng mà ngắn như vậy thì mục đích đeo sau lưng không hề "ngầu" chút nào! Thực tế, chúng lại còn là kiếm phụ, mục đích thường là chúng sẽ được đeo thuận với thanh kiếm chính cơ bản, như katana đeo cùng một bộ với wakizashi bên cạnh.

Nếu chỉ đeo kiếm như một cách "mang vác" thì chúng cũng bất lợi không kém. Đeo kiếm sau lưng rất dễ bị lấy cắp do nó là món đồ giá trị, hoặc gây vương víu sau lưng… Mặc dù chúng có lợi thế cố định không "lung lay" như đeo kiếm bên hông! Nhưng rõ ràng, trong lịch sử việc đeo kiếm sau lưng cũng không quá phổ biến. Các bức tranh, bức họa cổ điển sau đây đều cho thấy việc đeo kiếm bên hông mới là thực tế do dễ rút, dễ kiểm soát thanh kiếm hơn:

Tuy nhiên, vẫn có một vài trường hợp đặc biệt có đeo kiếm sau lưng, chẳng hạn kiếm đôi như kiếm cong dhaab của Xiêm, Ấn Độ và nhất là Thái Lan... Những thanh kiếm cong này có lợi thế đủ ngắn và đủ "mượt mà" khi rút kiếm, phù hợp với môn võ "song kiếm" vùng này.

Thực tế mà nói, chỉ một vài văn bản lịch sử mô tả binh lính Trung Quốc, Samurai Nhật Bản, chiến binh Celt, Hiệp sĩ châu Âu… đeo kiếm sau lưng bằng một chiếc dây đai buộc kiếm dài qua vai, cho phép các thanh kiếm dài quá khổ hơn như greatsword châu Âu và ōdachi Nhật Bản được buộc ngang lưng. Tuy nhiên, họ sẽ tháo ra khỏi lưng rồi mới rút kiếm chứ không hề vòng tay qua vai rồi rút kiếm!

Bonus: không có trường hợp các Nhẫn giả (Ninja/Shinobi) đeo kiếm sau lưng như nhiều phim ảnh mô tả. Bởi thứ nhất, sẽ cực kỳ bất lợi do tính chất thực hiện các nhiệm vụ đột nhập, gián điệp, thu thập thông tin cần phải kiểm soát được vũ khí trang bị đem theo; hai là loại kiếm ninjatō của Nhẫn giả hầu hết chỉ xuất hiện trong các tác phẩm đại chúng, hơn là tài liệu lịch sử.

Các bạn có thể tham khảo video trên, hãy tua đến đoạn 10:55, vị cựu Nhẫn giả đây sẽ giải thích cho các bạn cách chạy và kiểm soát thanh kiếm bên hông, đại loại: hai tay giữ chặt kiếm và chạy với kĩ thuật chạy của riêng họ.

Cung tên đã xuất hiện trong lịch sử hơn 5000 năm (và có thể còn xa hơn thế). Chúng từng là món vũ khí cực kỳ lợi hại của nhiều binh chủng cung binh sừng sỏ nhất lịch sử như kỵ binh bắn cung Mông Cổ, longbowman xứ Wales của Anh, cung thủ xe ngựa Ai Cập... và chỉ cho tới khi bị thay thế bởi súng khi các loại súng hỏa mai bắt đầu xuất hiện phổ biến ở thế kỷ 16! Các cung thủ kể trên không bao giờ đeo bao tên sau lưng, họ luôn đeo bên hông! Lý do rất đơn giản, đeo bao tên bên hông giúp họ kiểm soát được số lượng tên bắn, dễ rút hơn do tên ở vị trí dễ thấy và đặc biệt khi bạn di chuyển liên tục với bao tên sau lưng, tên có thể gây vướng víu hoặc dễ bị rơi vung vãi hơn...

Lar Andersen - một cung thủ hiện đại cố gắng hồi sinh các kỹ thuật bắn cung lịch sử từng bị lãng quên. Từng làm cố vấn cho bộ phim Robin Hood 2018, một số kĩ thuật bắn cung của anh điêu luyện tới mức tưởng chừng như là bất khả thi, chẳng hạn “bẻ cong” hướng bay mũi tên, bắn phản lại mũi tên đang bắn ngược lại hay bắt lấy mũi tên bằng tay không… Anh cũng hồi sinh kĩ thuật cầm nhiều mũi tên một lúc trên tay và có thể bắn liên tục, thứ tưởng chừng đã chết chỉ có trong lịch sử.

Vậy, trường hợp nào chỉ xảy ra nếu cung thủ đeo bao tên sau lưng? Cung thủ đeo bao tên bên hông và bắn với nhiều mũi tên một lúc cầm trên tay như vậy trong lịch sử vốn chỉ xảy ra với cung thủ luôn cơ động (như bắn khi phải chạy liên tục, bắn trên lưng ngựa hay chiến xa...), lối đánh đòi hỏi tốc độ và chiến thuật cao, được đào tạo lâu dài hết mức để có thể liên tục giương cung, có thể tiêu diệt một lượng lớn kẻ địch luôn chuyển động trên chiến trường từ thời Cổ đại cho tới Trung đại!

Cung thủ đeo bao tên sau lưng hẳn phải là cung thủ hiện đại hơn, bắn với mục tiêu ít chuyển động như bia bắn tĩnh, đứng ở vị trí cố định với tần suất bắn thấp, bao tên sau lưng được thiết kế hiện đại có thể giữ các mũi tên cố định, lại dễ rút hơn...