Tìm hiểu và theo đuổi chủ nghĩa Khắc Kỷ hơn 1 năm trở lại đây, cùng với trải nghiệm riêng của mình mà tôi có sự liên kết giữa hai khái niệm trên tuân theo một quy luật. Trường phái Khắc Kỷ đã được hình thành và phát triển trong 2000 năm qua, trong khi Dopamine chỉ mới được phát hiện chưa đầy 1 thế kỷ. Dù vậy, các triết gia cổ đại đã dùng thực nghiệm đời sống của chính mình để theo đuổi triết lý Khắc Kỷ. Và truyền bá những triết lý đó vì cái lợi cho nhân loại. Mặc dù họ chưa biết Dopamine là gì.
Để bắt đầu nói về sự liên quan về tác hại của liều cao Dopamine, và chúng ta có thể cai nghiện nó bằng thực hành Khắc Kỷ, thì câu hỏi sau đây hẳn mỗi người đều đã một lần đặt ra cho chính mình.
Đã bao giờ bạn cảm thấy mệt mỏi và chán nản khi không muốn làm việc mà chỉ thoải mái khi nằm trườn trên ghế sofa và xem TV.
Tại sao tôi mê lướt Tiktok và có thể dành cả ngày để lướt Tiktok, còn khi làm việc hay học tập thì được một chút đã uể oải.
Thậm chí ngay cả những công việc khác nhau tôi đều có hứng thú khác nhau, công việc thì được thực hiện bằng tất cả quyết tâm, còn có công việc thì bằng sự hời hợt.
Đó là cơ chế phần thưởng của Dopamine. Khi hormone hạnh phúc Dopamine trong cơ thể được giải phóng với số lượng lớn, bạn sẽ có cảm giác thích thú, hưng phấn, tràn đầy cảm hứng. Ngược lại, mức độ Dopamine thấp sẽ làm giảm động lực, giảm sự nhiệt tình, giảm khả năng tập trung và mất năng lượng.
Các hoạt động giải trí và công nghệ ngày càng đổi mới và phát triển không ngừng, nó khiến cho tâm trí chúng ta có thể trở nên quá tải và mất cân bằng. Đặc biệt là khi chúng ta có quá nhiều những cảm xúc hưng phấn thông qua việc tạo ra Dopamine liên tục.
Dù vậy, việc học tập hay công việc cần thiết của bạn lại không cung cấp đủ lượng Dopamine tương tự, đây là câu trả lời cho việc chúng ta luôn cảm thấy uể oải và chán nản khi làm việc của mình.
Bởi vì khi tiếp xúc với liều cao Dopamine khiến nồng độ của nó trong máu vượt quá mức bình thường. Ví dụ mức cơ bản là 100, sau khi trải qua kích thích Dopamine trong thời gian dài khiến cho mức bình thường của chỉ số này trong cơ thể tăng lên 200 thì ta phải tìm kiếm những kích thích với độ mạnh tương tự mới có thể cảm thấy hứng thú.

Dopamine tích cực và tiêu cực

Kích thích tích cực là những hoạt động mang tính tích cực mang lại ý nghĩa. Mà trong và sau khi thực hiện chúng bạn có thể cảm thấy vui vẻ và mãn nguyện. Loại kích thích này thường đem lại mức tăng Dopamine bền vững và từ từ, chậm rãi và lâu dài. Khi mà những việc nhỏ như rửa chén, quét nhà, nhìn bầu trời qua khung cửa sổ, thậm chí ngắm một bông hoa nhỏ cũng khiến cho ta cảm thấy thoải mái và vui vẻ. Xem một bài giảng khiến bạn tâm đắc. Gặp người yêu quý và khi nhớ lại khoảnh khắc đó thì bạn mỉm cười.
Dopamine tích cực sẽ được sản sinh ra khi bạn hoàn thành một công việc, giúp đỡ một người ăn xin, nói chuyện với một người và sau cuộc trò chuyện đó bạn cảm thấy mình có thêm nhiều kiến thức mới, tham gia một chuyến đi tình nguyện đến vùng núi để cùng giúp đỡ những người nghèo khó và cũng để trải nghiệm những bầu không khí mới, đất trời mới.
Kích thích Dopamine tiêu cực thì bạn chỉ thấy vui (hoặc không) trong trải nghiệm kích thích đó, và chắc chắn sẽ thấy hối hận và tội lỗi ngay sau. Nó để lại cho bản thân cảm giác chóng vánh, tiếc nuối khi kích thích ấy không còn nữa.
Những thứ làm tăng Dopamine tiêu cực: Chất gây nghiện, Bia rượu, Porn, Đồ ăn không lành mạnh, Game, Mạng xã hội, Đường,…
Cuộc sống mà luôn luôn cần lượng Dopamine cao để cảm thấy hạnh phúc chắc chắn là một khoảng thời gian phí phạm và không đáng. Khi mà những điều tốt đẹp và mang lại ý nghĩa đều bắt nguồn từ đam mê và nỗ lực chứ không phải do một kích thích thoáng qua và chóng hư.
Tôi tận mắt chứng kiến một người bạn làm dev quần quật từ sáng đến tối với chiếc laptop của mình nhưng tối về cậu ta vẫn tự nấu ăn, dọn nhà, tối 12h đi ngủ và ngày nào cũng duy trì sự kỷ luật như thế. Điều quan trọng là tôi không bao giờ thấy cậu ta mệt mỏi hay than vãn điều gì, ngược lại còn rất vui vẻ. Nguồn năng lượng đó khiến tôi cảm thấy ganh tỵ.
Hẳn cậu ta đã kiểm soát tốt lượng kích thích tích cực mà cơ thể nhận vào và hạn chế tối đa Dopamine xấu.
Để đưa lượng Dopamine cơ bản về lại bình thường thì tôi có một cách để giúp bạn đó là cai nghiện Dopamine.

Dopamine detox

Did Stoics invent dopamine fasts? (Video)
Is Dopamine Fasting Rehashed Stoicism? (Blog)
Đầu tiên, cai nghiện thì đúng nghĩa với từ cai nghiện. Bạn phải nhận thức đúng hành vi nào là xấu, chúng vừa giết thời gian của bạn, vừa làm bạn cảm thấy hứng thú tuy nhiên không đem lại ý nghĩa gì. Từ đó hạn chế tối đa thời gian sử dụng chúng và tốt hơn là loại bỏ hoàn toàn định nghĩa của chúng ra khỏi đầu óc (nếu kích thích đó thực sự không cần thiết cho công việc và sinh hoạt).
Đây là một vấn đề liên quan đến thói quen và bạn cần sự kỷ luật. Và chắc chắn cần một sự tập luyện. Tôi tin chắc rằng kỷ luật không chỉ giúp bạn thực hiện tốt nhiệm vụ Dopamine detox mà còn giúp bạn có nhiều thành tựu trong chính công việc đang làm.
Trong sách Atomic Habits có một cách đó là tạo một môi trường khác cho bạn. Bằng cách chuyển hướng sự chú ý của bản thân sang các hoạt động khác, làm cho bản thân mình bận rộn hơn, làm nhiều việc có ích hơn.
Thứ hai, công việc hay deadline của bạn dù không mang lại nhiều hứng thú, nhưng niềm vui của bạn khi hoàn thành một nhiệm vụ, một bài tập nào đó cũng đủ để thúc đẩy bạn luôn muốn cố gắng. Và đó là cách để duy trì Dopamine tích cực và đưa lượng Dopamine cơ bản của bạn lên cao hơn, như 150 chẳng hạn. Để làm được điều đó có rất nhiều cách để luyện tập với sự nỗ lực bền bỉ: Thiền, Chơi thể thao, Ngủ đủ giấc, Ăn đủ chất, Nghe nhạc, Tắm nắng, Thực hành Khắc Kỷ và Lòng biết ơn.
Ăn nhiều rau củ hơn, ăn ít thịt hơn cũng sẽ khiến bạn hạnh phúc
Ăn nhiều rau củ hơn, ăn ít thịt hơn cũng sẽ khiến bạn hạnh phúc

Về triết lý Khắc Kỷ

Triết lý Khắc Kỷ về bảo toàn đức hạnh, đức hạnh là điều tốt đẹp duy nhất của con người và là con đường dẫn đến hạnh phúc. Ta làm được điều đó bằng cách an tĩnh trong mỗi phút giây, cảm nhận sự bình yên của chính mình để soi xét mọi thứ từ nhận thức đến cảm xúc của chúng ta, giữ cho chúng luôn được quân bình (không thái quá, không vui quá và không có gì để ta buồn khổ).
Về phương diện này, tôi nhận thấy sự tương đồng trong việc Thực hành Chánh niệm với Khắc Kỷ thực hành. Có rất nhiều bài báo/video về chủ đề này, dưới đây là một số:
Sự tương đồng giữa PHẬT GIÁO & CHỦ NGHĨA KHẮC KỶ | Jimmy Buổi Tối | Lối sống (Được đăng trên Youtube của Spiderum)
Chủ nghĩa khắc kỷ và Phật giáo (Một bài viết khá hay trên Spiderum)
Bằng cách kiểm soát nhận thức của chúng ta, các nhà Khắc kỷ cho chúng ta biết, chúng ta có thể tìm thấy sự minh mẫn trong tinh thần. Khi chúng ta nhận thức và hành động một cách đúng đắn và chính đáng, chúng ta sẽ làm được điều đó. Khi chúng ta sử dụng và sắp xếp ý chí, chúng ta sẽ tìm thấy sự khôn ngoan và quan điểm để đối phó với bất cứ điều gì mà thế giới bắt chúng ta phải đối mặt. Và tin rằng bằng cách khiến bản thân cũng như những người khác trở nên vững chãi hơn qua những quy tắc này, ta có thể nuôi dưỡng khả năng sức bật tinh thần, mục đích và cả niềm vui trong cuộc sống.
Sinh ra trong thế giới cổ đại đầy biến động, Chủ nghĩa Khắc kỷ nhắm vào bản chất khó đoán của cuộc sống thường nhật. Thế giới hiện đại của chúng ta có vẻ khác hoàn toàn so với thế giới có Cổng vòm thành Athens của người Athen Agora cũng như Quảng trường và tòa án của Rome. Nhưng những người theo chủ nghĩa Khắc kỷ đã rất nỗ lực để nhắc nhở bản thân rằng những gì họ đối mặt không có gì khác biệt với những gì tổ tiên họ phải đối mặt, và tương lai sẽ không thay đổi hoàn toàn bản chất và sự kết thúc của sự tồn tại của loài người. Một ngày giống như tất cả các ngày, như những người theo chủ nghĩa Khắc kỷ đã nói. Và nó vẫn đúng. Điều này đưa chúng ta đến vị trí hiện tại mà ta đang đứng.
Như vậy, các triết gia cổ đại theo chủ nghĩa Khắc Kỷ đã biết kiểm soát nhận thức và cảm xúc của mình, tránh sự thái quá. Việc tránh những cảm xúc quá độ giúp bạn làm chủ được bản thân thay vì để cảm xúc làm chủ. Tương tự, việc làm chủ nhận thức sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của sự việc và đưa ra phán đoán và hành động đúng đắn. Và bởi vì nhận thức của chúng ta về mọi việc sẽ gây ra phần lớn mọi phiền muộn trong ta. Chứ không phải bản thân những điều đó.
Thực hành Khắc Kỷ giúp ta an tĩnh trong mỗi phút giây và giữ sự quân bình trong cảm xúc và trong tâm trí (giống Thực hành Chánh niệm). Đây chắc chắn là một phương pháp hữu ích cho những ai đang gặp vấn đề về động lực sống hay mục đích sống. Ngoài ra còn có nhiều phương pháp như tôi đã liệt kê ở trên. Thiền cũng là một phương pháp hữu ích như thiền chánh niệm, thiền quan sát hơi thở,… và mỗi phương pháp đều là một phương trời rộng lớn mà mỗi chúng ta cần có một sự tìm tòi nghiêm túc.
Những phương pháp đã được các triết gia cổ đại, những cụ thánh tiên hiền nghiên cứu bằng thực nghiệm đời sống của chính họ. Tất cả thu hoạch trong quá khứ được thêm vào trong kho tàng của họ. Đó là những kho báu mà họ đã tích lũy và giờ chúng ta là người hưởng thụ. Việc của chúng ta là áp dụng kiến thức đó sao cho phù hợp với thời đại và đời sống cá nhân của bản thân. Gom nhặt tất cả trải nghiệm của các thời đại vào thành làm một. Và suy ngẫm. Chỉ có những kẻ vô ơn bạc nghĩa mới không nhận thấy rằng những kiến trúc sư vĩ đại đã để lại những thiết kế đáng giá. Giả như muốn chạy một chiếc xe lại phải nghiên cứu chế tạo ra từng con ốc vít và xem bánh xe làm bằng gỗ hay đồng thau thì thật vô nghĩa.

Họ biết cách tiết kiệm năng lượng của bản thân vào những việc mà tâm trí cho là đúng đắn. Không đặt trái tim mình vào quá nhiều thứ và kiểm soát nhận thức của bản thân. Đồng thời tránh xa những kích thích tiêu cực từ những cám dỗ, những thứ làm nhiễu loạn tâm trí và loại bỏ những năng lượng tiêu cực. Tất cả những điều trên làm đời sống của họ có ý nghĩa, có sự tỉnh thức và bình yên trong tâm hồn. Khi chẳng biết Dopamine là chi nhưng họ vẫn sống một cuộc đời đáng sống.
Một đức tính quan trọng nhất trong thực hành Khắc Kỷ giúp chúng ta cảm thấy hạnh phúc là lòng biết ơn. Khi mà chúng ta có lòng biết ơn về mọi điều xung quanh mình thì sẽ cảm thấy cuộc sống này đáng sống hơn. Biết ơn chính mình đã luôn cố gắng để giữ gìn cơ thể khỏe mạnh, có một đầu óc tỉnh táo để luôn nỗ lực. Biết ơn Gia đình vì đã luôn là nơi yên bình nhất, sau mọi trăn trở ngoài kia thì nơi ngủ ngon nhất vẫn là nhà.
Biết ơn các bạn đã đọc bài viết này. Mong bài này đã mang lại cho các bạn những kiến thức hữu ích mà tôi đã tổng hợp được cùng một chút năng lượng vui vẻ của bản thân mình.^^
Chúc các bạn năm mới có nhiều niềm vui, sức khỏe dồi dào và năng lượng mới, động lực mới để hoàn thành các mục tiêu của bản thân.
Tài liệu tham khảo:
[The Daily Stoic - Stephen Hanselman, Ryan Holiday]