Hauntology - Bóng ma từ quá khứ.

Khi nghe một bản nhạc, vào mỗi một khoảnh khắc duy nhất thì chúng ta chỉ có thể nghe thấy được một nốt nhạc vang lên. Nhưng những nốt nhạc đã được nghe phía trước đó (dù âm vang của nó không còn nghe thấy nữa) vẫn "ám" vào cái trải nghiệm nghe nốt nhạc hiện tại của chúng ta. Đó chính là sự pha trộn giữa quá khứ vào hiện tại để tạo nên một giai điệu.

Hauntology - Ám ảnh bản thể - Chắc chắn các bạn đang thấy khó hiểu nếu đây là lần đầu bạn tiếp xúc với từ này. Ám ảnh bản thể là một khái niệm về một cái bóng mờ từ quá khứ ám vào hiện tại, và cái thứ nằm trong tiềm thức của con người này sẽ tác động lên các hoạt động trải nghiệm cuộc sống của chúng ta. Đôi khi dễ nhận ra, nhưng đôi khi lại không thể thấy được. Nó vừa là một món quà, vừa là một thứ khó chịu, và chúng ta không thể chạy thoát khỏi nó.

Không phải ngẫu nhiên mà 1977 Vlog nhanh chóng nổi tiếng chỉ sau vài video được đăng lên. Bản thân các video của 1977Vlog là những câu chuyện xoáy vào hiện tại nhưng lại chứa đầy những bóng ma của quá khứ. Chúng ám vào trải nghiệm của chúng ta khi xem và từ đó tạo ra một "giai điệu" cuốn hút. Là những khung hình màu trắng đen, là giọng đọc chậm rãi của những thước phim cũ, là định dạng đầy "đom đóm hạt mè nhấp nháy" của những chiếc tivi xài ăng-ten ngày xưa, của thời kỳ những chiếc tivi đen trắng trong quá khứ. Và nó còn kèm theo đó là những tác phẩm và nhân vật văn học thời học sinh, thứ mà quá khứ gần như ai cũng đã từng trải qua ít nhiều.

Thừa nhận rằng những video đó cũng khá công phu và chất lượng. Nhưng nếu để phụ đề, hoặc lồng tiếng Anh vào cho người từ phương Tây xem thì chắc chắc họ sẽ không có những trải nghiệm từ những ám ảnh bản thể giống như người Việt khi xem chúng. Nó cũng giống như cách chúng ta xem những bộ phim Tây có cảnh rạp chiếu phim ngoài trời, chúng ta biết từng có nhiều rạp chiếu ngoài trời như vậy, nhưng chúng ta không bị ám bởi chúng, vì quá khứ chúng ta chưa hề trải qua điều đó.

Tôi đã nói ở trên là bạn không thể chạy thoát khỏi nó. Nhưng thực ra vẫn có một cách. Hãy tưởng tượng bạn đang sống cuộc sống của nhân vật chính trong phim Memento của Nolan. Ở cuộc sống ấy bạn sẽ quên đi toàn bộ quá khứ, tất cả mọi thứ đã xảy ra, bạn luôn ở với hiện tại (chỉ với chút ít ký ức của quá khứ gần). Trong một cuộc sống như vậy, liệu chúng ta sẽ cảm thấy như thế nào? Chúng ta sẽ muốn biết xa hơn về quá khứ bằng cách cố gắng ghi chép (như nhân vật trong phim) để làm tiền đề hành động cho tương lai. Hay là mặc kệ mọi thứ và cứ sống ở hiện tại ấy thôi? Tôi không cho là bạn sẽ chọn theo phương án thứ hai này.

Disney chuyển các bản hoạt hình của 20 năm trước, (thứ mà chúng ta từng chỉ được phép xem khi đã hoàn thành bài tập về nhà) thành các bộ phim live action. Ngay cả khi chúng dở tệ và khô khốc như The Lion King (live action) thì người ta vẫn đổ tiền ầm ầm vào để mong mỏi được sống lại một thời xưa cũ. Và họ thành công, ý tôi là Disney, họ kiếm được hơn tỷ rưỡi doanh thu từ bộ phim ấy. Họ sẽ không dừng lại đâu.

Hoặc một bộ phim mới gần đây như Ready Player One mang hoài niệm cho các game thủ. Bạn sẽ bắt gặp rất, rất nhiều trứng phục sinh (easter eggs) theo mọi nghĩa trong phim này. Nếu bạn không bắt gặp điều gì trong Ready Player One thì có lẽ bạn đến từ một vũ trụ khác hoặc là bạn không thuộc về thế hệ hiện tại.

Tương tự như vậy, chúng ta có series Stranger Things dành cho quá khứ những năm 80s ở Mỹ, và sắp tới đây - mặc dù không chắc lắm - là Wonder Woman 1984 cũng là bối cảnh 80s.

Không chỉ trên mặt trận phim ảnh, các quảng cáo từ các nhà marketing cũng khai thác điều này. Bạn hãy thử xem video này và thấy điều gì?
https://www.youtube.com/watch?v=UETG1YEdxvo
Lời thoại loạn xạ, không khớp với khẩu hình, giống như là một đoạn phim nước ngoài được lồng tiếng chứ không phải từ người Việt. Bối cảnh là chuyện ghen gổng ở công sở, chuyện bà vợ mắn nhiếc chồng,... bạn thấy quen không. Không à? Oke, nhưng những bà nội trợ - những mục tiêu của quảng cáo này - thì có quen lắm đấy. Đó là kiểu mẫu của những bộ phim Hàn Xẻng dài tập được lồng tiếng và chiếu trên tivi nhiều năm trước, thứ mà các bà nội trợ đã từng ngày ngày mong ngóng để được xem tập tiếp theo. Nếu bạn xem quảng cáo và không thấy bị "ám" gì, chuyện đó là bình thường. Nhưng những bà nội trợ thì có. Và họ - những nhà marketing - chỉ cần có vậy.

Tất nhiên, không phải lúc nào chiêu bài này cũng thành công. Warcraft III là một tựa game nổi tiếng nhiều năm trước. Và gần đây họ có thông báo làm lại game này. Tin tức này khiến cho bao nhiêu là game thủ mong ngóng. Các game thủ mong đợi sẽ tìm lại được tuổi thơ trong một bối cảnh mới mẻ, họ muốn bị "ám". Nhưng cuối cùng Blizzard đã cho ra một "phiên bản làm lại" thảm hại với vô số gạch đá từ khắp nơi. Điều này cho thấy rằng nếu bạn muốn dùng ám ảnh bản thể như một công cụ thì hãy cẩn trọng, dùng cho chính xác và đúng đắn. Nếu không, bạn sẽ nhận được một quả đắng ngắt khi không vượt được tượng đài của quá khứ. Đừng để ông vua nhanh chóng trở thành kẻ ăn mày dĩ vãng như Warcraft III-phiên bản làm lại.

Giờ đây có lẽ bạn đã hiểu thêm chút về cái khái niệm ám ảnh bản thể này. Có rất nhiều những ví dụ thực tế mà các bạn có thể tự ngẫm nghĩ và nghiệm ra được. Mỗi người có những trải nghiệm quá khứ khác nhau. Nên mỗi chúng ta sẽ bị ám bởi những con ma khác nhau.

+ Mùi gỗ bút chì, mỗi khi tôi ngửi mùi cây bút chì mới gọt, cảm giác lưu luyến, bỡ ngỡ của ngày đầu tiên đến trường, những ngày đầu tập viết nguệch ngoạc.

+ Những câu chuyện của Nguyễn Nhật Ánh hay Vừa Nhắm Mắt Vừa Mở Cửa Sổ của Nguyễn Ngọc Thuần. Tôi không biết rằng trẻ em của 100 năm nữa khi đọc mấy truyện này có bị "ám" như tôi và thế hệ bây giờ không, vì lúc đó trải nghiệm tuổi thơ của chúng có thể sẽ đã rất khác.

+ Một số bộ phim ma hoặc kinh dị của phương Tây không làm tôi sợ. Có vài cảnh hù dọa gây giật mình thì có. Nhưng sợ thì không. Ở những bộ phim ma hoặc kinh dị của phương Tây, người ta thường sử dụng các yếu tố gây sợ hãi như bàn cầu cơ, chú hề, búp bê,... là những thứ gắn liền với tuổi thơ của trẻ em phương Tây. Rất đỗi xa lạ với tôi. Ngược lại, với phim ma kiểu Á Đông, với những yếu tố như tiền giấy bay, lụa trắng, khói nhan mờ,... thì thường sẽ gây ra ám ảnh nhiều hơn.

+ Và cũng đã khá là lâu rồi tôi quên không xem một bộ phim anh hùng kiếm hiệp nào. Ngày xưa, game Võ Lâm Truyền Kỳ thống lĩnh thị trường game online Việt Nam không chỉ vì nó là game xuất hiện sớm. Mà phần lớn là nhờ thế hệ lúc đó đã bị "ám" rất nặng bởi phim truyện kiếm hiệp. Cũng thời điểm đó, một game nổi tiếng là Ragnarok cũng được VNG phát hành. Nhưng nó lại thuộc về những câu chuyện thần thoại văn hóa Bắc Âu. Một thứ xa lạ với người Á Đông lúc bấy giờ. Và chẳng lạ gì chỉ hơn một năm sau đó, Ragnarok chính thức khai tử tại Việt Nam.

+ Và thêm một cái nữa thôi, tôi sẽ để các bạn tự suy ngẫm: Những cơn mưa.

Kết: Như đã nói từ đầu, sự hoài cổ này chúng ta không cần phải tránh né. Nó là một cách mà cuộc sống này sẽ diễn ra. Cũng như việc hiểu về bản chất của vấn đề không phải cho mục đích ngăn cản những cảm nhận mà chúng ta có khi thưởng thức các giai điệu đầy ám ảnh đó. Nó là một cách riêng để chúng ta nhìn nhận và thấu hiểu được chính mình, hiểu được những cảm xúc của bản thân xuất phát từ đâu. Và chúng ta vẫn được phép yêu quý những cái xưa cũ. Sự hoài cổ thì đâu có gì phải chê trách. Hơn nữa, nó cũng là để bản thân biết được rằng đôi khi, hoặc rất nhiều khi ta yêu mến một người không chỉ bởi vì họ có những phẩm chất tốt đẹp, mà còn vì ta nhìn thấy bóng dáng của chính mình ở nơi họ.