Ảnh bởi
Jaelynn Castillo
trên
Unsplash
Hôm nay Monster Box ra mắt vài podcast đầu tay, rải rác ở vài fanpage khác nhau một cách riêng biệt, chẳng khác gì một thử thách tìm Easter Egg. Hắn lục lọi một hồi, vẫn là những cái tên quen thuộc (ít nhất là quen thuộc với hắn): Monster Box (tất nhiên rồi, duh), Spiderum, QRVN, Người Kể Chuyện (page riêng của một tác giả trong MB). Điểm chung là gì? Là những cá nhân và cộng đồng chuyên về chia sẻ kiến thức.
Trùng hợp thay, hôm nay bài viết của @hexpion về các cộng đồng tri thức ở Việt Nam lại xuất hiện ở ngay phần Đừng bỏ lỡ.
Một tín hiệu từ vũ trụ chăng? Hắn tin rằng mấy câu văn mẫu của dân tarot về “tín hiệu vũ trụ” là bullshit, nhưng lần này hắn tạm cho qua. Và hắn nghĩ lại về việc hắn biết tới những cộng đồng ấy như thế nào, hay văn hoa hơn, là vài cố gắng làm việc tiêu thụ văn hoá phẩm trực tuyến của hắn bớt vô nghĩa. Hắn cũng nghĩ lại về việc viết lách của mình.
Loanh quanh cuối 2017 đầu 2018, hắn lúc đó đang học đại học. Ngoài thời gian học hành không bận bịu gắt gao tới mức bù đầu như nhiều người bảo, hắn online facebook khá nhiều. Lướt news feed trong vô định, thi thoảng có vài post làm hắn chú ý, nhưng mà lượng dopamine đó cũng chẳng hiệu quả lâu.
Rồi hắn nhớ là có một video của Reddit Reporter, nói về cách để trở thành Giáo Hoàng, dịch từ video gốc của CGP Grey. “Chắc chắn là đáng 1 like rồi”. Hắn nghĩ vậy và bấm like, như thể ban ân cho page, như thể hắn vừa cống hiến cái gì đó to tát lắm.
Ấy vậy mà thuật toán của lão Mark xoăn cũng tài. Mới bấm like có một page, vậy mà một thời gian sau, news feed hắn bắt đầu có vài cái tên xuất hiện: RedditVN, QuoraVN, Spiderum, Monster Box. Hắn like và join cả. Rồi sau này nhiều page hay ho khác hắn tìm thấy, như Zeally, Vương Quốc Bảy Bủm, được cho vào cái góc riêng nho nhỏ trong cuộc sống internet của hắn.

RDVN

Hồi hắn join, RedditVN hình như có tầm 5000 người. Cộng đồng nhỏ, nhưng lại khá sôi nổi. Bài dịch từ nhiều subreddit khác nhau, nhưng hắn thích đọc ELI5 hoặc là AskReddit hơn cả. Các thành viên nói chuyện với nhau cũng văn minh lịch sự, xen lẫn việc respect quan điểm của nhau và toát ra cute vibe (nói chuyện kiểu dễ thương, hoặc xưng hô bồ-tui như thể đây là truyện Harry Potter, cơ mà nhiều lúc hơi quá, thành ra cringy). Cộng đồng hồi đó mang nhiều tính chia sẻ kiến thức: thường thì phần lớn comment sẽ mang tính bổ sung cho nội dung, hoặc nêu ra quan điểm, hoặc chia sẻ trải nghiệm cá nhân. Tả group đấy bằng một từ, thì hắn sẽ chọn từ ấm cúng.
Hắn thấy rằng chất lượng member và content, cùng với các yếu tố khác như quy trình quản lý group, kết tinh lại thành văn hoá page/group, có gì đó tương đồng như văn hoá một công ty vậy. Hữu xạ tự nhiên hương, với văn hoá dễ chịu dễ gần, group và page của RedditVN ngày càng nhiều thành viên. Lượng người tăng, lượng bài dịch tăng, lượng chủ đề mọi người quan tâm có vẻ cũng tăng. Mọi thứ có vẻ vẫn ổn.
Cho đến khi có vài bài dịch “huyền thoại”: dòi, dừa, hộp bìa, kẹo jolly rancher, dao chặt cứt, dùi trống. Hắn cho huyền thoại vào ngoặc kép, vì hắn không ủng hộ sự tồn tại của mấy bài dịch đó, nên hắn không thấy chúng có tính huyền thoại. Phần comment toàn là mọi người tag anh chị em bạn dì vào xem. Cũng phải thôi, hắn cũng không mong đợi những chủ đề về cắn mủ lậu sẽ có comment nào hữu ích. Lượng like của mấy bài dịch đó, và của page, tăng một cách khủng khiếp. Người xin vào group nườm nượp. Thêm mem, đồng nghĩa với việc thêm người dịch. Thêm người dịch thì số lượng chủ đề sẽ tăng, một cách tự nhiên. Hắn lướt xem bài dịch hàng ngày, thấy có vẻ những bài dịch mang tính gây sốc, tình dục, hoặc chó mèo dần thống trị và áp đảo phần còn lại về lượt tương tác. Hắn đọc comment, thấy có vẻ sự văn minh và hữu ích đã giảm bớt. Văn hoá của page/group không còn được như xưa.
Đầu 2020, RDVN đóng cửa. Hắn vui buồn lẫn lộn. Nhưng dù sao thì có thịnh phải có suy, ắt cũng là lẽ thường. Giờ đây có RVN và RVN Group, tiếp nối mục đích của RDVN hồi xưa.

QRVN

QuoraVN và RedditVN hồi đó cũng sêm sêm. Một bên thì dịch từ Reddit, một bên từ Quora. Nhưng hắn thấy tính chất chia sẻ kiến thức bên Quora cao hơn, có format là 1 câu hỏi đi với 1 câu trả lời đứng top được chọn để dịch, vậy nên các member có vẻ đóng góp ý kiến nhiều hơn trong phần comment. Cộng đồng bên QuoraVN cũng lịch sự và dễ thương, với độ lịch sự cao hơn và lượng cute vibe thấp hơn bên RedditVN. Hắn thấy thế là hợp lý.
Có đợt cả RedditVN và QuoraVN đổi tên thành RDVN và QRVN, hình như do dính vấn đề bản quyền gì đó.
Văn hoá bên QRVN có vẻ khá ổn định. Với lượng người join tăng dần theo thời gian, hắn thấy vibe của QRVN vẫn vậy, và tổng quan về chủ đề và nội dung không khác quá nhiều so với hồi mới vào.

Monster Box

Hắn tưởng hắn like nhầm một bản nhái của Kurzgesagt. Hồi đầu thì hắn nghĩ thế cũng chẳng sai, tại lối phát triển theo kiểu làm animation video về kiến thức của MB chả khác gì Kurz. Dần dần sau này, khi MB chuyển sang hướng tập trung vào viết wall of text, hắn dần nhận ra được mục đích của MB: cố làm cầu nối kiến thức giữa các học giả hàn lâm ngồi trên tháp ngà và đại chúng. Tới giờ hắn vẫn luôn hóng từng bài của MB.

Zeally

Hắn biết đến Zeally qua các bài đăng của Zeally trên Spiderum. Zeally hoạt động theo kiểu dịch các bài báo khoa học nước ngoài, kết hợp với các bài viết của cộng tác viên. Hắn lúc nào cũng ngạc nhiên về cái vibe khoa học của Zeally, thể hiện qua các bài báo được chọn, cách phân loại và thiết kế giao diện trang web của zeally. Hắn đã cho Zeally lên bookmark, và nhờ Zeally, hắn cho thêm cả Aeon, Nautilus và Atlantic vào list những trang báo khoa học hay ho của mình.

Vương quốc bảy bủm

Lần đầu biết đến VQBB qua post giới thiệu cuốn sách Mật mã văn hoá. Sau khi đọc xong post, hắn đã lập tức đặt mua. VQBB giới thiệu nội dung sách qua những hình vẽ minh hoạ rất tối giản và cũng rất hiệu quả. Hắn đã từng mò đọc hết các post của VQBB, và đồng tình với Monster Box ở câu:
Mọi tri thức từ cổ chí kim đều hấp dẫn, chỉ là chúng chưa được kể đúng cách.

Spiderum

Hồi mới ngó Spiderum, điều đầu tiên hắn nghĩ là: nhái Medium à? Cũng là một dạng diễn đàn, nơi mọi người thích viết gì thì viết, thích đăng gì thì đăng. Thượng vàng hạ cám đủ cả, chắc chắn rồi. Hồi đó Spiderum vắng vẻ, ít người đọc và cũng ít người viết. Cơ mà thế đ nào mà nhiều bài viết kỳ công thế, hoá ra phần lớn top post đến từ vài cái tên top writer quen thuộc. 
Hắn thích xem Tornad chọc chó và bị chửi lại là chó. Xem Hexpion ra vẻ hơn người và đúng thật, tư duy gã đó có vẻ cũng hơn người thật. Xem Curly Rae Braces nói chuyện tech và làm mấy cái tech hack hay ho. Xem Scarlet đạt được những thứ làm hắn bị khủng hoảng hiện sinh đôi chút. Xem Cherish đột nhập mẫu quốc, đem chút thông tin tình báo về cho đồng bào. Xem Cheshire viết những bài tổng hợp kiến thức khoa học, lịch sử cực kỳ dễ ngấm. Và xem Vĩnh Anh viết về hoạt hình vô cùng sâu sắc.
Mấy người đó tạo động lực cho hắn phải viết. Nhưng mà hắn dốt văn, biết viết cái mẹ gì giờ? Hắn giữ ý định viết bài như một lời hứa bâng quơ của bản thân qua ngày này tháng nọ. Nhưng hắn vẫn thi thoảng suy nghĩ mình nên viết gì. Là một con nghiện youtube, và với cái subscription list hồi đó lên đến 200 kênh, hắn quyết định sẽ viết về các kênh youtube, chắc nịch rằng đây là điểm đặc biệt ở hắn.
Để rồi đầu 2020, trong khoảng thời gian thế giới bắt đầu lockdown vì covid, hắn viết bài đầu tiên, liệt kê những kênh youtube khoa học hay ho mà hắn hay xem. Bài đấy vào luôn top bài của tháng. Thế là hắn theo đà, viết thêm vài bài về các kênh youtube. Lượt upvote ít hơn bài đầu, nhưng cũng khá nhiều. Tới giờ, bài về các kênh youtube khoa học vẫn là bài nhiều upvote nhất của hắn.
Rồi hắn bận apply job, bận tốt nghiệp, bận đủ thứ. Hắn quên lãng việc viết trong gần 1 năm.
Tháng 3/2021, hắn viết thử một bài nữa về kênh youtube. Flop nặng. Thế là hắn nghĩ: vin vào cái list youtube để kiếm upvote thế là đủ rồi.
Hắn lại bỏ viết.
2 tháng sau, hắn viết bài về các kênh podcast tiếng việt mà hắn nghe. Upvote tăng như điên, cả ở post của hắn ở Spiderum và repost của Spiderum trên facebook. Hắn lại có động lực viết trở lại. Nhưng hắn không còn trung thành với cái format liệt kê các kênh mà hắn hay làm nữa.
Suốt thời gian sau, hắn thử viết đủ thứ: viết review sách, viết về mấy thứ bất thường một cách bình thường, dịch article (đú Zeally), viết để chia sẻ quan điểm cá nhân. Có hit, có flop, có trung bình. Cơ mà hắn đã không còn quá quan tâm tới upvote nữa. Có những bài cực flop, nhưng lại là bài hắn vô cùng thoả mãn khi viết ra. Hắn nhận ra rằng viết ra được không quan trọng bằng lúc hắn tìm hiểu để viết. Thực sự việc viết đã giúp hắn hệ thống hoá, bổ sung và củng cố rất nhiều kiến thức.
Nghĩ lại thì, Monster Box cho đăng podcast ở các fanpage như đã nói, có thể coi như một lời chào, một lời tri ân đến những người đã luôn tham gia các cộng đồng tri thức. Hắn cũng muốn nhân dịp này, tri ân những nơi mà hắn đã đi qua. Còn nhiều cộng đồng tri thức nữa mà hắn không tiện liệt kê ra ở đây, nhưng sẽ luôn là nơi hắn ra vào lúc rảnh. Với hắn, việc này giúp hắn nhìn lại được con đường hắn đã đi, và suy nghĩ về câu hỏi: hắn sẽ thế nào nếu không xem và like cái video "Trở thành giáo hoàng" của Reddit Reporter?
Có thể biến thể đó của hắn tới giờ vẫn đang lướt news feed trong vô thức chăng. Ai mà biết được.