Bạo lực xảy ra khi xuất hiện mâu thuẫn trong phương thức (hay chiến lược) đáp ứng nhu cầu giữa các cá nhân, cá nhân - tổ chức hay thậm chí là giữa cá nhân và xã hội. Bạo lực là hệ quả của việc mất kết nối giữa chính nhu cầu của mình và đối phương hay còn được mô tả như điều tất yếu xảy ra khi các hình thức giao tiếp từ bản chất không được thực hiện. - Đó là một kết luận mà chúng mình đồng nhất rút ra sau khóa học Giao tiếp phi bạo lực (NVC) do CEPEW tổ chức.
Định kỳ hàng quý, CEPEW thường tổ chức các khóa tập huấn hoặc chia sẻ kiến thức nội bộ nhằm nâng cao năng lực cho cán bộ, nhân viên. Cuối tháng 2 vừa rồi, chúng mình may mắn mời được bạn Lạc - điều phối viên các lớp NVC đồng thời cũng là admin của fanpage Trong cái vỏ hạt thiết kế và thực hiện khóa tập huấn về Giao tiếp phi bạo lực kéo dài 3 ngày liên tiếp. Ban đầu, các lớp của Lạc được thiết kế nhằm trang bị cho các học viên một kỹ năng giao tiếp hiệu quả hơn cho các mối quan hệ cá nhân. Tuy nhiên, với bối cảnh của tổ chức, chúng mình đã “đặt hàng” Lạc một chương trình mà ở đó những người tham gia có thể thảo luận đa chiều về tính ứng dụng của NVC không chỉ với các vấn đề riêng tư mà còn hữu ích trong việc nhìn nhận và giải quyết các vấn đề xã hội nằm trong mảng hoạt động của CEPEW, điển hình là khía cạnh về bạo lực giới (gender-based violence - GBV).
Bài viết là tổng hợp các quan điểm mà chúng mình đã trình bày trong suốt quá trình tham gia lớp tập huấn cũng như thảo luận nội bộ sau đó.

Góc nhìn về Bạo lực giới - BLG

Có nhiều định nghĩa về bạo lực trên cơ sở giới và trong số đó nhiều định nghĩa cho rằng bạo lực giới là các hành vi nhắm vào phụ nữ (CEDAW, 1992 & 1993). Tuy nhiên, CEPEW đồng tình hơn với khái niệm đưa ra bởi Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người Tị nạn (UNHCR) rằng:
Bạo lực trên cơ sở giới (BLG) là bạo lực nhằm vào một người trên cơ sở đối xử phân biệt giới hoặc giới tính. Nó bao gồm các hành động gây hại hoặc gây đau đớn về thể xác, tinh thần hay tình dục, gồm cả sự đe dọa thực hiện những hành vi này, sự cưỡng bức và tước đoạt tự do dưới các hình thức khác nhau. BLG có thể gây hại cho cả phụ nữ, trẻ em gái, trẻ em trai và nam giới. [2]
Đe dọa bao lực có thể là đe dọa làm tổn thương ai đó về thể chất hoặc đe dọa từ chối các quyền lợi. Cưỡng bức là các hành vi hăm dọa, lừa dối, thao túng nhằm mục đích ngăn cản ai đó đưa ra lựa chọn với đầy đủ thông tin hoặc thực sự đồng ý với một quyết định nào đó. [3]
BLG có thể xảy ra dưới cấp độ thể chất, tinh thần, tình dục và kinh tế và có thể xảy ra trong suốt cuộc đời của một người từ lúc sơ sinh đến tuổi già [4]: 
BLG có thể xảy ra trong suốt cuộc đời của một người, từ lúc sơ sinh đến tuổi già, ví dụ như [5]:
Trước khi sinh: Nạo phá thai vì mục đích lựa chọn giới tính; đánh đập trong quá trình mang thai với các ảnh hưởng về tình cảm và thể chất đối với phụ nữ, ảnh hưởng đến kết quả sinh đẻ; mang thai ép buộc (ví dụ hiếp dâm hàng loạt trong chiến tranh)
Sơ sinh: Tục giết trẻ sơ sinh gái; lạm dụng tình cảm và thể chất; sự phân biệt trong chế độ dinh dưỡng và chăm sóc y tế cho trẻ sơ sinh gái.
Thời thơ ấu: Tảo hôn; cắt bỏ bộ phận kích dục (như âm đạo và bao quy đầu); lạm dụng tình dục bởi các thành viên gia đình và người lạ; sự phân biệt trong chế độ dinh dưỡng và chăm sóc y tế đối với trẻ em gái; mại dâm trẻ em.
Thời niên thiếu: Bạo lực hẹn hò; ép buộc tình dục; lạm dụng tình dục ở nơi làm việc; hiếp dâm; quấy rối tình dục; mại dâm ép buộc; buôn bán người.
Tuổi sinh sản: Lạm dụng bạn tình; hiếp dâm trong hôn nhân; lạm dụng và giết người vì của hồi môn; giết bạn tình; lạm dụng về tâm lý; lạm dụng tình dục tại nơi làm việc; quấy rối tình dục; hiếp dâm; lạm dụng người khuyết tật
Tuổi già: Lạm dụng phụ nữ hoặc đàn ông góa; lạm dụng người cao tuổi

Chúng mình nghĩ gì khi tiếp cận với NVC?

Giao tiếp phi bạo lực có thể được xem là một thực hành giúp chúng ta nhận thức được về tình người, tận dụng tiềm năng bằng cách trung thực với các nhu cầu phổ quát trong mỗi người và xây dựng một bộ kỹ năng giúp ta hoàn thiện đời sống gia đình & xã hội. (Theo CNVC - Center for Nonviolent Communication) [6].
Thông qua nhiều hoạt động vừa chơi vừa học của Lạc, chúng mình được biết rằng: NVC được phát triển dựa trên thực hành và các giả thuyết ban đầu, bao gồm:
Con người có những nhu cầu phổ quát giống nhau. Bất cứ điều gì ta làm đều nhằm mục đích đáp ứng nhu cầuMột nhu cầu có thể có nhiều chiến lược đáp ứng được nó và một chiến lược có thể đáp ứng được nhiều nhu cầu khác nhau (ví dụ tiền đáp ứng được nhu cầu an toàn và quyền lực với nhiều người nhưng bản chất nó không phải nhu cầu). Mâu thuẫn xảy ra ở cấp độ chiến lược/ phương pháp, không phải từ tầng nhu cầu.Cảm xúc tích cực báo hiệu chiến lược bạn dùng đã đáp ứng nhu cầu và cảm xúc tiêu cực thì ngược lại.
Chúng mình tin rằng NVC không được thực hành nhằm giật dây người khác, thao túng đối phương mà để kết nối và xử lý những vấn đề từ bên trong của mình. Lạc - điều phối viên của chúng mình chia sẻ: “Nếu không phải vì tôn trọng tên gốc dịch từ tiếng anh của phương pháp này, mình sẽ không gọi nó là giao tiếp phi bạo lực. Mình tin rằng giao tiếp bạo lực thực ra là giao tiếp mất kết nối và ngược lại với nó chính là giao tiếp kết nối.”
NVC thực chất là bộ kỹ năng để bạn quan sát chính những nhu cầu, chiến lược của mình và từ đó thiết lập những ranh giới lành mạnh trong mọi tương tác.
Để đọc thêm về NVC, bạn có thể tham khảo bài giảng của TS. Marshall Rosenberg tại đây hoặc đọc sổ tay do Lạc biên soạn. Sổ tay có đề cập đến bộ các nhu cầu phổ quát và từ vựng cho các cảm xúc thường thấy giúp bạn có “trợ lý” trong hành trình hiểu hơn về chính mình trong các mối quan hệ & các cuộc giao tiếp.

Liệu rằng NVC có thể giúp chúng ta giải quyết Bạo lực giới và nếu có thì như thế nào?

Sau nhiều thảo luận, chúng tôi nhất quán cho rằng: NVC đóng vai trò rất lớn trong việc giải quyết Bạo lực giới.  Như đã nói ở trên, bạo lực giới cũng là một dạng bạo lực và chúng xuất hiện khi có sự mất kết nối với bên trong lẫn bên ngoài, cụ thể là ở các giới khác nhau hay rộng hơn là giữa xã hội và khái niệm phân chia giới. NVC là ngôn ngữ giúp chúng ta kết nối và giải quyết chúng.
Với slogan “From home to the world”, CEPEW tin rằng: gia đình hay những không gian tư chính là nơi củng cố những nền tảng về giới cho mỗi chúng ta. Điều cốt lõi của bình đẳng giới thực chất là cách chúng ta thực hành và áp dụng chúng trong đời sống riêng tư lẫn công cộng. Chính vì vậy, bước đầu tiên trong việc giải quyết bạo lực giới chính là quay vào bên trong chính mình, quay vào những mối quan hệ thân cận nhất để nhận biết những “hạt mầm mất kết nối” và chăm sóc chúng theo cách đặc biệt. Trong NVC, có một mô hình giúp chúng ta xử lý các tác nhân kích thích (stimulus) trước khi phản hồi lại (responds) như sau:
Nền tảng của mô hình này là tự thấu cảm và thực hành 4 bước trong một câu giao tiếp:
Khi tôi thấy (1), tôi cảm thấy (2), vì tôi có nhu cầu (3). Liệu bạn/ chính mình có thể (4) được không?
- (1) Observation free from Evaluation (Quan sát mà không đánh giá). Bước này yêu cầu chúng ta chỉ quan sát thực tại như nó vốn là (facts) mà không đưa ra bất cứ phân tích đánh giá nào chủ quan. Bạn quan sát cái cây màu xanh và chỉ đơn giản là mô tả chúng màu xanh thay vì nhận định cây này xanh quá đậm hoặc quá nhạt. Tương tự, trong giao tiếp, bước đầu tiên khi trao đổi là mô tả chính xác những gì bạn thấy. Ví dụ, khi thấy bạn trai không rửa bát, hãy chỉ miêu tả sự thật đó, đừng thêm bớt bất cứ phán xét hay nhận định nào.
- (2) Feelings free from Thoughts (Cảm nhận mà không suy diễn). Lúc này bạn hãy chỉ tập trung vào cảm giác, cảm xúc hoặc cảm nhận của bạn về sự việc đó và không kèm theo bất cứ suy nghĩ lý tính nào. Ví dụ, với hành vi không rửa bát, bạn cảm thấy rất bực bội, hãy chỉ nói bạn bực bội mà không thêm vào “rõ ràng đó là việc của anh” hay “em nghĩ lẽ ra anh phải làm chứ?”.
- (3) Needs free from Strategies (Nhu cầu không kèm chiến lược). Đây là bước quan trọng giải thích nguyên nhân từ bên trong bạn, thay vì đổ lỗi cho đối phương. Lưu ý rằng, nhu cầu là phổ quát và chiến lược thì không. Cùng một nhu cầu về yêu thương nhưng chiến lược có thể rất khác nhau. Trong mỗi tình huống, chỉ có bạn rõ nhất về nhu cầu của mình. Với ví dụ trên, nhu cầu của bạn gái có thể là yêu thương hoặc nghỉ ngơi và chiến lược đáp ứng nhu cầu đó là bạn ấy không phải rửa bát hoặc bạn ấy được người thương chủ động rửa bát hộ. 
- (4) Request free from Expectation (Đề nghị mà không kỳ vọng). Hãy đề nghị đối phương/ chính bạn làm điều mà bạn tin rằng nó có thể giúp bạn đáp ứng nhu cầu vừa nêu. Đề nghị nhưng không kỳ vọng vì đối phương hoàn toàn có thể từ chối. Trong lúc đó, hãy chuẩn bị các đề nghị khác vì như bạn đã biết, chúng ta có rất nhiều chiến lược để đáp ứng một nhu cầu.
Tổng kết lại chúng ta có 2 cách để phản ứng với việc bạn trai chưa rửa bát nhưng vẫn có thể tránh việc gây tổn thương hoặc cãi vã, thậm chí là đánh mắng cho cả hai như sau:
Cách một: Khi thấy anh chưa rửa bát, em thấy hơi giận vì lúc này em cần vừa cần nghỉ ngơi vừa cần không gian để chuẩn bị đồ ăn tối. Liệu anh có thể giúp em rửa bát ngay lúc này không?Cách hai: Em thấy anh chưa rửa bát, có phải anh mệt và cần nghỉ ngơi thêm không ạ? Giờ em cũng muốn nghỉ ngơi và cũng cần không gian để chuẩn bị đồ ăn tối, mình làm sao với đống bát này được anh nhỉ?
Cách giao tiếp trên có vẻ hơi “văn mẫu” nhưng chúng mình trong suốt quá trình thực hành đều đồng ý rằng: mỗi mối quan hệ đều có quy ước và ngôn ngữ giao tiếp riêng. Cùng nội dung và ý tưởng như trên, bạn hoàn toàn có thể lựa chọn biến hóa linh hoạt để phù hợp với văn phong hay phương thức hay dùng.
Bên cạnh những giải pháp đối với các tình huống riêng tư, chúng mình cũng thảo luận thêm về các vấn đề lớn hơn và cùng tìm hướng giải quyết cho Bạo lực giới ở cấp độ cộng đồng. 
Nguyên nhân gốc rễ của BLG là các chuẩn mực giới có từ lâu đời và bất bình đẳng quyền lực. Chuẩn mực giới xác định vai trò, trách nhiệm, cơ hội, đặc quyền và giới hạn của mỗi giới và định hình các mối quan hệ quyền lực. Trong cuộc sống, quyền lực liên quan trực tiếp đến các lựa chọn, vì vậy những người có ít quyền lực - chẳng hạn như trẻ em và phụ nữ - có ít lựa chọn hơn và dễ bị tổn thương hơn trước BLG. Các chuẩn mực giới, trong đó nam tính được cho là phải hung hăng và làm chủ, còn nữ tính thì phải thụ động và phụ thuộc, cũng khiến việc bình thường hóa bạo lực bị duy trì lâu dài hơn. [5]
Từ phát hiện này và cách tiếp cận nền tảng của NVC, chúng mình đặt câu hỏi: Nếu xem các chuẩn mực giới & bất bình đẳng quyền lực là các chiến lược thì nhu cầu đằng sau chúng là gì? 
Liệu có cách nào khác ngoài việc duy trì chuẩn mực giới & bất bình đẳng quyền lực để đáp ứng các nhu cầu đó?
Chúng mình liệt kê ra một số nhu cầu có thể ẩn sau các chuẩn mực giới & bất bình đẳng quyền lực, bao gồm: Trật tự (trong xã hội), Thể hiện quyền lực (của nhóm nam giới cầm quyền), 
Với những nhu cầu này, một số chiến lược mà chúng mình “rang tôm” (brainstorm) được là:
Đặt giả định về một thế giới nơi các chuẩn mực giới được phá bỏ và dự báo kết quả. Ví dụ, với chuẩn mực “phụ nữ cần nhường nhịn trong các mâu thuẫn - chồng nóng thì vợ bớt lời” được hình thành nhằm đáp ứng nhu cầu trật tự & sự thoải mái (hòa khí trong nhà), có chắc rằng khi vợ bớt lời thì trật tự & sự thoải mái được thiết lập? Dù là phụ nữ hay nam giới thì nhường nhịn cũng là chiến lược có thể làm tổn hại đến nhu cầu kết nối & thể hiện bản thân. Trong nhiều trường hợp thảo luận với các chuẩn mực giới khác nhau, chúng mình nhận thấy, các chuẩn mực giới đáp ứng một nhu cầu nhưng lại mâu thuẫn với các nhu cầu khác - đó không phải là cách NVC hoạt động. NVC hoạt động hiệu quả khi chúng ta tìm được các chiến lược mà khi đáp ứng một vài nhu cầu, chúng không làm ảnh hưởng đến các nhu cầu khác.Thực hành xóa bỏ bất bình đẳng quyền lực theo giới. Khi quyền lựa chọn không bị giới hạn bởi giới tính của bạn, bạn tự do quyết định mình có thể làm gì trong các tình huống xảy ra mà không bị cản trở bởi quyền lực từ phía khác. Nhu cầu tự do & thể hiện quyền lực với bản thân được đáp ứng. Tuy nhiên khi thảo luận, chúng mình cũng cho rằng, bất cứ điều gì quá cũng không tốt và bạn cần tìm cách thiết lập ranh giới cũng như nhận biết các giới hạn của mình để việc đáp ứng nhu cầu của bạn không ảnh hưởng đến nhu cầu của người khác.Thực hành NVC trong các cuộc giao tiếp giữa cá nhân và tổ chức. NVC là nơi chúng ta thể hiện tính người mà không phân biệt giới tính. Một nhà tuyển dụng sẽ dựa vào nhu cầu tận sâu (không phải chiến lược) của mình và của ứng viên để cùng tìm giải pháp phù hợp cho cả hai bên mà không bị cản trở bởi giới tính của họ. Một bạn nữ có thể lắng nghe chính nhu cầu ẩn sâu của bạn đó để đưa ra quyết định lối sống mà không chịu ảnh hưởng của các khẩu hiệu hay phong trào nữ quyền tân tự do. Chúng mình tin rằng, bước đầu tiên để giải quyết bạo lực giới và hướng đến bình đẳng giới thực chất ở cấp độ vĩ mô không phải là dịch chuyển chúng ta trong các chuỗi các lựa chọn được xã hội định sẵn mà là khuyến khích mỗi người thực hành NVC với chính bản thân để thấu hiểu thật sự nhu cầu của mình và lựa chọn chiến lược không làm ảnh hưởng đến các nhu cầu khác.
Thực chất, chúng mình tin rằng NVC là công cụ hỗ trợ giải quyết bạo lực nói chung nhưng chúng mình lựa chọn nói về bạo lực giới vì tính liên đới của nó trong nhiều khía cạnh cuộc sống. Khi quan sát, chúng mình nhận thấy nhiều vấn đề được đào sâu đều gắn liền với các vấn đề giới.
Tuy nhiên, các thảo luận của chúng mình đều là những thảo luận mở và rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các bạn. 
Đọc thêm bài viết của chúng mình trong cùng chủ đề tại đây hoặc truy cập trang web của CEPEW: https://cepew.org.vn/news/ để đón đọc nhiều bài viết thuộc các chủ đề khác.
Chân thành cảm ơn các bạn!
Nguồn tham khảo:
[2] Liên Hợp Quốc (2014), Tài liệu thảo luận của Liên Hợp Quốc về Bạo lực trên cơ sở giới, trang 12
[3] UNHCR (2016), SGBV Prevention and Response - Training Package (Module 1), trang 16
[4] Liên Hợp Quốc (2014), Tài liệu thảo luận của Liên Hợp Quốc về Bạo lực trên cơ sở giới, trang 14
[6] UNFPA (2007), Nghiên cứu rà soát các chương trình phòng chống bạo lực trên cơ sở giới ở Việt Nam, trang 15-16