P.1 - Định nghĩa EQ theo cách "Tương Tác Cảm Xúc Hàng Ngày" - Từ Lý Thuyết đến Thực Tiễn

Trong thời đại mà Chỉ Số Tương Tác Cảm Xúc (EQ - Emotional Quotient) được đánh giá cao và coi là chìa khóa của sự thành công cá nhân và xã hội, chúng ta đang đối mặt với một hiện trạng đáng báo động - tài liệu và sự hiểu biết về EQ bị mơ hồ và thiếu thốn. EQ đang phần nào trở thành một từ trending thay vì một khái niệm sâu sắc có thể dẫn đến những hành động thiết thực. Người ta thường nghe về việc phát triển EQ mà không biết cụ thể đó là gì và làm thế nào để thực hiện nó trong cuộc sống hàng ngày.

Chúng ta cùng nhìn qua EQ ở hai góc độ lý thuyết và thực tiễn xem chúng khác nhau thế nào nhé.

Trong ngữ cảnh của tâm lý học và phát triển cá nhân, "EQ" - viết tắt của "Emotional Quotient," được gọi là Chỉ Số Tương Tác Cảm Xúc. Nó tương tự như "IQ" (Chỉ Số Thông Minh) nhưng thay vì đo lường khả năng lý thuyết hoá và khái niệm, EQ đo lường khả năng hiểu và quản lý cảm xúc, của cả bản thân và người khác.

EQ bao gồm các khía cạnh sau:

I. Nhận diện cảm xúc (Emotion Recognition): Khả năng nhận ra, hiểu rõ và gọi được tên cảm xúc đang tác động lên bản thân và người khác. Điều này bao gồm khả năng hiểu nguyên nhân, hậu quả của cảm xúc và cách chúng ảnh hưởng đến hành vi.

II. Quản lý cảm xúc (Emotion Management): Khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân theo mục tiêu cụ thể để phản ánh hoặc giải quyết tình huống một cách lành mạnh và hạn chế cảm xúc tiêu cực. Bao gồm việc biết cách xử lý stress, tự kiểm soát sự tức giận hoặc lo lắng và biết cách tự động viên bản thân trong những thời điểm khó khăn.

III. Self-motivation: Khả năng tự động viên và tự hướng dẫn bản thân trong việc đạt mục tiêu cá nhân và vượt qua khó khăn.

IV. Tương tác xã hội (Social Interaction): Khả năng giao tiếp, thiết lập và duy trì mối quan hệ xã hội hiệu quả, giải quyết xung đột. Điều này bao gồm việc hiểu nguyên tắc tôn trọng và tương tác tích cực với người khác.

V. Thấu cảm (Empathy): Khả năng đặt mình vào vị trí của người khác, hiểu và chia sẻ cảm xúc của họ. Điều này bao gồm việc cảm nhận và đồng cảm với cảm xúc và trạng thái tinh thần của người khác.

VI. Khả năng quyết định dựa trên cảm xúc (Emotion-Driven Decision Making): Khả năng đánh giá tình huống và đưa ra quyết định dựa trên cảm xúc một cách cân nhắc, thay vì dựa hoàn toàn vào lý thuyết hoặc logic.

VII. Kiểm soát căng thẳng (Stress Management): Khả năng quản lý và xử lý stress một cách hiệu quả, bao gồm cách xả stress và duy trì sự bình tĩnh trong tình huống áp lực.

VIII. Xây dựng quan hệ (Relationship Building): Khả năng xây dựng và duy trì mối quan hệ tốt với người khác, bao gồm việc hiểu và đáp ứng nhu cầu và mong muốn của họ.

Trí tuệ cảm xúc rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến cách chúng ta tương tác với người khác, quản lý mối quan hệ và đối phó với áp lực, sự căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày. Nó cũng có vai trò quan trọng trong thành công cá nhân và nghề nghiệp. Khả năng kiểm soát cảm xúc và tương tác xã hội có thể giúp mọi người làm việc hiệu quả trong môi trường làm việc, xây dựng mối quan hệ tốt, và đạt được sự cân bằng trong cuộc sống.

Tuy nhiên, nếu định nghĩa về EQ chỉ gói gọn trong một đoạn ngắn như trên thì chắc chắn không thể đủ để áp dụng trong cuộc sống. Bản chất của lý thuyết nó không hoàn chỉnh, việc thiếu đi mục tiêu tích cực sẽ chỉ mang lại sự hỗn loạn về cảm xúc cho người dùng. (chưa kể những nguồn cung cấp lý thuyết sai lệch, ai muốn dùng ra sao thì dùng, sai đúng người dùng tự xử hoặc lơ nhau luôn)

Nhưng không sao, cái gì cũng có giải pháp và chúng mình cùng làm với nhau chắc chắn sẽ được. Dù gì thì thế hệ Gen-Z trở đi cũng đã và đang làm với cái tinh thần mạnh mẽ của các bạn rồi, mình chỉ góp sức với các kiến thức đã học được thôi với mong muốn dù cho sự khác biệt giữa chúng ta là gì thì mọi người vẫn có thể cùng vui vẻ đồng hành với nhau.

Nào, bắt đầu từ cái định nghĩa về EQ và IQ, từ giờ mình sẽ tạm gọi là “cảm xúc” và “lý trí” nhé. Lý trí thì mình chắc là mọi người cũng khá quen thuộc với nó rồi, với định nghĩa ở trên và tần suất mình áp dụng trong cuộc sống thì mục đích khi sử dụng công cụ lý trí nó cũng không khó để trả lời, đó là “để hoàn thành công việc”.

Nhưng mục đích sử dụng cảm xúc để làm gì nó bắt đầu mơ hồ, rồi còn cả kết hợp cả cảm xúc và lý trí lại với nhau để cùng hoàn thành công việc thì cái đẳng cấp mơ hồ của nó làm nhiều người trong chúng ta sẽ chọn ly bia hoặc trà sữa thay vì cố gắng đạt được nó, nhỉ! xDDD

Mục đích cuối của cảm xúc là hạnh phúc, niềm vui, là sự tích cực mà chúng ta mang lại cho nhau trong cộng đồng. Những cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, buồn, tức giận, ghét bỏ, lo lắng, vân vân.. có thể xen giữa vào quá trình chúng ta hoàn tất việc gì đó, nhưng cuối cùng điều chúng ta mong muốn đạt được luôn là sự tích cực, một việc gì đó được hoàn tất, thành công, được ai đó công nhận, được trân trọng, quý mến và yêu thương.

*Xuyên suốt bài mình dùng “team” thay cho “cộng đồng” và “teamwork” thay cho “sự phân chia công việc trong cộng đồng”. Trong lĩnh vực tâm lý học, nếu một nhóm nhỏ (bắt dầu với hai thành viên) có sự tương tác mạnh mẽ, liên kết chặt chẽ, và chia sẻ một mục tiêu chung, thì nó có thể được xem xét là một cộng đồng. Suy ra cứ ở đâu có hai người có cùng mục tiêu (chủ động hoặc bị động) và có sự yêu cầu phân chia công việc để cùng đạt được lợi ích chung thì ở đó có cộng đồng. Như vậy cộng đồng sẽ tồn tại dưới quy mô nhỏ như: cặp đôi bạn bè, tình cảm, gia đình, vân vân.. cho đến các quy mô lớn hơn như hội nhóm, quốc gia và toàn cầu, vân vân..

Từ lúc này trở đi, các chủ đề và vấn đề mình đề cập đều hướng đến việc đạt mục tiêu cuối cùng là kết quả tích cực, mình sẽ xem như các bạn đã hiểu và nhớ mục tiêu này.

Là một nhánh con của Sự Tự Nhận Thức (Self-Awareness), trong khi Sự Tự Nhận Thức mang ý nghĩa nhiều hơn về khía cạnh tâm lý học và phát triển bản thân thì khả năng Nhận Diện Cảm Xúc giúp chúng ta xử lý những cảm xúc bộc phát do các sự kiện trong ngày tạo ra.

Tại sao khả năng gọi được tên cảm xúc lại quan trọng? Bởi vì khả năng này sẽ giúp các bạn xác định được nguyên nhân làm cho bạn bực, buồn, vui, sợ, vân vân.. từ đó bạn có thể đưa ra giải pháp điều chỉnh kịp thời để đạt được kết quả tốt hơn.

Nếu không thể gọi tên được những cảm xúc đang chi phối bản thân thì tất cả những việc liên quan sẽ bị trì trệ lại, bởi vì khi ấy bạn chỉ có một cảm giác mông lung “rất sai” về mục tiêu đang hướng tới, mặc dù kết quả có thể ngược lại.

Mặt khác, bạn cũng có xu hướng bỏ qua cảm xúc của những người xung quanh từ đó không ý thức được hậu quả tiềm tàng mà chúng mang lại. Kết quả sau đó thường sẽ do người khác quyết định, bạn có thể nhận ra (hoặc không) khi hậu quả đã diễn ra một thời gian rồi.

1. Trang bị cho mình kiến thức về các loại cảm xúc, càng đa dạng càng tốt và bắt đầu thực hành tự quan sát cảm xúc bản thân trong các tình huống khác nhau. Thường xuyên tự hỏi “Mình đang cảm thấy gì” hoặc “Mình đang cảm thấy thế nào về điều này” Tự quan sát là bước quan trọng để bắt đầu nhận biết và hiểu cảm xúc của bạn.

2. Đồng thời hãy quan sát cảm xúc của người khác khi giao tiếp và trong các tình huống xã hội. Cố gắng ghi nhận và phân tích những biểu hiện, ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu của họ để có thể hiểu họ đang cảm thấy gì.

3. Thực hành biểu đạt cảm xúc, bạn có thể bắt chuớc cách biểu đạt của mọi người xung quanh, với cả bạn đừng lo ngại việc mình thể hiện giống người khác trong thời gian đầu nhé, biểu cảm suy cho cùng cũng chỉ là những công cụ giao tiếp thôi, phương pháp sử dụng công cụ giống nhau nhưng vì bạn là duy nhất nên thành quả cuối cùng sẽ là duy nhất mang dấu ấn của bạn.

4. Thực hành quan tâm đến cảm xúc của những người xung quanh, điều này sẽ giúp bạn cải thiện kỹ năng giao tiếp bao gồm: khả năng lắng nghe tích cực, đặt câu hỏi và thể hiện sự đồng cảm. Nếu bạn làm tốt bước này mọi người sẽ cảm thấy có thể tin tưởng bạn. Điều này có thể thúc đẩy mối quan hệ mà cả hai bên cảm thấy an toàn và thoải mái trong việc chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ cá nhân để tiến đến các giai đoạn tiếp theo của mối quan hệ.

Khả năng tự động viên là thành quả của việc sở hữu sự tự tin cao ở một mức độ nhất định. Sự tự tin là thành quả của sự tự lập, bạn tự lập càng nhiều thì sự tự tin có được càng cao, bởi vì khi ấy bạn ý thức rõ về giá trị bản thân việc gì mình làm được và việc gì cần sự hỗ trợ.

Trong lộ trình phát triển sự tự lập chúng ta cần tập trung tránh để cảm xúc bản thân bị đẩy đến thái cực cả bởi sự thất bại lẫn thành công.

Thất bại là sự khám phá: trong hành trình đạt được mục tiêu gì đó thường xuyên có sự xen kẽ giữa thành công và thất bại, cho dù là nấu gói mì cứu đói (kỹ năng tự lập) hay cùng team hoàn thành mục tiêu chung (kỹ năng phối hợp). Nấu quen rồi thì cũng có lúc mặn lúc nhạt hoặc sợi mì bị nở quá mức. Còn trong teamwork thì không phải lúc nào cũng giao tiếp hiệu quả được khiến kết quả thường xuyên bị lệch pha. Việc ghi nhận các yếu tố chưa hoàn thiện giúp ta có mục tiêu để hướng tới.

Thành công là sự điều chỉnh: sự thành công không phải là điểm cuối cùng, nó là sự hoàn thiện cho điểm thất bại trước đó. Việc có đủ các kỹ năng nhỏ phù hợp với mục tiêu cần hoàn thiện sẽ giúp bạn nâng cao sự tự tin.

Ở các giai đoạn thất bại sẽ luôn có những thái độ tiêu cực và hành vi cạnh tranh độc hại từ người khác tấn công các bạn, nhưng rồi các giai đoạn thành công sẽ đến và việc bạn có đủ động lực và các kỹ năng cần thiết để đi đến các cột mốc ấy mới là điều quyết định.

Động lực và các kỹ năng này ở đâu ra? Chắc chắn nó không đến từ bên trong bạn, mà đến từ các yếu tố bên ngoài, đó là từ những điều đẹp đẽ do những người tích cực mang đến cho bạn khiến bạn muốn có nhiều hơn, từ đó sẽ nỗ lực để được trải nghiệm sự tích cực này thêm nhiều lần nữa.

Bạn thử hình dung nhé, khi chúng ta đơn độc với các thất bại chúng ta muốn được có ai đó ở bên để tâm sự và được an ủi, rồi chúng ta muốn làm ai đó vui, bên cạnh đó cũng muốn ai đó làm ta vui, rồi lại muốn tình trạng này kéo dài mãi hoặc đến nhiều hơn. Những sự thất bại khi ấy không còn quá ảnh hưởng nữa, chúng ta ý thức rõ cho dù có thất bại thì vẫn có những đồng đội tốt ở cạnh an ủi, tiếp thêm năng lượng giúp ta vượt qua hoàn cảnh khó.

Trái ngược với sự tự tin thuần khuyết là sự cạnh tranh độc hại. Hành vi này đến từ nhu cầu hơn thua không lành mạnh, muốn đạt được kết quả mà không cần phải điều chỉnh bản thân nhiều. Tình trạng các giai đoạn thất bại của những bạn này tệ hơn hẳn do thiếu đi sự hỗ trợ và tái hoà nhập của mọi người.

1. Nâng cao sự tự lập: bạn nên bắt đầu với việc phát triển Kỹ Năng Sống. Quá trình tự chăm sóc, đánh giá bản thân như nấu ăn, giặt giũ, quản lý tài chính, giữ gìn sức khoẻ, quản lý thời gian giúp bạn trở nên tháo vát hơn, từ đó nâng cao tiềm năng kết hợp với người khác.

2. Giúp đỡ mọi người khi có cơ hội: sự thành công trong việc giúp đỡ một ai đó có thể sẽ mang lại cơ hội xây dựng mối quan hệ cho bạn. Bạn thích những người giỏi và có thái độ tích cực? - Họ cũng vậy. Thế nên hãy chứng minh giá trị của mình khi cơ hội đến.

3. Ưu tiên tìm kiếm sự hỗ trợ từ những người chung lộ trình: qua việc tìm kiếm sự hỗ trợ bạn ngỏ lời muốn trao sự tin tưởng đến họ, bắt đầu cho thói quen hỗ trợ lẫn nhau, hỗ trợ được nhau càng nhiều thì sự an tâm của bạn về cuộc sống càng cao, từ đó sự tự tin sẽ tăng theo. Tuy nhiên không phải không phải ai cũng có thể giúp bạn, xã hội mang đến cho ta rất nhiều vấn đề, thế nên bạn đừng vội thất vọng và bỏ cuộc nhé.

4. Kiên trì tìm kiếm những mảnh ghép còn thiếu: hơi cay mà nói là cuộc sống của chúng ta nó hơi bị lớn, với chỉ vài người hỗ trợ thì mình e rằng không đủ. Thực tế là team gia đình ít khi hỗ trợ được những vấn đề hằng ngày trong công việc và ngược lại, tương tự với các môi trường khác, hiếm hoi lắm bạn mới gặp được một người đủ mạnh để đồng hành với bạn ở nhiều góc độ. Vì vậy việc nỗ lực tìm kiếm đồng đội phù hợp với những lộ trình riêng biệt không bao giờ là thừa thãi.

5. Đặt mục tiêu thực tế, vừa sức: việc hướng đến những mục tiêu có thể đạt được không những giúp bạn giảm nguy cơ thất bại, mà còn giúp đồng đội cảm thấy họ có thể hỗ trợ được, bởi vì chẳng ai muốn công sức của mình bị phí phạm.

Tóm lại, Self Motivation là thành quả của sự tự tin thuần khiết, là cả một quá trình từ sự tự lập đến đóng góp, giúp đỡ người khác, xây dựng mối quan hệ lành mạnh và cuối cùng tạo ra sự hỗ trợ qua lại để cùng nhau đạt được những mục tiêu chung hoặc riêng. Điểm tối quan trọng ở đây là BẠN PHẢI CHỦ ĐỘNG XÂY DỰNG MỐI QUAN HỆ.