Đặc khu kinh tế tại Việt Nam và một vài so sánh với Thâm Quyến
Chủ đề nóng nhất những ngày qua trên các trang mạng xã hội chắc chắn liên quan tới đề xuất thành lập 3 đặc khu kinh tế tại Việt Nam....
Chủ đề nóng nhất những ngày qua trên các trang mạng xã hội chắc chắn liên quan tới đề xuất thành lập 3 đặc khu kinh tế tại Việt Nam. Bài viết này nhằm mục đích tổng hợp và chia sẻ những tìm hiểu, nghiên cứu trong thời gian tương đối gấp rút của người viết (2 ngày), dựa trên những câu hỏi chính mà tác giả tự đặt ra cho mình: Đặc khu kinh tế là gì? Nó bắt đầu từ đâu, tại sao lại cần xây dựng đặc khu kinh tế? Và liệu nó có phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh Việt Nam?
Đây cũng đồng thời là bài viết đầu tiên của mình trên Spiderum, rất mong nhận được nhiều góp ý từ cộng đồng các Spiderumers để bài viết được hoàn thiện hơn nữa. Cảm ơn tất cả các bạn đang và đã đọc.
Đặc khu kinh tế là gì
Đặc khu kinh tế (Special Economic Zone – SEZ) là một khu vực địa lý đặc biệt với những luật lệ, quy định về kinh tế và thương mại khác với những khu vực khác trong nước. SEZ thường được đặt gần khu vực biên giới hoặc cảng biển lớn với rất nhiều ưu đãi về thuế khóa, thủ tục hải quan, hành chính... nhằm mục tiêu thu hút đầu tư (đặc biệt là vốn đầu tư nước ngoài), kích cầu thương mại và tạo thêm nhiều công ăn việc làm.
Đọc thêm:
Lịch sử
Các khu vực mậu dịch tự do đầu tiên được hình thành vào khoảng năm 1550 trước công nguyên dưới nền văn minh cổ đại Phoenicia (vùng eo biển Liban và Syria ngày nay), dựa theo đặc điểm tổ chức hành chính theo kiểu thành bang, trong đó mỗi thành bang là một đơn vị độc lập về mặt chính trị. Điều này cho phép mỗi thành bang phát triển thể chế với những luật lệ thương mại riêng, tự do và đầy cạnh tranh, kết hợp với vị trí địa lý đã góp phần thúc đẩy mạnh khả năng thương mại (và cả quân sự) bằng đường thủy của cả nền văn minh.
Mô hình SEZ hiện đại lần đầu tiên được thành lập tại sân bay Shannon, Ireland năm 1959, và tới thập niên 1980 nó thực sự thu hút sự chú ý khi Trung Quốc triển khai mô hình này. Năm 1979 lãnh đạo Trung Quốc khi đó là Đặng Tiểu Bình đã chỉ đạo thành lập đặc khu kinh tế đầu tiên tại Thâm Quyến, với lợi thế địa lý nằm giáp Hồng Kông, khi đó đang còn là thuộc địa của Vương quốc Anh và có một nền kinh tế vô cùng thịnh vượng.
Đọc thêm về Thâm Quyến:
Theo Economist, hiện nay trên toàn thế giới có hơn 4000 SEZ, cung cấp việc làm trực tiếp cho khoảng 68 triệu người.

Những trông chờ vào SEZ
Từ một làng chài vô danh với vài chục nghìn dân, Thâm Quyến vụt sáng thành một siêu đô thị với 12 triệu dân cùng hơn 1000 cao ốc và trở thành “thủ phủ công nghệ cao” của Trung Quốc, cường quốc kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Năm 2016, GDP của riêng Thâm Quyến đạt 294 tỷ USD, nhiều hơn 30% toàn bộ GDP Việt Nam (220 tỷ USD). Những thống kê chói lọi đưa Thâm Quyến trở thành một hình mẫu tiêu biểu cho sự thành công của SEZ và chắc chắn đã tạo nên những sự kỳ vọng không hề nhỏ trong việc xây dựng các đặc khu tương tự có khả năng tiệm cận mức độ thành công như Thâm Quyến.
Với nền kinh tế Việt Nam, trong hơn chục năm qua không hề thiếu những bài đánh giá khách quan và chủ quan, trong lẫn ngoài nước về tiềm năng và triển vọng phát triển thành một con rồng châu Á. Tuy nhiên thực trạng phát triển những năm qua cho thấy kinh tế Việt Nam vẫn chỉ đang duy trì ở mức độ “ổn định” đối với một nước đang phát triển (qua tỷ lệ tăng trưởng GDP bình quân 5-6%/năm và tỷ lệ lạm phát 2-3%/năm) và dường như thiếu hẳn đi một sức bật để vươn lên hàng ngũ các nước phát triển. Trong bối cảnh đó, Dự thảo hình thành 3 đặc khu kinh tế Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc được kỳ vọng sẽ trở thành một cú hích mạnh về kinh tế để hiện thực hóa mục tiêu hóa rồng?
Đọc thêm:
Những vấn đề cần xem xét
Vấn đề 1: Thu ngân sách
Mục tiêu hàng đầu trong việc hình thành các đặc khu đó là dựa trên tính toán của Bộ Kế hoạch & Đầu tư, những ưu đãi từ SEZ sẽ giúp thu hút đầu tư để thu thêm hàng tỷ USD ngân sách, cụ thể cho giai đoạn từ 2017-2030 là:
Vân Đồn: 1.9 tỷ USD thuế phí + 2.1 tỷ USD từ các nguồn thu từ đất.Bắc Vân Phong: 1.2 tỷ USD thuế phí + 1 tỷ USD từ thuê đất.Phú Quốc: 3.3 tỷ USD.Như vậy trong vòng 14 năm ngân sách nhà nước sẽ thu thêm gần 10 tỷ USD ngân sách (trong trường hợp không thất thoát). Được biết khoản thu ngân sách Việt Nam là 60 tỷ USD năm 2017, hơn 50 tỷ USD năm 2016, hơn 45 tỷ USD năm 2015... như vậy kết hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế, tới năm 2030, khoản thu 10 tỷ USD từ SEZ chỉ đóng góp thêm khoảng 1% thu ngân sách hàng năm.
Thêm nữa, bài toán xử lý đầu ra một cách hiệu quả cho hàng tỷ USD đó dường như chưa bao giờ là dễ dàng nếu nhìn vào cách chính phủ Việt Nam điều hành và quản lý các dự án công với đầy rẫy những tai tiếng như Đường sắt đô thị, Khu công nghiệp Vũng Áng, Khai thác Bauxite tại Tây Nguyên... Về quan điểm cá nhân, người viết không tin vào năng lực của Chính phủ Việt Nam trong hiện tại và tương lai gần (20 năm tới) có khả năng sử dụng ngân sách thu được từ SEZ để tái đầu tư và tạo nên một đòn bẩy thực sự cho nền kinh tế, như trường hợp của Thâm Quyến. Hãy nhớ, đặc khu Thâm Quyến được thành lập dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Đặng Tiểu Bình, nhà lãnh đạo xuất chúng đã thay đổi hoàn toàn diện mạo Trung Quốc và đặt nền móng đưa đát nước tỷ dân từ một đống hỗn mang sau thời Đại cách mạng văn hóa vươn mình thành cường quốc top 2 thế giới. Còn đối với Việt Nam?
Vấn đề 2: Giá trị cốt lõi
Trong những yếu tố làm nên thành công của một đặc khu thì vị trí địa lý đứng số 1. Thâm Quyến nằm sát cạnh Hongkong, 2 vùng đất cùng chia sẻ với nhau lịch sử, văn hóa và ngôn ngữ (tiếng Quảng Đông) và có thể khẳng định tiếng tăm từ trung tâm tài chính, kinh tế và thương mại từ Hồng Kông - một trong bốn con rồng châu Á - đã giúp mang lại cho Thâm Quyến quá nhiều những thuận lợi từ ngày đầu thành lập.
Vị trí địa lý cũng là một yếu tố mà cả 3 đặc khu dự tính của Việt Nam đều có ưu thế: Vân Đồn là một huyện đảo ở Quảng Ninh, ngay sát biên giới Trung Quốc và từng là thương cảng đầu tiên của Việt Nam cũng như có một lịch sử thịnh vượng suốt 7 thế kỷ trước khi bị lãng quên vào thời nhà Mạc vì loạn lạc; Bắc Vân Phong là một khu kinh tế mới được thành lập năm 2006 tại vịnh Vân Phong, Khánh Hòa, gần các khu công nghiệp, lọc hóa dầu như Chu Lai, Dung Quất, mỏ Bạch Hổ…; còn Phú Quốc là đảo lớn nhất Việt Nam với một vị trí cực đẹp trong tuyến hàng hải từ Vịnh Thái Lan sang biển Đông, đặc biệt trong tương lai nếu dự án kênh đào Thái Lan được thông qua (dù khó vì nguy cơ li khai ở miền Nam Thái Lan) thì Phú Quốc hoàn toàn có tiềm năng trở thành một Singapore mới của Đông Nam Á.
Tuy vậy, yếu tố quan trọng thứ 2 là chiến lược phát triển đặc khu, hay nói cách khác là giá trị thương hiệu hay giá trị cốt lõi của đặc khu, dường như chưa được quan tâm đúng mức. Ví dụ khi nhắc tới Thâm Quyến, Sillicon người ta biết đó là những thung lũng công nghệ, Thượng Hải, Hồng Kông là những đặc khu tài chính... Còn đối với trường hợp của chúng ta? Điều 16: Ngành, nghề ưu tiên phát triển tại Đặc khu trong Dự thảo “Luật đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân phong và Phú Quốc” có ghi:
Tại đặc khu Vân Đồn ưu tiên phát triển các ngành, nghề: công nghệ cao; công nghiệp hỗ trợ công nghệ cao; du lịch và công nghiệp văn hóa; cảng hàng không, cảng biển, thương mại.Tại đặc khu Bắc Vân Phong ưu tiên phát triển các ngành, nghề: công nghệ thông tin, điện tử, cơ khí chính xác; cảng biển; du lịch, khách sạn; trung tâm thương mại - tài chính.Tại đặc khu Phú Quốc ưu tiên phát triển các ngành, nghề: du lịch, khách sạn; thương mại, hội nghị, triển lãm, quản lý tài sản; y tế, giáo dục, nghiên cứu và phát triển.Dễ thấy là chúng ta đang đầu tư quá dàn trải: du lịch, khách sạn, thương mại xuất hiện trong danh mục ưu tiên của cả 3 đặc khu, cảng biển, xuất hiện ở 2 đặc khu, kết hợp giữa công nghệ cao với du lịch và văn hóa tại Vân Đồn, dự tính biến Bắc Vân Phong thành trung tâm thương mại tài chính trong khi không khai thác thế mạnh gần Nha Trang của đặc khu này... Vẫn biết kinh tế là đa ngành nhưng thực sự cần thiết có những bước đi cụ thể ngay từ bước hoạch định chiến lược nhằm xây dựng cho từng đặc khu những giá trị cốt lõi riêng và đặc trưng. Dưới góc độ cá nhân, ưu tiên trước hết là tận dụng ưu thế địa lý của các đặc khu, người viết mạn phép đề xuất những ngành nghề chiến lược sau tại từng đặc khu (nếu chúng ta buộc phải thông qua đề xuất hình thành đặc khu, vì những lý do... gì đó):
Vân Đồn: cảng biển (gần cảng Hải Phòng – cảng biển lớn nhất Việt Nam), thương mại (gần biên giới Trung Quốc).Bắc Vân Phong: công nghệ cơ khí (gần nhà máy oto Trường Hải – nhà máy lắp ráp oto lớn nhất của Việt Nam), công nghệ lọc hóa dầu (gần các mỏ dầu khí lớn của Việt Nam tại biển Đông), từ đó phát triển các ngành công nghệ và công nghiệp hỗ trợ công nghệ cao.Phú Quốc: du lịch, khách sạn, hội nghị, triển lãm (Phú Quốc vốn đã là một địa danh du lịch nổi tiếng). Trong các chia sẻ về đặc khu có nhắc rất nhiều tới việc khai thác casino, dựa trên những điều kiện văn hóa, kinh tế ở Việt Nam thì chỉ nên khai thác casino ở Phú Quốc, với những lí do xin phép được nhắc tới trong các bài viết sau.Vấn đề 3: Thời điểm
Một trong những lợi ích lớn nhất của đặc khu là “phòng thí nghiệm” thể chế qua đó tạo ra những bước đột phá về kinh tế. Sự thành công của Thâm Quyến đã giúp Trung Quốc tự tin hơn trong việc mở những đặc khu tiếp theo. Tuy nhiên cần nhìn nhận rõ về tính thời điểm khi thập niên 1980 là giai đoạn mà Trung Quốc tiến hành cuộc cải cách kinh tế triệt để sau những năm tháng lụn bại và trì trệ thời Mao Trạch Đông và nhóm Tứ nhân bang. Trong bối cảnh đó, Thâm Quyến, với tư cách là đặc khu đầu tiên, được sử dụng như một phép thử đặc biệt trong tiến trình cải cách và mở cửa nền kinh tế Trung Quốc. Và nó đã thành công, một cách rực rỡ.
Soi chiếu về trường hợp của Việt Nam, dường như đã quá muộn để chúng ta sử dụng các đặc khu như một bài test thể chế. Tiến trình mở cửa nền kinh tế của Việt Nam đã diễn ra được hơn 2 chục năm, thành công có nhiều, hạn chế không ít, nhưng những kỳ vọng về khả năng mang lại sự đột phá trong thể chế đặc khu dường như đã không còn khi mà ưu đãi lớn nhất ghi nhận được trong dự luật đặc khu là về thuế thu nhập doanh nghiệp/cá nhân, thuế thuê đất/nước… đã quá lỗi thời. Các doanh nghiệp cần hơn những ưu đãi trên quy mô vốn hay hiệu quả hoạt động, thay vì ưu đãi đơn thuần trên lợi nhuận. Chưa hết, chính sách ưu đãi thuế cũng sẽ gây nên những lo ngại nhất định nếu giới đầu tư đổ xô về các đặc khu để hưởng lợi, tạo nên những thiên đường thuế nhưng về thực chất không tạo thêm nhiều của cải vật chất cho xã hội.
Tạm kết
Như vậy, đặt qua một bên 2 vấn đề nhức nhối và gây bức xúc nhiều nhất trong những ngày qua là thời hạn thuê đất 99 năm (xin lưu ý vấn đề thuê chứ không phải nhượng) và những lo lắng về vấn đề chủ quyền với Trung Quốc, rõ ràng vẫn còn tồn tại rất nhiều vấn đề thực tiễn hơn liên quan tới tính khả thi trong việc hình thành đặc khu kinh tế tại Việt Nam. Kỳ vọng và trông chờ vào SEZ thì quá cao trong khi năng lực của chúng ta thì thực sự có hạn và thời điểm dường như cũng không còn thích hợp.
Thay vì bức xúc với những thuyết âm mưu về khả năng thôn tính Việt Nam của người láng giềng 16 chữ vàng thông qua SEZ, nếu thực sự quan tâm tới vấn đề này mỗi công dân Việt Nam chúng ta nên chăng hãy thử một lần tìm hiểu về SEZ và Dự thảo Luật SEZ để có cái nhìn cụ thể hơn về dự án tại đây, và nếu có thể, đóng góp ý kiến thông qua phần “Ý kiến người dân”. Tương lai và đất nước phải được xây dựng nhờ vào những hành động cụ thể và thiết thực, không phải dựa trên những viên gạch đến từ mạng xã hội.
Tham khảo
Sách : Giấc mơ hóa rồng – Huỳnh Bửu Sơn
Bài viết cùng chủ đề trên Spiderum:

Góc nhìn thời sự
/goc-nhin-thoi-su
Bài viết nổi bật khác
- Hot nhất
- Mới nhất

Viet Anh Tran

Cảm ơn chủ thớt vì bài viết rất đầu tư và chất lượng. Nếu có thể, rất mong bạn sẽ tiếp tục viết thêm các phần tiếp theo, mình lót dép hóng
Góp thêm gạo cho những ai muốn đọc tiếp một bài viết khác chất lượng (theo ý kiến của mình) về vấn đề này:
https://chauthanhvu.com/2018/06/06/noi-cong-bang-hon-ve-dac-khu-kinh-te/
P/S: Mình có thêm link một số bài khác có thể liên quan trên Spiderum để tạo liên kết cho các nội dung trên site và giúp người đọc tiện theo dõi các bài viết có chất lượng. Hy vọng bạn không thấy phiền vì chuyện này 


- Báo cáo

WiKiWi
cảm ơn Việt Anh nhiều vì đã động viên nhé
, mình sẽ cố gắng tiếp tục những ý tưởng đã nêu trong bài viết này trong những bài viết sau và... sau nữa.
Vì đây là lần đầu viết bài nên mình cũng rất muốn thêm link bài viết liên quan, cụ thể chính là bài của Husky, nhưng ko biết làm thế nào :v cảm ơn VA đã thêm giúp nhé


- Báo cáo

Viet Anh Tran

Để thêm link bạn cứ paste và rồi bấm enter và đợi một tí để Spiderum lấy thông tin và hiển thị là ok nhé :)) Còn nếu lâu quá thì xóa đi làm lại vì thỉnh thoảng có thể nó hơi ngáo haha
P/S: Nữa nữa nữa nhé, càng nhiều càng ít haha
- Báo cáo

Sweetie Cherish

Dạo này Thâm Quyến hot ghê :)) Với tư cách là 1 ng đang sống ở Thâm Quyến, mình thấy bài viết nên nêu sâu hơn về lịch sử. Nhắc đến Thâm Quyến mà không nhắc đến Đặng Tiểu Bình, k nhắc đến vị trí gần Hongkong thì quả là thiếu sót quá lớn. Vị trí địa lý tác động rất lớn đến sự phát triển của 1 đặc khu kinh tế.
Lót dép hóng tiếp những bài tiếp theo của thớttttt (Y)
- Báo cáo

Viet Anh Tran

Phóng viên nằm vùng có khác :))
- Báo cáo

Sweetie Cherish

Hí hí :))) dạo này lên Spiderum thấy Thâm Quyến hot hòn họt :))) làm e cũng muốn a dua viết bài quá đê :v
- Báo cáo

Viet Anh Tran

Triển luôn em, muốn lag phải làm luôn cho nóng hahaa
- Báo cáo

Sweetie Cherish

Mai ạ :p
- Báo cáo

WiKiWi
mình đều có nhắc tới Hongkong và Đặng Tiểu Bình nhưng đúng là hơi thiếu sót thật khi không nhấn mạnh thêm nữa vào cả 2 yếu tố này trong bài. Có lẽ sẽ bổ sung thêm cho bài viết hoàn chỉnh, cảm ơn ý kiến của bạn nhé hehe
- Báo cáo

Hex 

Mình thấy so sánh đặc khu Thâm Quyến với các dự án đặc khu ở Việt Nam rất khập khiễng. TQ và VN đều theo cơ thế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhưng cũng rất khác nhau. Cả hai điều trên, giống nhau có lẽ chỉ ở cái tên. Tạm thời mình để lại vài dòng, khi nào có thời gian lại quay lại phân tích những dòng trên.
- Báo cáo

WiKiWi
chào bạn, cảm ơn góp ý của bạn, như mình có nói trong bài viết thì mình lựa chọn so sánh với Thâm Quyến vì đây là hình mẫu thành công của SEZ cũng như việc khi nhắc tới thành lập đặc khu thì có lẽ không chỉ mình mà rất nhiều người ban đầu cũng sẽ kì vọng nó có thể thành công. 3 vấn đề mà mình nêu đều lấy Thâm Quyến làm hệ quy chiếu để dễ dàng chỉ ra cho mọi người thấy là chúng ta đang rất thiếu các yếu tố cần thiết để có thể thành công ở SEZ.
Vì mình cũng mới bắt đầu tìm hiểu về SEZ nên nếu bạn biết những trường hợp tương tự với Việt Nam có thể gợi ý cho mình và mọi người để chúng ta cùng tìm hiểu thêm đc ko?
- Báo cáo
Bảo đập chai
Bài viết rất đúng,hoàn toàn đồng quan điểm với bạn, tính thời điểm bạn phân tích rất hay ạ, thanks vì bài viết !!
- Báo cáo

WiKiWi
cảm ơn bạn nhé 

- Báo cáo

Thắng Phạm
Mình đồng tình với những lập luận của chủ thớt. Vấn đề ở đây là những điều chủ thớt nêu, những người nghiên cứu, viết ra, và đang thúc đẩy để nó thành luật, đều biết cả. Bạn biết, tôi biết, ai cũng biết, nhưng những người có trách nhiệm vẫn bất chấp hết để biến dự luật thành hiện thực, đó mới là cái cần nói.
- Báo cáo

WiKiWi
Khi bạn "biết" 1 điều là không/chưa tốt và bạn ko muốn nó xảy ra nhưng nó cứ có nguy cơ xảy ra thì bạn sẽ lựa chọn im lặng vì nghĩ mình quá nhỏ bé để có thể thay đổi điều gì đó hay là lên tiếng để góp phần nhỏ bé của mình vào sự thay đổi về "lượng" và hi vọng nó sẽ biến thành sự chuyển biến về "chất"
Và giả như một ngày cái điều bạn không mong muốn nó vẫn xảy tới thì tốt hơn là nên có sự chuẩn bị trước, nếu ko thể ngăn chặn thì hãy tìm cách để xây dựng nó tốt hơn
Thành lập được khu vẫn mới dừng ở mức Dự thảo, như mình có để link trong bài viết, bạn hoàn toàn có quyền được nêu lên ý kiến đóng góp của mình, phản đối hay ủng hộ hay góp ý xây dựng, đó là tùy ở bạn.
Hành động thôi, vì "Bức xúc không làm ta vô can".


- Báo cáo