Xem Kỳ 1 tại đây.
Dịch giả: Trương Minh Huy
Danh mục chứng khoán phái sinh của Deutsche Bank gấp 20 lần GDP của Đức và đây thực sự là chuyện lớn (Tổng tài sản của Deutsche Bank là 2,000 tỷ USD, gần bằng ½ GDP của Đức). Con số này lớn hơn 51,200 tỷ USD của Citi bank, 43,600 tỷ USD của Goldman Sachs, và 27,800 tỷ USD của Bank of America. Bạn có còn nghĩ ngân hàng Đức là người thận trọng hơn. Thật khó mà tin được!

Chứng khoán phái sinh là gì?

Có lẽ nói đến chứng khoán phái sinh nhiều bạn sẽ dừng không đọc bài viết này nữa! Bởi vì nó thậm chí đôi lúc còn khó hiểu đối với những người trong nghề. Tuy nhiên xin các bạn làm ơn bớt chút thời gian quý báu của mình, các bạn sẽ thực sự hiểu những điều ngớ ngẩn đang xảy ra trên hệ thống tài chính quốc tế, một điều đáng để bỏ thời gian đúng chứ?
Đơn giản là thế này. Các bạn chắc đã nghe đến những sản phẩm chứng khoán phổ biến là cổ phiếu và trái phiếu. Khi bạn mua một cổ phiếu bạn đang mua một lợi ích quyền sở hữu trong một công ty, và bạn mua càng nhiều cổ phiếu thì quyền sở hữu của bạn đối với công ty đó càng lớn. Khi bạn mua một trái phiếu bạn đang mua khoản nợ của một công ty, hay nói cách khác bạn cho một công ty vay nợ, dĩ nhiên là trái phiếu có khoản lãi suất dành cho bạn. Nhưng khi bạn mua một chứng khoán phái sinh, bạn không thực sự nhận được bất cứ điều gì là hữu hình ngay ở lúc hiện tại.
Thay vào đó, bạn chỉ đơn giản là một bên đặt cược về việc liệu điều gì đó sẽ xảy ra hoặc không xảy ra trong tương lai. Những điều khoản đặt cược này có thể là rất phức tạp, nhưng về bản chất chỉ là cá cược về tương lai. Sau đây là một ví dụ kinh điển về chứng khoán phái sinh.
Ông An đang muốn mua 100kg gạo tích trữ, nhưng sau 1 tháng tới ông mới có tiền để mua gạo. Giá gạo hiện nay đang ở mức 12.000đ/kg. Sợ giá gạo đi lên, ông liền đưa ra một thỏa thuận môt hợp đồng với ông Ba – người bán gạo - là sau 1 tháng sẽ mua 100 kg gạo với mức giá 15.000đ/kg. Ông Ba đồng ý với hợp đồng vì nghĩ rằng giá gạo sẽ không lên ở mức quá cao. Sau 1 tháng, giá thị trường của gạo là 20.000đ/kg. Do đó, ông An mua 100 kg với mức giá 15.000đ/kg được lãi (20.000 – 15.000) = 5.000đ/kg còn ông Ba lỗ 5.000đ/kg.     
Sau đây là một định nghĩa về chứng khoán phái sinh từ Investopedia ...
Chứng khoán phái sinh là chứng khoán mà giá cả phụ thuộc hoặc xuất phát từ một hoặc nhiều tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh tự nó là một hợp đồng giữa 2 hoặc nhiều bên dựa trên một tài sản hoặc nhiều tài sản. Giá trị của nó được xác định bởi độ biến động trong tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở phổ biến nhất bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, tiền tệ, lãi suất và chỉ số thị trường.
Ở ví dụ trên tài sản cơ sở là gạo. Vấn đề nguy hiểm của chứng khoán phái sinh so với các sản phẩm chứng khoán truyền thống là thế này: Pháp luật các nước trên thế giới cho phép nhà đầu tư không cần có đủ toàn bộ số tiền để mua và cũng không cần nắm giữ tài sản cơ sở để giao hàng, trong khi mua bán cổ phiếu, trái phiếu truyền thống nhà đầu tư cần phải có đủ số tiền để mua và đủ chứng khoán để giao hàng. Thay vào đó người mua chứng khoán phái sinh chỉ cần đặt cọc môt khoản tiền bằng một phần giá trị chứng khoán phái sinh và người bán chứng khoán phái sinh không cần có tài sản cơ sở để giao hàng. Số lượng cổ phiếu và trái phiếu ở thị trường cơ sở tùy thuộc vào tổ chức phát hành, trong khi với chứng khoán phái sinh nhà đầu tư thích vẽ ra bao nhiêu "bánh vẽ" cũng được, nó đơn thuần chỉ là một ván cá cược!
Chúng ta lấy một ví dụ đơn giản thế này. Giả sử có một nhà đầu tư A đoán có khả năng cổ phiếu X sẽ tăng giá mạnh trong thời gian tới. Giá cổ phiếu X hiện tại là 10$/cổ phiếu. Anh ta vẽ ra một thỏa thuận với nhà đầu tư B – người nắm giữ rất nhiều cổ phiếu X sẽ mua 1.000 cổ phiếu X trong 3 tháng tới với mức giá 15$/cổ phiếu. Vấn đề là hiện tại anh ta không hề có đủ số tiền 15$ * 1.000 = 15.000$ để thanh toán khi đáo hạn. Ở thị trường cổ phiếu bình thường sẽ bắt nhà đầu tư A giao tiền và nhà đầu tư B sẽ phải giao hàng ngay lập tức. Nhưng ở thị trường chứng khoán phái sinh nhà đầu tư A chỉ cần khoản tiền đặt cọc khá nhỏ, chẳng hạn 10% * 15.000$ = 1.500$ để có thể tham gia hợp đồng.
Sau 3 tháng, giá cổ phiếu X tăng lên 20$/cổ phiếu. Nhà đầu tư B giao hàng, và nhà đầu tư A nhanh chóng bán 1.000 cổ phiếu này với mức giá 20$/cổ phiếu trên thị trường thu về 20$ * 1.000 = 20.000$ và trả cho nhà đầu tư B 15.000$ để thu về khoản lãi 20.000 – 15.000 = 5.000 $. Tất nhiên nếu giá cổ phiếu trên thi trường lại giảm thảm hại còn 5$ - nhà đấu tư A sẽ xù nợ và chấp nhận mất tiền đặt cọc 1.500$.
Tương tự với chiều ngược lại của việc tham gia chứng khoán phái sinh với vị thế bán. Giả sử có nhà đầu tư C dự đoán rằng giá cổ phiếu Y sẽ giảm trong tương lai gần và anh ta muốn kiếm lợi từ dự đoán của mình. Anh ta không có đúng một cổ phiếu Y nào trong tay và hiện mức giá cổ phiếu Y đang đươc giao dịch ở mức 30$/cổ phiếu. Anh ta vẽ ra một hợp đồng chứng khoán phái sinh trong đó sẽ bán 1.000 cổ phiếu Y với mức giá 25$/cổ phiếu sau 3 tháng nữa. Nhà đầu tư D thấy cổ phiếu Y hấp dẫn lại có môt hợp đồng bán giá rẻ hơn hiện tại bèn mua hợp đồng này. Sau 3 tháng giá cổ phiếu Y là 20$/cổ phiếu. Nhà đầu tư D ngậm đắng nuốt cay giao số tiền là 25$ * 1.000 = 25.000$ cho nhà đầu tư C. Nhà đầu tư C nhanh chóng đem tiền mua 1.000 cổ phiếu X trên thị trường với giá 20$ * 1.000 = 20.000$, sau đó đưa cổ phiếu cho nhà đầu tư D và thu được khoản lãi 25.000 – 20.000 = 5.000$. Tất nhiên nếu cố phiếu Y tăng giá lên 40$/cổ phiếu thì nhà đầu tư C sẽ xù nợ.
Vì thế chứng khoán phái sinh thực sự là một hình thức cờ bạc hợp pháp trá hình. Nhà đầu tư nào cũng có thể tham gia với số tiền rất nhỏ, thậm chí không có hàng hóa để giao hàng. Chỉ cần dự đoán chính xác mức giá trong khoảng thời gian nào đó, các nhà đầu tư có thể tạo ra hàng triệu miếng “bánh vẽ” để dẫn dụ nhau chỉ trong một khoảng thời gian ngắn mặc dù số tiền thực tế và số hàng hóa trên thị trường không hề có đủ để thanh toán cho họ! Quay trở lại ví dụ nhà đầu tư A, nhà đầu tư B và cổ phiếu X. Câu hỏi là nếu nhà đầu tư B cũng không hề có cổ phiếu X mà ông ta đơn thuần chỉ tham gia mua một hợp đồng phái sinh từ ai đó? Rồi người này cũng không có cổ phiếu mà cũng chỉ mua một hợp đồng phái sinh khác từ ai đó nữa? Vòng xoáy cứ như thế tiếp tục? Khi thị trường phái sinh toàn cầu đạt đỉnh 700,000 tỷ USD vào năm 2012, chúng đã gấp 10 lần GDP toàn cầu! Không hề có một sự đảm bảo an toàn nào ở đây.
Vấn đề đã trở nên thực sự nghiêm trọng trong những năm gần đây khi những anh cả trong lĩnh vực ngân hàng trên thế giới bắt đầu lao vào kinh doanh chứng khoán phái sinh một cách điên cuồng và biến thế giới tài chính thành môt sòng bạc khổng lồ. 5 ngân hàng lớn nhất của Hoa Kỳ đều có giá trị đầu tư vào chứng khoán phái sinh hơn rất nhiều lần so với tổng tài sản của họ.
JPMorgan Chase
Tổng tài sản: khoảng 2,6 nghìn tỷ đô-la
Tổng giá trị đầu tư chứng khoán phái sinh: gần 52 nghìn tỷ đô-la
Citibank
Tổng tài sản: hơn 1.8 nghìn tỷ đô-la
Tổng giá trị đầu tư chứng khoán phái sinh: hơn 51 nghìn tỷ đô-la
Goldman Sachs
Tổng tài sản: ít hơn 1 nghìn tỷ đô-la
Tổng giá trị đầu tư chứng khoán phái sinh: hơn 43 nghìn tỷ đô-la
Bank Of America
Tổng tài sản: Total Assets: hơn 2 nghìn tỷ đô-la
Tổng giá trị đầu tư chứng khoán phái sinh: hơn 27 nghìn tỷ đô-la
Wells Fargo
Tổng tài sản: khoảng 1.7 nghìn tỷ đô-la
Tổng giá trị đầu tư chứng khoán phái sinh: hơn 6 nghìn tỷ đô-la
Các ngân hàng lớn sử dụng các thuật toán rất phức tạp được cho là để giúp họ trở thành bên chiến thắng trong những màn cá cược trong phần lớn thời gian, nhưng các thuật toán này không hoàn hảo. Lý do các thuật toán này không hoàn hảo là vì chúng dựa trên các giả định, và những giả định này lại phu thuộc vào hành động của người khác. Họ có thể là những người thực sự thông minh, nhưng họ vẫn chỉ là người.
Nếu mọi thứ vẫn ổn định như các ngân hàng đã có vài năm qua, các thuật toán vẫn có xu hướng làm việc rất tốt. Nhưng nếu có một "sự kiện thiên nga đen" xảy ra như sự sụp đổ của các thị trường chứng khoán lớn, sự sụp đổ của các ngân hàng châu Âu hoặc châu Á, sự thay đổi lịch sử về lãi suất, một đại dịch Ebola, một thảm hoạ thiên nhiên khủng khiếp, … mọi thứ có thể bất ngờ bị ném ra khỏi sự cân bằng.
Bạn sẽ nói gì về một người cá cược 200.000 đô la, nhưng chỉ có 10.000 đô la để trang trải cho khoản cược đó?
Bạn chắc chắn sẽ bảo người đó là môt tên ngốc.
Nhưng các ngân hàng lớn trên thế giới đang làm như thế.


Ai là Lehman Brothers tiếp theo?

Trước đây, người Đức và Thụy Sĩ luôn được cho là những người thận trọng và hệ thống ngân hàng của họ nổi tiếng là nơi an toàn. Nhưng giờ đây, các ngân hàng thương mại truyền thống và ngân hàng đầu tư ở các quốc gia này đang trở nên điên rồ. Họ trở thành những nhà đầu cơ, không còn là những ngân hàng hay người khởi nghiệp kinh doanh thuần túy.
Hầu hết mọi người sẽ nghĩ, rủi ro lớn nhất hiện nay là các ngân hàng lớn ở Hoa Kỳ – chẳng hạn như JPMorgan đang có sự hiện diện 51,900 tỷ USD trên thị trường phái sinh trị giá 550,000 tỷ USD. Nhưng mọi người đã sai lầm. Cái tên nguy hiểm nhất hiện nay là Deutsche Bank. Tại thời điểm cuối năm 2016, ngân hàng Deutsche Bank đang hiện diện 54,700 tỷ USD trên thị trường phái sinh.
Hình 1- Quy mô nắm giữ chứng khoán phái sinh của các ngân hàng lớn
10 ngân hàng lớn của Hoa Kỳ đang hiện diện lớn trên thị trường phái sinh
Nguồn: Văn phòng kiểm soát tiền tệ, Báo Cáo Quý về hoạt động phái sinh và giao dịch ngân hàng.

Danh mục chứng khoán phái sinh của Deutsche Bank gấp 20 lần GDP của Đức và đây thực sự là chuyện lớn (Tổng tài sản của Deutsche Bank là 2,000 tỷ USD, gần bằng một nửa GDP của Đức). Con số này lớn hơn 51,200 tỷ USD của Citi bank, 43,600 tỷ USD của Goldman Sachs, và 27,800 tỷ USD của Bank of America. Bạn có còn nghĩ ngân hàng Đức là người thận trọng hơn. Thật khó mà tin được!
Bạn có muốn biết ngân hàng uy tín nhất ở Hoa Kỳ hiện nay như thế nào? Well Fargo chỉ có 6,100 tỷ USD trên thị trường phái sinh và đó là lý do tại sao định giá chứng khoán của ngân hàng này đang ở mức cao nhất (xem hình 2).
Khi thị trường phái sinh toàn cầu đạt đỉnh 700,000 tỷ USD vào năm 2012, chúng đã gấp 10 lần GDP toàn cầu! Mặc dù giới ngân hàng phố Wall cho rằng, các chứng khoán phái sinh này là bảo hiểm và nó đã được cân bằng số lượng vị thế. Tuy nhiên, thực tế năm 2008 đã cho thấy những lời biện minh này là dối trá. Vấn đề là các chứng khoán tài chính có mức độ đòn bẩy cao này được sử dụng như khoản bảo hiểm nhưng lại không có tài sản thế chấp. Vì thế, chúng không giống như các chính sách bảo hiểm trong thế giới thực. Hoàn toàn đó là nợ và không có gì cân bằng ở đây cả… Câu chuyện giống như Lehman Brothers và AIG vào năm 2008.
Deutsche Bank được ví như là Lehman Brothers 2.0. Giá cổ phiếu của Deutsche Bank đã giảm tới 89% so với đỉnh năm 2008 và giảm 59% so với đỉnh cao gần nhất vào năm 2015. Nguyên nhân là những thua lỗ trong chứng khoán phái sinh đã khiến ngân hàng này công bố khoản lỗ kỷ lục 7 tỷ USD trong quý 3.2015, là mức lỗ lớn nhất trong 1 thập niên qua của ngân hàng này. Tình hình trở nên căng hẳng khi lợi suất trái phiếu CoCo của ngân hàng này tăng vọt từ 1.87% lên 4.38% trong năm 2016 do lo ngại ngân hàng này không còn đủ nguồn lực tài chính chống chọi với cuộc khủng hoảng từ danh mục chứng khoán phái sinh. Bên cạnh đó là những án phạt 14 tỷ USD đến từ Hoa Kỳ liên quan đến những vấn đề chứng khoán phái sinh trong cuộc khủng hoảng năm 2008. Các nhà đầu tư đang hoài nghi đến khả năng Đức phải giải cứu ngân hàng này. Năm 2016, IMF đã xác nhận rằng: Deutsche Bank là sự đe dọa lớn nhất hiện nay của hệ thống ngân hàng toàn cầu.
Deutsche Bank chỉ là kẻ tiên phong trong cuộc khủng hoảng ngân hàng tại Châu Âu và Hoa Kỳ. Hãy quan sát các cổ phiếu ngân hàng ở Phương Tây đang tồi tệ như thế nào. Hình 2 cho thấy giá trị cổ phiếu hiện tại so với giá trị sổ sách. Thông thường, cổ phiếu tốt sẽ giao dịch cao hơn so với giá trị sổ sách (càng cao hơn càng tốt), và thường cao hơn nhiều lần khi có bong bóng. Và đây là bằng chứng rõ ràng cho thấy một cuộc khủng hoảng đang xảy ra tại Châu Âu và Hoa Kỳ.
Hình 2: Chỉ số P/B của các ngân hàng trên toàn cầu
Giá cổ phiếu của nhiều ngân hàng lớn trên toàn cầu đã sụp đổ mạnh
Nguồn: Bloomberg, Yahoo! Finance

Các ngân hàng lớn thường giao dịch cao hơn nhiều lần so với giá trị sổ sách của chúng, nhưng bây giờ thì phần lớn các ngân hàng lại đang có mức chiết khấu mạnh. Bức tranh thật tồi tệ và nó chỉ là sự khỏi đầu của một cuộc khủng hoảng tài chính lớn hơn kế tiếp và sau đó, giảm đòn bẩy tài chính sẽ gây ra giảm phát.
Như bạn thấy trong 2, cổ phiếu Deutsche Bank đang chiết khấu 59% so với giá trị sổ sách. Ngân hàng UBS của Thụy Sĩ là mạnh nhất với mức giá bằng 180% giá trị sổ sách, trong khi ngân hàng Banca Carige của Italia gây sốc với mức giá cổ phiếu chỉ bằng 3% giá trị sổ sánh. Rõ ràng, Châu Âu đang dẫn đầu trong cuộc khủng hoảng ngân hàng.

Italia: Quá lớn để sụp đổ (too big too fail)

Một ngòi nổ khác đến từ Châu Âu, đặc biệt là Italia. Hình 3 thể hiện nợ xấu ở các quốc gia thuộc khu vực có nhân khẩu học tệ nhất và khả năng cạnh tranh yếu nhất Châu Âu: Vùng Nam Âu (ngoại trừ Ireland).
Hình 3: Vấn đề nợ xấu của Italia
Italia chính là Hy Lạp tiếp theo và Quá Lớn Để Sụp Đổ. Tỷ lệ % nợ xấu trên tổng dư nợ, số liệu năm 2015
Nguồn: The Economist

Chẳng có gì ngạc nhiên! Hy Lạp dẫn đầu với tỷ lệ nợ xấu lên đến 34%. Quốc gia này gần như ở trong tình trạng phá sản, mặc dù đã có nhiều cuộc giải cứu. Ireland đang đứng thứ hai với tỷ lệ 19%. Nhưng bây giờ hãy chú ý đến Italia. Quốc gia này có tỷ lệ nợ xấu tăng từ 8% vào năm 2010 lên tới 18% ở thời điểm hiện tại.
Khi các khoản nợ xấu chạm đến mức 10%, hầu hết các ngân hàng về mặt kỹ thuật đã phá sản vì thông thường các ngân hàng chỉ có tỷ lệ dự trữ 10% (đó là do quy định).
Italia đã suy thoái 5 trong 8 năm gần đây và vẫn trong tình trạng suy thoái bất chấp những gói (quantitative easing – QE) và lời bảo đảm của chủ tịch Mario Draghi. Quốc gia này có tỷ lệ tốt nghiệp đại học thấp nhất trong các nước lớn ở Châu Âu, mức thuế cao, nạn quan liêu và nền kinh tế ngầm lớn tổn hại đến nguồn thu thuế của chính phủ.
Nới lỏng định lượng (quantitative easing) là biện pháp ngân hàng trung ương bơm tiền ra nền kinh tế bằng cách mua chứng khoán, chẳng hạn như trái phiếu chính phủ, từ các ngân hàng thương mại bằng tiền mặt điện tử (electronic cash). Lượng tiền mới này làm tăng quy mô dự trữ ngân hàng trong nền kinh tế bằng số lượng tài sản được mua – do đó nó được gọi là nới lỏng “định lượng.”
Italia là quân cờ domino kế tiếp có thể sụp đổ ở khu vực Châu Âu và có vẻ như điều này đã gần xảy ra. Nhiều nhà kinh tế dự báo Italia chính là Hy Lạp tiếp theo trong vài năm tới. Nên nhớ giá cổ phiếu ngân hàng hàng đầu của Italia, UniCredti, đã sụp đổ 91% kể từ năm 2008 và 58% từ năm 2015. Hãy xem giá cổ phiếu của một ngân hàng lớn ở Italia được giải cứu: Banca Carige. Giá cổ phiếu của ngân hàng này đã mất hơn 99% giá trị kể từ năm 2008 và 62% từ năm 2015. Máu đã đổ trên đường phố.
Ngày 25/6, Italia tuyên bố bắt đầu phối hợp với ngân hàng bán lẻ lớn nhất nước này là Intesa Sanpaolo, để xử lý hai ngân hàng Popolare di Vicenza và Veneto Banca đang bên bờ vực phá sản. Intesa Sanpaolo là ngân hàng lớn duy nhất đưa ra đề nghị trong buổi đấu giá thanh lý Popolare di Vicenza và Veneto Banca, kèm theo điều kiện chính phủ phải đồng ý san sẻ gánh nặng chi phí xử lý hai ngân hàng này. Theo phương án dự kiến, chính phủ Italia sẽ chi 5.2 tỷ euro cho Intesa cùng một khoản đảm bảo lên tới 12 tỷ euro (tổng cộng 17 tỷ euro), để ngân hàng này chấp nhận giải cứu Popolare di Vicenza và Veneto Banca.
Nợ công của chính phủ Italia không ngừng tăng lên. Tỷ lệ nợ của Italia hiện ở mức 139% GDP. Đó là mức cao nhất trong 4 quốc gia có tỷ lệ nợ/GDP lớn nhất ở Châu Âu và chỉ thua kém Hy Lạp. Nợ tư nhân của Italia không quá cao và tổng nợ của Italia là 335% GDP, nhưng như thế vẫn còn ở mức cao, đặc biệt khi có xu hướng suy thoái trong 8 năm gần đây, và năng suất lao động, GDP trên đầu người giảm như đã đề cập.
Giải pháp đầu tiên cho vấn đề nợ xấu, hiện tổng cộng đang ở mức 382 tỷ USD, là bán cho các nhà đầu tư tư nhân đi kèm với sự bảo đảm của chính phủ. Điều này đã diễn ra trong quý 1 năm 2016. Nhưng ECB vẫn xem những khoản nợ xấu này như là tài sản thế chấp cho các khoản vay đối với Italia… và sau đó nếu như Italia không thể trả lại khoản vay này, thì ECB sẽ là người nắm giữ nó. Nếu điều này diễn ra, tất cả mọi người dân ở trong khu vực Châu Âu sẽ bị mắc kẹt trong đống nợ nần này.
Đây chỉ là những giải pháp ngắn hạn nhằm trì hoãn cuộc khủng hoảng nợ và tránh cho một ai đó phải gánh chịu một khoản lỗ và có cơ hội tái cấu trúc nợ. Việc duy trì các khoản nợ gần như đã chết và các ngân hàng xác sống (zombie bank) sẽ nhấn chìm cả hệ thống và đánh mất khả năng phục hồi bền vững, điều đã xảy ra tại Nhật trong suốt hơn 26 năm qua.
Italia là quốc gia rơi vào khủng hoảng chính trị mạnh sau sự kiện Brexit vào tháng 6.2016. Làn sóng anti-EU sôi sục ở quốc gia này. Thủ Tướng Matteo Renzi đã phải từ chức khi kết quả trưng cầu dân ý về việc cải cách hiến pháp cho thấy 59.43% cử tri từ chối cải cách hiến pháp (vì cải cách hiến pháp bao gồm cả những chính sách chống người nhập cư). Italia sẽ tiến hành tổng tuyển cử vào cuối năm 2017 (có thể là vào mùa thu) và tạo nên biến số chính trị lớn mà giới đầu tư cần quan tâm.
Những phân tích trên cho thấy, Italia là quốc gia có hệ thống ngân hàng yếu nhất, vì thế đây có thể là quốc gia tiếp theo bị sụp đổ. Nhưng Italia quá lớn để sụp đổ, nên các quốc gia ở Châu Âu và ECB cuối cùng sẽ phải trở thành nhà đầu tư lớn và người gửi tiết kiệm lớn thay vì cứ để cho một mình người dân Italia gánh chịu (có thể xuất hiện giải cứu nội bộ (bail-in) như từng thực hiện với đảo Sip. Đồng Euro và khu vực Eurozone sẽ phải thay đổi và tái cấu trúc triệt để.
Sự sụp đổ của hệ thống ngân hàng Châu Âu có thể kích hoạt ngòi nổ thứ ba là lĩnh vực năng lượng, đặc biệt là dầu. Hiện nay, nhiều ngân hàng ở Châu Âu đang là những người cho vay nhiều nhất cho các dự án năng lượng.