Binance - người khổng lồ hay quả bom nổ chậm của crypto?

Câu nói trên được cha đẻ của blockchain Cardano, co-founder của Ethereum, Charles Hoskinson phát biểu khi được hỏi về “liệu Binance có đang gặp vấn đề hay không” trong một buổi nói chuyện trên Twitter Space. Câu trả lời trên được Charles đưa ra mà không một chút chần chừ, theo sau đó là sự đồng ý của những người tham gia. 

Binance và cha đẻ của nó là CZ, đã trở thành một thế lực khổng lồ cả trong và ngoài giới crypto. Đây là điều khó ai chối cãi được. Tuy nhiên, một thực thể tập trung quá lớn trong một thị trường phi tập trung, lại gợi nhắc ta về cú sụp đổ của Sam với đế chế FTX và Alameda. 

CZ đang được cộng đồng tung hô với hình tượng là vị anh hùng đã vạch trần các tội ác trong thị trường tiền điện tử. Điều đó lại cho thấy rằng, niềm tin của người dùng đặt lên CZ, Binance, đơn giản là quá lớn.

Trong phiên điều trần hồi sáng ngày 14/12 (theo giờ Việt Nam) của Quốc hội Mỹ đối với vụ việc của FTX. Nghị sĩ quốc hội Tom Emmer đã có phát biểu đáng chú ý: “Đây là kết cục của sự tập trung, là sự thất bại của hiệu quả trong kinh doanh và tội ác của họ. Đây không phải là sự thất bại của công nghệ ….  Phi tập trung hóa chính là mấu chốt”. (Nguyên văn: “A failure of centralisation, a failure of business effect and their crime. It’s not the failure of technology…. Decentralisation is the point”).

Với sự bành trướng của CZ như hiện tại. Liệu ta có nên bắt đầu đặt dấu hỏi về thế lực này. Hay đơn giản, CZ chính là người được chọn để dẫn dắt crypto đến với kỉ nguyên mới của công nghệ ?

CZ, hay tên đầy đủ là Changpeng Zhao, là cái tên không quá xa lạ đối với cộng đồng tiền điện tử Việt Nam hay trên toàn thế giới. Ông là người sáng lập ra đế chế Binance, sàn giao dịch tiền điện tử số một tại Việt Nam và trên toàn cầu. Trước khi chạm đến đỉnh cao của sự thành công hiện tại, CZ đã có một hành trình khá thú vị.

CZ được sinh vào ngày 5/2/1977, trong một gia định có ba mẹ làm nghề giáo, ở tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Cha của CZ là giáo sư, nhưng đồng thời là một nhà tri thức tư sản. Gia đình của anh quyết định di cư đến Vancouver, Canada vào năm 1984. Lúc đó, CZ đã phải đi làm để hỗ trợ kinh tế cho gia đình. Ban ngày, anh đi làm ở McDonald’s và làm thêm ở cây xăng vào ban đêm. 

Không lâu sau, CZ đã gặp mối tình đầu của mình, chiếc máy tính 280 DOS được người cha mua với giá $7000 đắt đỏ. Kể từ đó, Zhao đã thể hiện sự yêu thích với lập trình của mình. Sau này, anh đã cầm trong tay chiếc Bằng ngành khoa học máy tính từ trường đại học McGill.

CZ có công việc đầu tiên tại Sở giao dịch chứng khoán Tokyo, anh đã tạo nên hệ thống khớp lệnh giao dịch đầu tiên ở cơ quan này. Sau đó, anh dành thời gian của mình tại Bloomberg Professional Services và trở thành trưởng ban phát triển giao dịch hợp đồng tương lai (Head of Tradebook Futures Development) (từ năm 2001-2005).

Nhưng tham vọng của CZ không cho phép anh dừng lại ở đó. Anh đã từ bỏ công việc ở Bloomberg dù đã được thăng chức làm quản lý các nhóm ở New Jersey, London và Tokyo. Zhao đã cùng những người bạn của mình xây dựng nên Fusion Systems, một hệ thống giao dịch nhanh cho các broker.

CZ biết đến Bitcoin vào năm 2013 thông qua một nhà đầu tư mạo hiểm, đối thủ của anh trên bàn poker. Cơ duyên đến, CZ ngay lập tức tìm hiểu về thị trường này và gia nhập vào hàng ngũ phát triển ví điện tử Blockchain.info (hiện tại là blockchain.com), chiếc ví lâu đời nhất của thế giới crypto cho đến ngày nay. 

Sau 1 năm, Zhao đã rời công ty để đầu quân cho sàn giao dịch OkCoin với vị trí CTO - Giám đốc công nghệ. Kể từ khi CZ đến, Okcoin đã đạt được nhiều thành tựu ấn tượng như đứng đầu thị trường Trung Quốc và mở rộng sang sang mảng hợp đồng tương lai. Nhưng chỉ sau 9 tháng, mối quan hệ này đã tan vỡ do sự bất đồng quan điểm giữa CZ và ban lãnh đạo của Okcoin.

Vậy là chỉ sau ít năm, Zhao đã có kinh nghiệm làm việc tại 2 thái cực, tập trung (centralization) và cả phi tập trung (decentrailization) của thị trường crypto. Cũng thời điểm này, CZ đã nung nấu tạo nên một sàn giao dịch thuần giao dịch các tài sản điện tử cho riêng mình. Thời gian làm việc ở Okcoin đã giúp anh hiểu Bitcoin hay crypto, vốn là thị trường chưa có khung pháp lý, nếu có sự dính líu đến các tổ chức tài chính hay dòng tiền pháp định sẽ gây những rắc rối không nhỏ sau này. Vậy, làm sao có đủ tiền để bắt đầu ?

Nhưng may mắn, Vitalik đã có câu trả lời giúp CZ. Vào cái năm 2017, 2 năm sau khi blockchain Ethereum chính thức khởi chạy, số lượng dự án xây dựng trên chuỗi khối này ngày càng nhiều hơn. Dẫn đến vấn đề gọi vốn không chỉ là nỗi đau đầu của riêng CZ. Lúc này, hình thức ICO - Intial coin offering (phát hành coin lần đầu) đã được ra đời. 

Giải thích đơn giản, ICO là việc bạn bỏ tiền đầu tư vào một dự án ở thời điểm sớm (gần như là chưa có gì hoặc sản phẩm chỉ mới nằm trên giấy), đổi lại cho số tiền đó là một lượng coin/token của dự án (được định giá thấp). Nếu dự án ấy thành công trong tương lai, khoản đầu tư của bạn sẽ tăng gấp nhiều lần. Nếu dự án thất bại, thì không có sau đó nữa.

Làn sóng ICO năm 2017 đã kêu gọi được hơn $20 tỷ dollar đổ vào thị trường crypto, chiếm một phần nhỏ trong số tiền đó có Binance của CZ. Vào tháng 7/2017, Binance đã tiến hành ICO, bán tổng cộng 100 triệu đồng $BNB, ở mức giá $0.15, thu về cho mình $15 triệu. Đánh dấu bước khởi đầu của một thế lực cho đến ngày nay. 

Nếu Archimedes cần ai đó chỉ cho ông một điểm tựa để nhấc bổng trái đất lên, thì CZ đã biết cách để tự tạo cho mình những “điểm tựa” và đưa cả thế giới crypto lên trên đôi vai của anh.

CZ thường được đại chúng biết đến với tư cách là CEO của Binance. Nhưng ngoài ra, anh còn có nhiều sản phẩm hơn thế, như là mạng lưới BNB Chain, quỹ đầu tư Binance Labs, ví phi tập trung Trust wallet. 

Để hiểu được sức mạnh của CZ, hãy cùng mình điểm qua một vài thông của các sản phẩm trên nhé.

Binance Labs: được cộng đồng xem là quỹ tier A trên thị trường crypto. Thành lập vào năm 2018, Binance Labs đến nay đã tham gia đầu tư cho hơn 200 dự án đến từ 25 quốc gia khác nhau. Khẩu vị đầu tư của quỹ khá da dạng, trải dài từ Defi, cơ sở hạ tầng cho đến gamefi. 

Nhưng điều làm nên thương hiệu của Binance Labs chính nằm ở phương thức đầu tư của quỹ. Không sử dụng phương pháp bơm thổi như Alameda Research, Binance Labs thường lựa chọn dự án kĩ càng và có hỗ trợ, tham gia cùng phát triển. Cùng nhờ là cánh tay của Binance, các chương trình incubation của quỹ thu hút được rất nhiều dự án tiềm năng đến và thử sức, đây cũng là nguồn dự án chính cho Binance Labs. 

Trust wallet: Là một trong những ví phi tập trung có mặt sớm trên thị trường với hơn 25 triệu users. Tuy CZ không phải là người xây dựng, nhưng anh đã mua lại mảnh ghép này vào tháng 7 năm 2018 (1 năm sau khi Trust wallet ra đời). 

Định hướng ban đầu của Trust là tập trung vào thị trường điện thoại, nhưng hiện nay ví cũng đã ra mắt phiên bản máy tính. Gần đây, Trust wallet vừa đón được 1 lượng “dân di cư” khá lớn, xuất phát từ việc công ty mẹ của Metamask (ví phi tập trung lớn nhất thị trường) là Consensys đã thay đổi điều khoản, cho phép Metamask có những động thái theo dõi IP của người dùng. Điều này đã làm cho một bộ phận người dùng cảm thấy khá lo sợ và chuyển sang sử dụng Trust wallet. Chứng tỏ, vị thế của Trust wallet đâu đó chỉ đứng sau Metamask, chiếc ví phổ biến nhất hiện tại.

BNB Chain - Được khởi chạy vào tháng 9/2020, cho đến nay, BNB Chain đã là blockchain có tổng tài sản khóa đứng thứ 3 trên thị trường (khoảng hơn $4 tỷ dollar), với 163 triệu người dùng và hơn 1.300 ứng dụng đang hoạt động trên chuỗi. Trong cộng đồng, BNB Chain để lại ấn tượng là blockchain có phí giao dịch rẻ, nhiều ứng dụng và rất ổn định.

Đồng coin $BNB còn gây ấn tượng ở việc giữ giá khi chỉ mới giảm khoảng 67% so với đỉnh giá, trong khi $BTC, $ETH đã giảm khoảng 75% và các đồng coin khác thì lún tới trên 90%. Có được khả năng này là nhờ cơ chế đốt rất “mạnh tay” mà BNB Chain đang sử dụng. 

Có 2 cơ chế đốt hoạt động song song:

Cơ chế BEP-95: cơ chế cho phép đốt các $BNB theo thời gian thực. Theo đó, 10% $BNB là phần thưởng của mỗi khối sẽ được đốt, số còn lại sẽ được gửi đến validator. Cho đến nay, cơ chế này đã đốt được 142,700 $BNB (~ $54 triệu USD) (check real time tại)

Ngoài ra, mỗi quý, sẽ có một lượng $BNB được đốt (tính toán dựa trên lợi nhuận của Binance, giá của $BNB, cung lưu hành $BNB và số lượng khối được tạo thành). Ước tính, lượng $BNB đốt mỗi quý sẽ có giá trị lên đến nửa tỷ Biden. (Xem chi tiết tại)

Nhờ vào 2 cơ chế đốt “mạnh tay” này, BNB đã trở thành đồng coin top giữ giá tốt nhất hiện tại.

Ngoài ra, chúng ta có thể điểm mặt thêm một số sản phẩm: Binance Pay (hỗ trợ phương thức thanh toán bằng crypto), Binance Academy (nền tảng cung cấp kiến thức cho người dùng), Binance NFT marketplace (chợ giao dịch NFT) và Binance Charity (một tổ chức phi lợi nhuận thúc đẩy hoạt động quyên góp).

Song, tất cả mảnh ghép này chỉ xoay quanh một sản phẩm chính của CZ. Sàn giao dịch Binance. Đa số chúng ta đều biết Binance là một gã khổng lồ, nhưng để có một cái nhìn khái quát nhất, ta cần những con số thống kê, cụ thể:

Binance đang hoạt động trên 100 quốc gia với 50 địa chỉ người dùng có thể lựa chọn sử dụng.

Khối lượng giao dịch vào năm 2021 là $9.5 nghìn tỷ, chiếm hơn ⅔ khối lượng giao dịch của toàn thị trường (tăng hơn 7 lần so với năm 2020). 

Thu về $20 tỷ đô lợi nhuận vào năm 2021. (Gần gấp 3 lần với con số $7 tỷ của Coinbase, sàn giao dịch đang đứng top 2) (Đang chờ số liệu năm 2022, em sẽ bổ sung thêm)

Đạt được cột mốc 30 triệu người dùng vào đầu năm 2022

Và hiện đang dự trữ khối lượng tài sản khoảng $55 tỏi Biden (link check on-chain)

Với nhường đó sản phẩm trong tay, CZ đã trở thành người đàn ông có quyền lực bậc nhất trong thế giới crypto này. Người đàn ông 45 tuổi đang nắm trong tay khối tài sản khoảng $17.4 tỷ (Do ảnh hưởng từ thị trường, con số này đã giảm khoảng 3,7 lần so với $65 tỷ hồi đầu năm). Anh góp mặt trong 2 danh sách của Forbes: Billionaires 2022 (#19) và Singapore’s 50 Richest.

Trong cộng đồng, CZ là người có những cống hiến to lớn cho thị trường crypto, nhất là ở mảng luật pháp. CZ bỏ rất nhiều thời gian để đi đến nhiều quốc gia khác nhau nhằm thảo luận về một hành lang pháp lý cho thế giới tiền điện tử. Tháng 6 năm 2022, Zhao đã dừng chân tại Việt Nam chúng ta và có buổi thảo luận về chủ đề này.

Với vị trí dẫn đầu toàn ngành, CZ và Binance luôn là trung tâm của sự dòm ngó, trong đó có cả những lời đồn thổi về sự sụp đổ của Binance. Có ý kiến cho rằng:

“ Cả CZ và Vitalik đều có xuất phát điểm rất giống nhau, đều cống hiến rất nhiều cho crypto. Tuy nhiên, hình ảnh của cả hai đang trái ngược nhau trong thời gian gần đây. Trong khi Vitalik đang giảm dần tầm quan trọng của bản thân lên Ethereum, trao quyền đến cộng đồng. Thì CZ và Binance ngày càng trở thành một thực thể quyền lực, có tác động to lớn lên cả thị trường”.

“Binance is too big to fall” không chỉ là suy nghĩ của Charles hay các KOL, mà là của số đông thị trường. Sau sự kiện của Sam và FTX, ở một mặt, CZ được tung hô như là vị anh hùng đã vạch trần tội ác của một kẻ lừa đảo. Nhưng bài học về lòng tin trong crypto là rất nhiều, mới nhất chính là Sam, xa hơn một chút là Do Kwon với Terra Luna, hay quay ngược về quá khứ với vụ sụp đổ của MT.GOX, sàn giao dịch đứng đầu thị trường những năm 2014. Những sự kiện trên là cái giá quá đắt để nhắc nhở chúng ta đừng nên tin tưởng ai hoàn toàn ở cái nơi mà đồng tiền là sức mạnh. Vậy nên, chẳng có lí do nào mà ta lại chẳng nghi ngờ về CZ cả, liệu anh có phải là người dẫn dắt thị trường này ? Hay chỉ là một kẻ giả mạo với nhiều chiêu trò đội lốt ? Còn nếu anh thực sự là người tốt, liệu anh có đứng vững trước những chiêu trò xỉa xói của đối thủ ?

Ở góc độ cộng đồng, CZ được tôn là anh hùng sau khi vạch trần bê bối của FTX. Nhưng từ phía Sam, FTX, hay xa hơn là cả cộng đồng nước Mỹ, họ lại xem anh là nguyên nhân của sự sụp đổ này. Mr. Wonderful, Kevin O’Leary, chưa bao giờ ngưng đổ lỗi cho CZ mỗi khi ông xuất hiện trên truyền thông đại chúng hay cả trước quốc hội.

Điều này cũng không có gì quá bất ngờ. Vì dù tội ác của Sam là không thể dung thứ, nhưng FTX đang mang trong mình hình ảnh của một giấc mơ Mỹ, đại diện cho sức mạnh của xứ sở cờ hoa. Đối diện với một sự thất bại chóng vánh như vậy, họ chỉ còn cách xỉa xói lên CZ.

Còn nhớ ở bài viết trước, mình đã giới thiệu về thân thế của Sam, Caroline đặc biệt gần với giới chính trị của Mỹ như thế nào. Mới đây, Sam đã khẳng định điều đó. Sau khi bị dẫn độ từ nhà tù Fox Hill, Bahamas về đến Mỹ, Sam … lại được thả ra nhờ $250 triệu tiền bảo lãnh. Nên nhớ, net worth của Sam đã về mo và số tiền trong túi anh còn chưa đến $100K. Vậy, có chăng một thế lực nào đó đã sắp xếp vụ việc này?

Mới gần đây, chủ tịch của SEC là Garry Gensler bị phát hiện rằng ông đã biết tổng kế hoạch của Sam từ hồi 2019. Sau 3 năm FTX hoạt động, ít nhiều sợi dây liên kết với giới chính trị của Sam cũng sẽ phát triển. Vậy, khi CZ “đụng” đến Sam, vô tình, anh đã chọc luôn cả giới chính trị đất Mỹ này. (Truyền thông nước này cũng tấn công CZ mạnh hơn kể từ sau vụ việc FTX)

Hậu sự sụp đổ của FTX, CZ nhận ra anh cần phải hành động để gia tăng sự uy tín, cũng như củng cố niềm tin từ người dùng. Do đó, Zhao đã tạo ra khái niệm Proof of reserves (PoR) hay bằng chứng lưu trữ.

Bằng chứng lưu trữ được sinh ra nhằm chứng minh rằng toàn bộ tài sản của người dùng sàn giao dịch vẫn được cất giữ an toàn. Sẽ có một bên thứ 3 chịu trách nhiệm kiểm toán toàn bộ số tài sản này. Với Binance đó là Mazars (audit report, nhưng web Mazars đang sập nên chưa xem được 🙁). Đồng thời, Zhao cũng kêu gọi các sàn giao dịch khác tung ra PoR và được hưởng ứng khá nhiệt tình từ Huobi, Crypto.com, etc (xem tại)

Thế nhưng mà, cái skill CZ vừa tung ra có vẻ đang phản dame ngược lại anh. Chỉ sau 10 ngày công bố bằng chứng kiểm toán tài sản, Mazars, công ty kiểm toán hỗ trợ Binance, lại thông báo sẽ chấm dứt hoạt động kiểm toán proof of reserves cho Binance. Thậm chí, website của công ty đã bị shut down cho đến thời điểm hiện tại.

Điều này làm cho bằng chứng mà CZ tung ra cách đây không lâu … lại trở nên vô dụng. Do đó, Binance phải gấp rút tìm một công ty khác để thực hiện lại quá trình này. Binance có thử liên hệ với Big 4 trong ngành kiểm toán, nhưng lại nhận được cái lắc đầu. Ngạc nhiên nhất là Deloitte, một công ty cực kì cởi mở với blockchain, crypto, nhưng vẫn hồi đáp lại bằng sự từ chối.

Thực tế, Binance đã công khai địa chỉ ví các tài sản, do đó ta có thể kiểm tra on-chain thông qua thông tin sàn cung cấp, hoặc sử dụng các web tổng hợp như Nansen. Tuy nhiên, có 2 vấn đề. Đầu tiên, số lượng địa chỉ ví mà Binance cung cấp là quá lớn, nên khó ai có thể tự tay kiểm tra toàn bộ tài sản được. Thứ 2, dữ liệu thông qua một bên thứ 3 hoàn toàn có thể bị thao túng.

Thêm một điều đáng ngờ. Cách đây hơn 1 tuần, Binance đang tích cực “gom tiền” từ các ví con của mình về ví nóng, hành động được cho là nhằm phục vụ mục đích kiểm toán. Số giao dịch mà Binance tạo ra lên đến 1 triệu, nhiều đến nỗi đã làm cho gas fee của mạng Ethereum nhảy vọt và Binance phải đóng 889 $ETH (~$1 triệu USD) cho phí gas. 

Vậy nên, câu hỏi mà nhiều người quan tâm là: Binance có đang thực sự sở hữu khoảng $55 tỷ Biden bằng chứng lưu trữ đúng như đã công bố hay không ? Để trả lời chính xác, có lẽ ta phải chờ kết quả kiểm toán mới mà thôi.

Giữa dòng bão của dư luận hướng về Binance, ngày 14 tháng 12 vừa qua, Vitalik lại đăng một dòng tweet đầy ẩn ý: “Bạn có thể ghét sự thật rằng X đang là một công ty độc quyền và chưa có đối thủ có thể cạnh tranh lại. Đồng thời, (tôi) không hoàn toàn ghét bỏ X và tin rằng X bao gồm phần lớn là người tốt”.

Dường như ta cũng hiểu được X mà Vitalik đang nhắc đến ở đây có thể là CZ hay Binance, một động thái nhằm xoa dịu những sự công kích đang hướng đến người bạn của mình. 

Hay Justin Sun, một tỷ phú và là founder của blockchain Tron, cũng đứa về phía của CZ. Anh đã gửi “chơi chơi” trăm củ lên sàn để chứng tỏ lòng tin của mình vào Binance. (anh còn gửi thêm lần 2 luôn cơ ).

Về phía người dùng, CZ và Binance luôn bình tĩnh đáp trả mọi mũi giáo truyền thông hướng về mình. Hồi ngày 13/12, người dùng bắt đầu hô hào nhau rút tiền về ví phi tập trung khi thông tin proof of reserve của Binance chưa đáng tin cho lắm. Nhưng chỉ sau 1 2 ngày, Binance vẫn hoạt động một cách bình thường, user hiểu rằng đây chỉ là FUD và lại chuyển tiền lên Binance như chưa có chuyện gì xảy ra.

Cảm giác, CZ hay Binance luôn đối diện với các thông tin tiêu cực một cách rất bình tĩnh. Đó có lẽ là điều làm nên uy tín của đế chế này. Ngoài những lần đó ra, CZ đôi khi cũng biết cách để “chơi trội”. 

Binance mới đây đã thông báo sẽ đấu giá để mua lại tài sản của Voyager, một nền tảng cho vay phải phá sản hồi giữa năm do ảnh hưởng từ quỹ Three Arrows Capital. Hiện Binance đang trả giá cao nhất với số tiền $1.022 tỏi dollar. Số tài sản sau khi mua được sẽ được trả lại cho người dùng bị thiệt hại.

Ai bảo anh tôi không có tiền đâu ? Hiển nhiên, tin đồn Binance sụp đổ cũng bị cộng đồng cho vào quên lãng.

( tweet khác từ phía Voyager: https://twitter.com/investvoyager/status/1604839009951383552)

Quãng thời gian bão tố vừa qua đã cho ta thấy được CZ là người khôn khéo đến như nào. Trong tay là một một sản phẩm tốt, CZ thật biết cách để sử dụng truyền thông, tận dụng FUD để nâng vị thế của mình lên cao và cao hơn nữa.

Nếu Binance vẫn tiếp tục giữ vững phong độ, CZ vẫn vững chãi trước sóng gió của thị trường. Thì thật khó để nghĩ đến viễn cảnh ai đó có thể lật đổ thế lực này được.