Xuyên sơn giáp là vảy của con tê tê (một số nơi gọi là con trút). Bởi vì là loại vật chuyên đục núi mà lại có vảy cứng như áo giáp nên gọi là xuyên sơn giáp (xuyên qua núi). Mặc dù dựa vào sự quan sát đặc tính của con tê tê mà gọi tên như vậy. Tuy nhiên tác dụng của vị thuốc xuyên sơn giáp thì cũng rất phù hợp với tên như vậy. Xuyên sơn giáp là vị có đặc tính luồn lách rất mạnh, sở trường chuyên về hành huyết thông lạc, trên thì thông được sữa dưới thì thông được kinh, đồng thời lại tiêu được sưng. Tác dụng hoạt huyết của xuyên sơn giáp mạnh như phá núi, cứng chắc như áo giáp không gì có thể cản được. Đặc biệt là các trường hợp ung nhọt mới mọc hoặc đã mưng mủ sưng to mà không vỡ được thì Xuyên sơn giáp có tác dụng tiêu sưng bài nùng thúc đẩy quá trình bài nùng, tác dụng nhanh chóng dứt khoát. Các trường hợp phụ nữ huyết ứ làm tắc kinh, bụng báng khối bí kết thì Xuyên sơn giáp có tác dụng hoạt huyết khứ ứ thông kinh; hoặc các trường hợp phong thấp tý thống gây ma mộc thì Xuyên sơn giáp có tác dụng trừ phong thông lạc dùng rất hiệu quả
Xem thêm: Lối thoát cho các bà mẹ bị tắc tia sữa.
Ngoài ra các trường hợp phụ nữ sau sinh, sữa không về hoặc tắc tia sữa thì dùng Xuyên sơn giáp là vị tác dụng thần thánh không thể tưởng tượng nổi. Dùng đặc biệt hay trong trường hợp này, tác dụng thông kinh lợi sữa. Trong tất cả các vị thuốc không có vị thuốc nào chữa chứng này hay bằng Xuyên sơn giáp. Các tác dụng khác của xuyên sơn giáp có thể dùng vị khác để thay thế được, nhưng với tác dụng thông kinh lợi sữa thì không một vị nào có thể thay thế được.
Tính vị quy kinh: Vị mặn tính hàn, có độc vào kinh Can, vị;
Tác dụng: Hoạt huyết khứ ứ, thông kinh lợi sữa, tiêu sưng bài nùng, trừ phong thông lạc.
LƯU Ý: Xuyên sơn giáp không có ở Việt Nam, vị này phải nhập nên cũng cần lưu ý về việc đánh giá chất lượng. Trên thị trường thường bán 2 loại: vảy tê tê tươi và vảy tê tê khô đã qua bào chế. Việc bào chế vảy tê tê nhìn chung cũng khá đơn giản, lấy vảy tươi tẩm mỡ hoặc tẩm dấm hoặc đơn giản nhất là tẩm dầu mà rán. Hoặc phổ biến nhất là sao với cát, sao cho vàng lấy ra rây bỏ cát, sau đó lấy vảy tê tê đang còn nóng lập tức cho vào bình chứa dấm trộn đều sau đó lấy ra phơi khô là có thể dùng (theo Gs.Đỗ Tất Lợi thì tỷ lệ 100kg vảy tê tê dùng 40kg dấm). Bản chất tẩm dấm là để tăng tính quy kinh vào Can, có thể dùng dưới dạng vảy khô hoặc để tiện hơn thì tán thành bột mịn để dùng vì dễ bảo quản hơn, và cũng là để dưới dạng bột cho đỡ phí thuốc.
Để chữa tắc tia sữa thể thông thường thì chỉ cần lấy bột xuyên sơn giáp pha nước uống, ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g. Nếu phụ nữ uống được rượu thì quá tốt, có thể uống với rượu vì rượu giúp tăng khả năng phát tán. Ngoài ra bên ngoài có thể đắp lá bồ công anh, nếu lấy được lá bồ công anh tươi giã nát rồi đắp là tốt, không thì có thể dùng lá khô tuy nhiên lá khô tác dụng kém hơn so với dùng lá tươi. Bên trong uống xuyên sơn giáp, bên ngoài đắp lá bồ công anh đạt hiệu quả trị tắc tia sữa tuyệt vời. Các trường hợp tắc tia sữa thể phức tạp cần thăm khám, chẩn đoán và phối hợp phương dược tùy theo tình hình bệnh.
Y học