Vũ khí hạt nhân: Từ cơn ác mộng quá khứ đến nỗi ám ảnh thời đại

Khi thế giới xảy ra quá nhiều biến động, nơi các cuộc xung đột địa chính trị liên tục xuất hiện và công nghệ quân sự phát triển với tốc độ vũ bão, bóng ma của vũ khí hạt nhân đã một lần nữa trỗi dậy. 

Mối lo ngại ấy không còn là lý thuyết. Nó hiện hữu rõ nét qua chương trình hạt nhân đầy tham vọng của Triều Tiên với những vụ thử tên lửa thách thức. Nó nóng lên từng ngày trong cuộc đối đầu dai dẳng giữa Iran và Israel trong thời gian gần đây, nơi những lời đe dọa hủy diệt được xuất hiện khắp nơi cùng các cuộc tấn công trả đũa. Cuối cùng, nó khiến cả thế giới phải nín thở khi trước những tuyên bố về việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật được đưa ra trong cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Vậy chính xác thì vũ khí hạt nhân là gì, sức mạnh hủy diệt của nó ghê gớm đến đâu, và nhân loại đang thực sự phải đối mặt với những nguy cơ nào?

Để hiểu được bản chất của mối đe dọa này, chúng ta phải lật lại câu chuyện về một phát minh đã vĩnh viễn thay đổi lịch sử nhân loại. Đây là sự kết tinh của những khám phá khoa học vĩ đại nhất, nhưng cũng là khởi nguồn cho những quyết định chính trị đầy mưu mô và những thảm kịch chiến tranh tàn khốc. Hơn hết, hãy nhìn vào thực tại, về nỗi lo lắng của cả một thế hệ đang phải đối mặt với một thực tế rằng, trong bối cảnh các kho vũ khí ngày càng phình to và căng thẳng chưa bao giờ hạ nhiệt, nguy cơ về một cuộc xung đột hạt nhân đã trở nên hiện hữu hơn bao giờ hết. Nhân loại một lần nữa đang đứng trước bài toán sinh tồn, đòi hỏi sự cảnh giác và nỗ lực hợp tác toàn cầu không ngừng nghỉ.

Lịch sử của vũ khí hạt nhân bắt đầu bằng một khám phá trong phòng thí nghiệm ở Berlin vào cuối năm 1938. Trong một thí nghiệm tưởng chừng như đơn giản, hai nhà hóa học Otto Hahn và Fritz Strassmann đã bắn phá các nguyên tử uranium bằng neutron. Kết quả đã vượt ngoài mọi dự đoán: thay vì hấp thụ neutron, các nguyên tử uranium đã vỡ ra thành những mảnh nhỏ hơn, đồng thời giải phóng một nguồn năng lượng khổng lồ chưa từng thấy. Khái niệm về sự phân hạch hạt nhân đã ra đời, và nhân loại đã vô tình mở ra chiếc hộp Pandora của thời đại nguyên tử.

Ngay sau đó, chính nhà vật lý Lise Meitner và cháu trai bà, Otto Robert Frisch, đã mang đến lời giải thích lý thuyết cho hiện tượng này. Nhưng quan trọng hơn cả, họ đã nhận ra phản ứng này còn đáng sợ hơn so với những gì các nhà khoa học tưởng tượng: quá trình phân hạch có thể tạo ra một “phản ứng dây chuyền”. Mỗi một hạt nhân vỡ ra sẽ giải phóng thêm các neutron, tiếp tục bắn phá các hạt nhân khác trong một chuỗi gia tăng theo cấp số nhân. Đây chính là chiếc chìa khóa lý thuyết, vừa mở ra cánh cửa cho một nguồn năng lượng vô tận, vừa giải phóng một loại vũ khí có sức hủy diệt không thể tưởng tượng.

Tuy nhiên, khám phá ở Berlin không phải ý tưởng khởi đầu mà chỉ là sự xác nhận tính khả thi về mặt vật lý. Bóng ma về một quả “bom nguyên tử” đã ám ảnh trí tưởng tượng của nhân loại từ trước đó rất lâu. Nó đã xuất hiện trong tiểu thuyết của nhà văn H.G. Wells từ năm 1914 và thậm chí được nhà khoa học Leo Szilárd cụ thể hóa thành một bằng sáng chế về phản ứng dây chuyền vào năm 1934. Rõ ràng, ý tưởng về thứ vũ khí tối thượng này đã tồn tại như một định mệnh không thể tránh khỏi, luôn nằm yên chờ đợi, chỉ cần một phát kiến trong phòng thí nghiệm để biến nó từ khoa học viễn tưởng thành một hiện thực tàn khốc.

Khi bóng ma của Thế chiến thứ hai bao trùm châu Âu, những lý thuyết trong phòng thí nghiệm đã nhanh chóng biến thành một cuộc chạy đua vũ trang định mệnh. Nỗi ám ảnh lớn nhất của phe Đồng minh lúc bấy giờ là viễn cảnh Đức Quốc xã, với nền khoa học hàng đầu, sẽ là bên đầu tiên sở hữu thứ vũ khí tối thượng. Chính nỗi sợ hãi hiện hữu này đã thôi thúc Albert Einstein, cùng với các nhà khoa học khác, đặt bút viết bức thư lịch sử cảnh báo Tổng thống Franklin D. Roosevelt vào tháng 8 năm 1939.

Bức thư đó đã trở thành ngòi nổ cho Dự án Manhattan – một trong những nỗ lực khoa học và quân sự tham vọng cũng như tốn kém nhất trong lịch sử Hòa Kỳ. Được khởi động vào năm 1942, dưới sự hợp tác của Mỹ, Anh và Canada, dự án quy tụ những bộ óc khoa học kiệt xuất nhất, làm việc ngày đêm dưới sự chỉ huy của nhà vật lý J. Robert Oppenheimer trong một thành phố bí mật, với một mục tiêu duy nhất: giải mã bí ẩn nguyên tử trước kẻ thù.

Đỉnh điểm của toàn bộ nỗ lực này chính là Thử nghiệm Trinity vào ngày 16 tháng 7 năm 1945. Trong sa mạc New Mexico, vụ nổ bom nguyên tử đầu tiên đã đưa lịch sử loài người tới với một kỷ nguyên mới. Một quả cầu lửa chói lòa hơn mặt trời, theo sau là đám mây hình nấm khổng lồ, đã giải phóng một sức mạnh tương đương 22.000 tấn thuốc nổ TNT. Đối với những người chứng kiến, đó không chỉ là một thành công khoa học; đó là khoảnh khắc nhân loại lần đầu nếm trải quyền năng hủy diệt.

Chưa đầy một tháng sau khoảnh khắc định mệnh đó, thứ quyền năng kinh hoàng này đã được giải phóng trên chiến trường. Ngày 6 tháng 8 năm 1945, quả bom uranium mang tên “Little Boy” với sức công phá tương đương 15000 tấn TNT đã biến thành phố Hiroshima thành một biển lửa. Ba ngày sau, vào ngày 9 tháng 8, quả bom plutonium “Fat Man” với sức nổ 21.000 tấn TNT, tiếp tục xóa sổ Nagasaki. Hai thành phố bị san phẳng, hàng trăm nghìn sinh mạng bị cướp đi trong chốc lát. Đây là lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất vũ khí hạt nhân được sử dụng trong chiến tranh, và chính sức mạnh hủy diệt không thể tưởng tượng của chúng đã buộc Nhật Bản phải đầu hàng vô điều kiện, đặt dấu chấm hết cho Thế Chiến thứ hai.

Tiếng bom ở Hiroshima và Nagasaki có thể đã đặt dấu chấm hết cho Thế Chiến thứ hai, nhưng nó cũng đồng thời khai mở một kỷ nguyên đối đầu hoàn toàn mới. Nỗi ám ảnh về sức mạnh nguyên tử không hề tan biến, mà ngược lại, nó trở thành động lực cho một cuộc chạy đua vũ trang khốc liệt và tốn kém nhất trong lịch sử.

Ván cờ địa chính trị thế giới đã sang trang vào ngày 29 tháng 8 năm 1949, khi Liên Xô thử thành công quả bom nguyên tử đầu tiên, “Joe-1”. Sự kiện này đã phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Hoa Kỳ, chính thức khởi động cuộc đối đầu lưỡng cực và đẩy toàn bộ nhân loại vào nỗi lo sợ về một cuộc chiến tranh hủy diệt.

Mất đi lợi thế độc quyền, cuộc chạy đua lập tức leo thang đến một cấp độ không thể tưởng tượng. Cả Washington và Moscow đều dốc toàn lực vào việc phát triển bom nhiệt hạch – một loại vũ khí có sức mạnh vượt xa bom phân hạch. Ngày 1 tháng 11 năm 1952, Hoa Kỳ cho nổ quả bom nhiệt hạch đầu tiên có tên “Ivy Mike”, với sức công phá lên tới 10,4 triệu tấn TNT, gấp 500 lần quả bom đã xóa sổ Nagasaki. Nhưng thế thượng phong này cũng chỉ tồn tại ngắn ngủi. Chưa đầy một năm sau, vào ngày 12 tháng 8 năm 1953, Liên Xô cũng đáp trả bằng vụ thử bom nhiệt hạch “Joe-4”, lặp lại thế cân bằng chiến lược một lần nữa.

Vòng xoáy hạt nhân không chỉ giới hạn ở hai siêu cường lúc bấy giờ. "Câu lạc bộ hạt nhân" nhanh chóng được mở rộng với sự tham gia của các thành viên gồm Anh (1952), Pháp (1960), và đặc biệt là Trung Quốc, với dự án “596” đã gây chấn động thế giới vào ngày 16 tháng 10 năm 1964. Trớ trêu thay, nền hòa bình mong manh của nhân loại trong nhiều thập kỷ của sau đó lại không được xây dựng trên niềm tin hay sự thỏa hiệp, mà trên chính nỗi sợ hãi về một sự hủy diệt toàn diện khắp Trái Đất.

Lịch sử về sự ra đời của vũ khí hạt nhân đã cho thấy một hành trình với nhiều toan tính mà nhân loại đã trải qua, từ một khám phá khoa học đến việc giải phóng thứ quyền năng hủy diệt nhất từng được tạo ra. Tuy nhiên, để hiểu trọn vẹn di sản của nó, chúng ta cần đi sâu vào bản chất vật lý đằng sau thứ "quái vật" này. Nguyên lý nào đã biến một khối vật chất nhỏ bé thành một nguồn năng lượng có sức công phá kinh hoàng, có khả năng xóa sổ cả một thành phố? Và quy mô hủy diệt của nó thực sự khủng khiếp đến mức nào?

Cốt lõi của thế giới vật chất được cấu thành từ các đơn vị cơ bản gọi là nguyên tử. Tại tâm của mỗi nguyên tử là một hạt nhân cực kỳ đặc, nơi chứa đựng một nguồn năng lượng khổng lồ, bị ràng buộc bởi các lực tương tác mạnh. Chính việc giải phóng nguồn năng lượng bị giam giữ bên trong hạt nhân này là nguyên lý nền tảng tạo nên sức mạnh của vũ khí hạt nhân.

Năng lượng hạt nhân có thể được giải phóng thông qua hai nguyên lý vật lý cơ bản gồm: phân hạch, tức là quá trình tách một hạt nhân nặng thành các hạt nhân nhẹ hơn; và nhiệt hạch, là quá trình hợp nhất các hạt nhân nhẹ thành một hạt nhân nặng hơn. Trong các thiết kế vũ khí hạt nhân hiện đại, hai quá trình này thường được kết hợp một cách tuần tự để tối đa hóa sức công phá, tạo ra một vụ nổ với quy mô hủy diệt không thể tưởng tượng.

Nguyên lý nền tảng của vũ khí hạt nhân sơ khai là phân hạch. Đây là quá trình phá vỡ một hạt nhân nguyên tử nặng và không ổn định khi bị một neutron bắn phá.

Điểm mấu chốt của quá trình này là mỗi lần phân hạch, nó lại giải phóng thêm các neutron mới, tiếp tục bắn phá các hạt nhân khác. Điều này tạo ra một phản ứng dây chuyền theo cấp số nhân trong thời gian cực ngắn, giải phóng một nguồn năng lượng với quy mô hủy diệt. Biểu tượng bi thảm cho sức mạnh này chính là quả bom “Little Boy” thả xuống Hiroshima năm 1945. Dù chỉ một phần rất nhỏ vật chất tham gia phản ứng, nó đã giải phóng năng lượng tương đương 15.000 tấn thuốc nổ TNT, đủ sức san phẳng hoàn toàn một thành phố.

Nếu như phân hạch giải phóng năng lượng từ sự phá vỡ, thì nguyên lý thứ hai – nhiệt hạch – còn đẩy sức mạnh hủy diệt lên một cấp độ cao hơn rất nhiều. Về bản chất, nhiệt hạch là quá trình nghịch đảo của phân hạch: hợp nhất các hạt nhân nguyên tử nhẹ để tạo thành một hạt nhân nặng hơn.

Tuy nhiên, do các hạt nhân mang điện tích dương, chúng tồn tại một lực đẩy tĩnh điện khổng lồ. Để vượt qua rào cản này và ép chúng hợp nhất, cần phải có những điều kiện vật lý khắc nghiệt không tưởng: một áp suất cực lớn và một nhiệt độ lên tới hàng triệu độ C.

Nghịch lý nằm ở chỗ, để tạo ra được điều kiện khắc nghiệt đó trên Trái Đất, giải pháp duy nhất chính là sử dụng một quả bom phân hạch để làm kíp nổ sơ cấp. Trong một vũ khí nhiệt hạch, vụ nổ từ giai đoạn phân hạch sẽ tạo ra tia X và một làn sóng nhiệt có áp suất cực lớn, đủ để kích hoạt giai đoạn nhiệt hạch.

Minh chứng đầu tiên cho sức mạnh này là vụ thử “Ivy Mike” của Mỹ năm 1952. Với sức nổ 10,4 triệu tấn TNT. Nó đã xóa sổ hoàn toàn một hòn đảo san hô, để lại một hố sâu 60 mét.

Nhưng đỉnh cao của sự hủy diệt này phải kể đến “Tsar Bomba” của Liên Xô năm 1961. Dù đã được giảm bớt quy mô, siêu bom này vẫn tạo ra một vụ nổ tương đương 50 triệu tấn TNT. Quả cầu lửa của nó có thể được quan sát từ khoảng cách 1.000 km (tương đương từ Hà Nội đến Đà Nẵng), và sóng chấn động từ vụ nổ đã di chuyển vòng quanh Trái Đất đến ba lần.

Từ những nguyên lý riêng biệt, các nhà thiết kế vũ khí đã đi đến một bước tiến mang tính quyết định: kết hợp cả hai quá trình phân hạch và nhiệt hạch vào một thiết kế duy nhất, nhằm tối đa hóa sức mạnh hủy diệt.

Các vũ khí hạt nhân hiện đại ngày nay, về bản chất, là một cỗ máy hủy diệt đa tầng. Quá trình kích nổ diễn ra theo một chuỗi tuần tự được tính toán chính xác.

Đầu tiên, một khối thuốc nổ thông thường được kích hoạt để tạo ra một làn sóng xung kích hội tụ, nén chặt khối vật liệu phân hạch đến trạng thái giới hạn. Làn sóng nén này khởi đầu cho phản ứng phân hạch sơ cấp. Vụ nổ phân hạch này, dù đã rất mạnh, nhưng vai trò chính của nó chỉ là một "kíp nổ" cho giai đoạn tiếp theo. Năng lượng và bức xạ khổng lồ từ vụ nổ sơ cấp sẽ tạo ra một môi trường nhiệt độ và áp suất tương đương với lõi mặt trời, đủ để kích hoạt phản ứng nhiệt hạch thứ cấp với quy mô lớn hơn rất nhiều.

Chính cấu trúc phản ứng bậc thang này đã cho phép tạo ra những vũ khí có sức công phá mạnh hơn hàng chục, hàng trăm, thậm chí hàng nghìn lần so với những quả bom nguyên tử thế hệ đầu tiên.

Sức mạnh hủy diệt của vũ khí hạt nhân không chỉ dừng lại ở khoảnh khắc nó phát nổ. Đằng sau đó là những hệ quả tàn khốc, chết chóc hơn cả sức công phá tức thời. Một vụ nổ hạt nhân giải phóng năng lượng qua ba dạng chính: một sóng xung kích san phẳng mọi công trình, một làn sóng nhiệt với nhiệt độ hàng triệu độ C thiêu rụi vạn vật, và nguy hiểm nhất là bức xạ hạt nhân.

Thứ bức xạ này chính là tác nhân hủy diệt thầm lặng, có khả năng xuyên qua cơ thể sống, phá hủy cấu trúc tế bào và gây ra những tổn thương di truyền không thể phục hồi. Đối với những người sống sót, nó để lại một bản án tử treo lơ lửng với các căn bệnh ung thư, dị tật bẩm sinh và các bệnh lý nan y kéo dài qua nhiều thế hệ.

Mối đe dọa còn được khuếch đại lên quy mô toàn cầu thông qua bụi phóng xạ. Đây là những hạt vật chất bị nhiễm xạ sau vụ nổ, được các luồng gió ở tầng cao khí quyển cuốn đi xa hàng trăm, thậm chí hàng nghìn cây số, gieo rắc sự ô nhiễm chết chóc xuống đất đai, nguồn nước và không khí.

Trong kịch bản của một cuộc chiến tranh hạt nhân toàn diện, lượng bụi phóng xạ khổng lồ này sẽ lan rộng khắp hành tinh, tạo thành một màn chắn, ngăn không cho ánh sáng mặt trời chiếu xuống bề mặt Trái Đất. Kịch bản thảm khốc này được gọi là “mùa đông hạt nhân”. Nhiệt độ toàn cầu sẽ đột ngột giảm mạnh, nền nông nghiệp sụp đổ, và một nạn đói trên quy mô chưa từng có sẽ đe dọa sự tồn vong của hàng tỷ người, đẩy nền văn minh nhân loại đến bờ vực tuyệt chủng.

Sau khi đã đi sâu vào bản chất vật lý của vũ khí hạt nhân, điều tất yếu chúng ta đang phải đối mặt là bức tranh thực tế về sự hiện diện của chúng trong trật tự thế giới đương đại. Tính đến giữa năm 2025, tình huống “thanh gươm Damocles” - sự nguy hiểm rình rập của một cuộc chiến tranh hủy diệt vẫn đang treo lơ lửng trên đầu nhân loại, với khoảng 12.241 đầu đạn hạt nhân được ước tính tồn tại trên khắp hành tinh. Sức mạnh kinh hoàng này hiện chỉ tập trung trong tay chín quốc gia.

Nga và Hoa Kỳ vẫn là hai siêu cường hạt nhân không thể tranh cãi, cùng nhau sở hữu phần lớn kho vũ khí toàn cầu khi Nga có khoảng 5.459 và Mỹ có 5.177 đầu đạn. Tuy nhiên, một sự thay đổi đang diễn ra. Trung Quốc đang đẩy nhanh quá trình mở rộng kho vũ khí hạt nhân của mình với một tốc độ đáng báo động, từ khoảng 350 đầu đạn vào năm 2020 lên ước tính 600 vào năm 2025, và được dự báo sẽ đạt mốc 1.500 vào năm 2035.

Sự trỗi dậy nhanh chóng này giống như một tín hiệu gợi lại những ngày căng thẳng nhất của cuộc chạy đua vũ trang thời Chiến tranh Lạnh, báo hiệu một kỷ nguyên đối đầu chiến lược mới đầy bất trắc.

Trong thế kỷ 21, vũ khí hạt nhân được nhiều chuyên gia đánh giá rằng chúng rất khó để trở thành công cụ được sử dụng rộng rãi trong chiến tranh. Nó chủ yếu đóng vai trò như một phương tiện gây sức ép ngoại giao. Nghệ thuật này vận hành xoay quanh hai học thuyết nền tảng: Răn đe (Deterrence) và Ép buộc (Coercion).

Răn đe là việc sử dụng mối đe dọa vũ lực để duy trì hiện trạng, ngăn cản đối thủ hành động. Nó thành công khi không có gì xảy ra. Ngược lại, Ép buộc lại tham vọng hơn: dùng lời đe dọa để buộc đối thủ phải thay đổi hành vi hoặc đảo ngược một hành động đã làm, một yêu cầu đòi hỏi đối phương phải công khai khuất phục và do đó, khó thực hiện hơn rất nhiều.

Để bất kỳ lời đe dọa nào có hiệu quả, nó phải hội tụ đủ ba yếu tố bất biến: Năng lực thực tế, Ý chí sẵn sàng sử dụng, và khả năng Truyền thông tín hiệu một cách rõ ràng.

Học thuyết hạt nhân của một quốc gia không phải là một văn bản khô khan, mà là một tuyên ngôn chiến lược được tính toán kỹ lưỡng. Việc Nga đã từng có ý định sửa đổi học thuyết năm 2024, hạ thấp ngưỡng sử dụng vũ khí hạt nhân, chính là một tín hiệu gây áp lực trực tiếp lên phương Tây về vấn đề Ukraine. Sức nặng của các học thuyết này còn được khuếch đại bởi những phát ngôn của các nhà lãnh đạo, như tuyên bố "đây không phải là lời dọa suông" của Tổng thống Putin, nhằm thể hiện ý chí chính trị không thể lay chuyển. Ngược lại, cam kết "Không sử dụng trước" của Trung Quốc lại là một nước đi ngoại giao nhằm xây dựng hình ảnh một cường quốc có trách nhiệm, dù nó luôn bị đặt dưới sự hoài nghi.

Khi lời nói là chưa đủ, các quốc gia sẽ chuyển sang các hành động biểu dương sức mạnh. Các cuộc tập trận hạt nhân, như cuộc tập trận của Nga vào tháng 5/2024, không chỉ nhằm mục đích huấn luyện mà còn là một thông điệp răn đe công khai. Việc triển khai vũ khí chiến lược, như cách Nga đưa vũ khí hạt nhân chiến thuật đến Belarus, là một hành động có tính toán nhằm thay đổi cán cân an ninh và gây sức ép trực tiếp lên sườn phía đông của NATO. Ngay cả cơ chế Chia sẻ Hạt nhân của NATO, nơi Mỹ đặt vũ khí trên lãnh thổ đồng minh, cũng là một công cụ hai mặt: vừa răn đe đối thủ, vừa củng cố sự đoàn kết và tầm ảnh hưởng trong chính liên minh của mình.

Mặt trận thứ ba chính là cuộc chạy đua không ngừng về công nghệ. Việc phát triển các vũ khí "thay đổi cuộc chơi" như tên lửa siêu thanh khiến các hệ thống phòng thủ trở nên lỗi thời, làm cho các mối đe dọa trở nên đáng tin cậy hơn và phá vỡ sự cân bằng răn đe vốn có. Điều này kích động những bên liên quan phát triển các loại vũ khí tấn công mới, tinh vi hơn để đáp trả, tạo ra một vòng xoáy đối đầu không hồi kết.

Những công cụ này không chỉ tồn tại trên lý thuyết, mà đã được các quốc gia vận dụng một cách triệt để trong những cuộc khủng hoảng địa chính trị căng thẳng nhất.

+ Nga và Xung đột Ukraine: Đây là một ví dụ điển hình của nghệ thuật ép buộc hạt nhân trong thời hiện đại. Moscow đã sử dụng "lá bài hạt nhân" một cách có hệ thống để ngăn chặn sự can thiệp trực tiếp của NATO và làm suy yếu sự ủng hộ của phương Tây dành cho Ukraine. + Triều Tiên: Bình Nhưỡng là bậc thầy của chiến lược "bên miệng hố chiến tranh" và tống tiền ngoại giao. Họ chủ động tạo ra khủng hoảng bằng các vụ thử vũ khí, sau đó sử dụng chính việc này như một con bài mặc cả để đổi lấy các nhượng bộ về kinh tế. + Xung đột Kargil (1999): Pakistan đã tính toán rằng việc sở hữu vũ khí hạt nhân sẽ tạo ra một "chiếc ô" bảo vệ, cho phép họ tiến hành các hành động quân sự giới hạn mà không sợ bị Ấn Độ trả đũa toàn diện. + Khủng hoảng Tên lửa Cuba (1962): Việc Liên Xô triển khai tên lửa ở Cuba là một hành động ép buộc táo bạo, đẩy thế giới đến gần bờ vực chiến tranh hạt nhân, và cuối cùng chỉ được giải quyết bằng những thỏa hiệp và nhượng bộ ngầm.

Những kịch bản về một cuộc xung đột hạt nhân, dù chỉ ở quy mô cục bộ, không còn là giả thuyết mà đã trở thành một nỗi lo thường trực. Cuộc đối đầu leo thang giữa Iran và Israel gần đây chính là một lời nhắc nhở về nguy cơ này. Vậy, trong một thế giới đang đứng trên lằn ranh mong manh, nhân loại có thể phải đối mặt với những kịch bản nào?

Câu hỏi về năng lực hạt nhân của Iran là một trong những tâm điểm địa chính trị nóng nhất hiện nay. Về mặt chính thức, tính đến giữa tháng 6 năm 2025, không có bằng chứng nào xác nhận Iran đã sở hữu một vũ khí hạt nhân hoàn chỉnh. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn rất nhiều. Iran đã chứng tỏ năng lực làm giàu uranium đến mức 60%, rất gần cấp độ vũ khí, và được cho là đã tích lũy đủ vật liệu để có thể sản xuất từ 9 đến hơn một chục đầu đạn hạt nhân nếu quyết định theo đuổi đến cùng. Về cơ bản, Tehran đang đứng ở "ngưỡng hạt nhân" khi có trong tay những nguyên liệu và kinh nghiệm cốt lõi, nhưng việc chế tạo thành công một quả bom vẫn là một bước nhảy vọt về công nghệ cần thêm thời gian và nhiều yếu tố khác.

Vậy liệu Iran có thể "san phẳng" Israel? Ngay cả khi sở hữu một vài đầu đạn hạt nhân sơ khai, khả năng này gần như không thể xảy ra. Để vô hiệu hóa hoàn toàn một quốc gia có diện tích 22.000 km² với hệ thống phòng thủ đa tầng tinh vi như Israel, đòi hỏi một kho vũ khí quy mô lớn và cực kỳ hiện đại. Đây là một ngưỡng mà Iran khó có thể đạt được, chưa kể đến thách thức trong việc đảm bảo tên lửa đạn đạo có thể xuyên thủng các lớp phòng thủ của Israel.

Trong một kịch bản thảm khốc, nếu Iran bằng cách nào đó sở hữu và sử dụng vũ khí hạt nhân để tấn công Israel, một chuỗi hệ quả mang tính hủy diệt sẽ được kích hoạt:

- Đầu tiên là đòn trả đũa tất yếu: Israel gần như chắc chắn sẽ thực hiện một cuộc tấn công trả đũa hạt nhân vào Iran. Với kho vũ khí được cho là tinh vi hơn, đòn đáp trả này có thể gây ra sự tàn phá khủng khiếp, khiến hàng triệu người thiệt mạng và đẩy Iran vào tình trạng sụp đổ toàn diện.

- Tiếp đến là sự can thiệp của các cường quốc: Hoa Kỳ và các đồng minh sẽ can thiệp ngay lập tức bằng cả sức mạnh quân sự và chính trị. Một cuộc tấn công quy mô lớn vào Iran là kịch bản rất dễ xảy ra. Các cường quốc hạt nhân khác như Nga và Trung Quốc sẽ bị đẩy vào một tình thế địa chính trị nan giải, và nguy cơ xung đột lan rộng ra ngoài khu vực là cực kỳ cao.

- Hậu quả cuối cùng sẽ là thảm họa toàn cục: Một thảm họa nhân đạo và kinh tế trên quy mô khu vực và toàn cầu sẽ là kết cục không thể tránh khỏi. Bụi phóng xạ sẽ bao trùm Trung Đông, thị trường dầu mỏ hỗn loạn, nền kinh tế sụp đổ, kéo theo nạn đói, dịch bệnh và các làn sóng di cư khổng lồ. Vòng xoáy bạo lực có thể lôi kéo các quốc gia láng giềng và các lực lượng ủy nhiệm vào cuộc. Nguy cơ sử dụng vũ khí hạt nhân bởi các quốc gia khác trong tình huống hỗn loạn sẽ tăng lên đáng kể, đẩy thế giới đến bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng lực.

Từ xung đột cục bộ, viễn cảnh kinh hoàng nhất là một cuộc chiến tranh hạt nhân toàn diện, khi toàn bộ kho vũ khí hơn 12.000 đầu đạn trên thế giới được kích hoạt.

Sức công phá tổng hợp được ước tính lên tới hàng nghìn triệu tấn TNT, đủ sức phá hủy mọi thành phố lớn trên Trái Đất. Hàng tỷ tấn bụi và muội than từ các đại đô thị bị thiêu rụi sẽ được đẩy lên tầng cao khí quyển, tạo ra một màn chắn dày đặc ngăn cản ánh sáng mặt trời trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Đây chính là khởi đầu của kịch bản “mùa đông hạt nhân”.

Nhiệt độ toàn cầu sẽ đột ngột giảm mạnh xuống mức của thời kỳ băng hà, nền nông nghiệp toàn cầu sụp đổ, và chuỗi cung ứng lương thực đứt gãy. Các nhà khoa học ước tính, ngay cả một cuộc chiến hạt nhân quy mô nhỏ cũng đủ sức gây ra nạn đói đe dọa hơn 2 tỷ người.

Hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ người, sẽ chết tức thì. Những người sống sót sau các vụ nổ ban đầu sẽ phải đối mặt với một thế giới hậu tận thế: không lương thực, không nước sạch, không y tế, và một bầu không khí nhiễm xạ nặng nề. Các hệ sinh thái bị hủy diệt, tầng ozone bị phá hủy. Xã hội loài người sẽ sụp đổ, và nền văn minh có thể bị đẩy lùi về thời kỳ đồ đá, nếu không muốn nói là hoàn toàn bị xóa sổ.

Câu chuyện về vũ khí hạt nhân không chỉ là một chương trong lịch sử khoa học hay quân sự, mà là một di sản mang tính cảnh tỉnh sâu sắc về sự mong manh của chính nền văn minh. Quyền năng hủy diệt ở quy mô toàn cầu đang đặt lên vai các quốc gia sở hữu nó một gánh nặng to lớn và trách nhiệm lịch sử. Nó đòi hỏi một nỗ lực ngoại giao và kiểm soát vũ trang không ngừng nghỉ từ toàn thể cộng đồng quốc tế, nhằm đảm bảo rằng thảm kịch hạt nhân sẽ mãi mãi chỉ nằm trên lý thuyết.

Câu hỏi lớn nhất cho thế kỷ 21 vẫn còn bỏ ngỏ: Liệu nhân loại có đủ trí tuệ và sự kiềm chế để thoát khỏi vòng xoáy đối đầu và ngờ vực chiến lược, để cuối cùng có thể chắc chắn rằng sức mạnh khổng lồ của nguyên tử sẽ chỉ phục vụ cho hòa bình, thay vì trở thành di sản cuối cùng và bi thảm nhất của chính mình?