Trong khi cả nước đang cân não trước bài toán gần 70 tỷ USD để thực hiện "giấc mơ thế kỷ" mang tên đường sắt cao tốc Bắc - Nam, thì một con số khác, lặng lẽ hơn nhưng không kém phần gây sốc, đã được VinaCapital công bố: mỗi năm, người Việt Nam giao dịch khoảng 100 tỷ USD trên thị trường tiền mã hóa.
100 tỷ USD. Một dòng vốn tương đương 1,5 lần toàn bộ siêu dự án mà chúng ta phải mất hàng thập kỷ để trả nợ. Nó không tồn tại trên giấy tờ quy hoạch hay trong các phiên họp quốc hội. Nó đang tồn tại trong các ví điện tử, chảy qua các sàn giao dịch đặt tại Singapore, Hồng Kông, và biến mất khỏi nền kinh tế nội địa.
Vụ án Shark Bình bị khởi tố mới đây không chỉ là bê bối của một cá nhân, nó chính là lát cắt phơi bày bản chất của dòng vốn khổng lồ này: một dòng chảy được tạo nên từ khát vọng, được dẫn dắt bởi niềm tin mù quáng, và thường kết thúc trong vực thẳm của sự sụp đổ. Đặt hai câu chuyện này cạnh nhau, chúng ta thấy một nghịch lý phũ phàng về niềm tin và sự lựa chọn của cả một dân tộc.

Giải phẫu một Niềm tin tan vỡ

Vụ án AntEx của Shark Bình là một case study hoàn hảo để hiểu tại sao 17 triệu người Việt Nam lại chọn một sân chơi đầy rủi ro như Crypto. Theo cáo buộc, 30.000 nhà đầu tư đã không mua một đồng token vì họ hiểu về công nghệ blockchain. Họ "mua" chính uy tín và hình ảnh thành công của Shark Bình. Họ đặt cược vào một câu chuyện, một biểu tượng, thay vì một tài sản thực.
Khi câu chuyện sụp đổ và niềm tin bị phản bội, thứ mất đi không chỉ là 2.000 USD của một nhà đầu tư hay 2,5 triệu USD của chính "cá mập". Thứ mất đi là niềm tin vào các cơ hội làm giàu trong nước. Vụ án này, cũng như vô số những vụ việc tương tự, đã gieo rắc một thông điệp cay đắng: ở sân chơi nội địa, ngay cả khi được bảo chứng bởi những người nổi tiếng, rủi ro vẫn là quá lớn và luật chơi quá mập mờ.

100 Tỷ USD - Cuộc "Bỏ phiếu bằng Tiền" cho Kinh tế nội địa

Vậy nên, dòng vốn 100 tỷ USD chảy ra nước ngoài không đơn thuần là hành động tìm kiếm lợi nhuận. Nó có thể được xem như một cuộc "bỏ phiếu bằng tiền" khổng lồ.
Khi người dân không tìm thấy các kênh đầu tư đủ minh bạch, đủ hấp dẫn và đủ công bằng trong nước, họ sẽ tìm đến những miền đất khác, dù đó là "miền Tây hoang dã". Dòng vốn này là triệu chứng của một căn bệnh sâu xa hơn:
Sự thiếu vắng Sân chơi Công bằng: Các thị trường truyền thống như chứng khoán, bất động sản liệu có thực sự bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ, hay vẫn là cuộc chơi của những "cá mập" với thông tin nội gián?
Khát vọng Đổi đời bị Dồn nén: Giấc mơ làm giàu chân chính ngày càng xa vời với chi phí sinh hoạt leo thang. Crypto, với lời hứa hẹn x10, x100 tài sản, trở thành lối thoát duy nhất cho khát vọng đó, dù chỉ là ảo ảnh.
Sự xói mòn Niềm tin: Khi các dự án được thổi phồng nhưng kết quả lại gây thất vọng, khi những người có chức quyền vướng vào vòng lao lý, niềm tin vào hệ thống và các cơ hội chính thống bị bào mòn. Người ta thà tin vào thuật toán còn hơn tin vào lời hứa.

Tấm gương cho Siêu dự án Đường sắt cao tốc

Bây giờ, hãy chiếu tấm gương của vụ Shark Bình và dòng vốn 100 tỷ USD vào siêu dự án đường sắt cao tốc. Chúng ta thấy gì?
Chúng ta thấy một dự án cũng đang được xây dựng trên một "câu chuyện" vĩ đại về khát vọng dân tộc. Nó cũng đòi hỏi một niềm tin khổng lồ từ người dân – niềm tin rằng gần 70 tỷ USD sẽ được sử dụng một cách minh bạch và hiệu quả.
Vụ AntEx dạy chúng ta phải đặt ra những câu hỏi gai góc: Ai sẽ là người thực sự hưởng lợi từ "mỏ vàng" đất đai dọc tuyến đường sắt? Mô hình tài chính có đủ minh bạch để người dân giám sát?
Nếu niềm tin vào siêu dự án bị đổ vỡ, hậu quả sẽ không chỉ là một nhóm nhà đầu tư mất tiền. Đó sẽ là một gánh nợ treo lên vai nhiều thế hệ, một di sản bê tông trì trệ cản trở sự phát triển của quốc gia trong hàng chục năm.

Thách thức lớn nhất không phải là Vay tiền, mà là Xây dựng Niềm tin

Câu chuyện cuối cùng không phải là chúng ta thiếu tiền. 100 tỷ USD/năm là minh chứng rõ ràng rằng nguồn lực và sức mạnh kinh tế trong dân là vô cùng lớn. Vấn đề là nguồn lực đó đang chảy sai hướng.
Thách thức lớn nhất của Việt Nam hiện nay không phải là làm sao để vay được hàng chục tỷ USD từ nước ngoài. Thách thức lớn nhất là làm sao để xây dựng được một môi trường kinh tế đủ tin cậy để 100 tỷ USD kia ở lại, đầu tư vào chính mảnh đất này.
Trước khi xây một tuyến đường sắt bằng thép, chúng ta cần xây một "tuyến đường" của niềm tin bằng sự minh bạch, công bằng và thượng tôn pháp luật. Khi đó, không cần vay nợ, chính nguồn vốn của 17 triệu người dân sẽ giúp nhà nước làm điều đó.