Vĩnh cửu

Một người bạn muốn tôi xem phim Vĩnh cửu. Người ấy vốn đã viết một review nhưng vẫn muốn tôi coi biết đâu tìm ra cái gì hay ho khác. Mà cả tôi cũng hy vọng thế.

Hiện tại, tôi tin bạn chẳng dụ tôi xem để chém gió, mà chỉ để có đứa tốn tiền ngu cùng và chịu cơn buồn ngủ chung cho vui. Lâu lắm tôi mới có dịp trải nghiệm cái bi kịch điện ảnh sâu sắc này: Vò đầu bứt tai không biết nên về luôn cho nhẹ đầu, hay ở lại với hy vọng mong manh lụm được chút ánh sáng nào cuối cái đường hầm ngao ngán kinh người ấy.

Hãy lần theo đúng trình tự của tấn bi kịch, nghĩa là, từ những cảnh mở màn của Vĩnh cửu.

Khó tin một phim của Trần Anh Hùng (TAH) lại khiến người ta thấy nặng nề. Song đó là sự thật. Cả phim đầy rẫy cảnh slo-mo thừa thãi mà thay vì mơ màng, tôi lại thấy mình hoá thành một con ruồi và đang chiêm ngưỡng thế giới loài người chuyển động với tốc độ đáng thương phát nản. Dẫn truyện từ đầu phim đã lộ ra quá nhiều và trầm trọng, đa số khán giả Pháp trên trang bình luận điện ảnh allocine.fr cũng ca thán giọng kể “lourde, inutile et insupportable” (nặng nề, thừa thãi và không chịu nổi). Bên cạnh đó, tuy ít mở miệng song các nhân vật nam luôn gây chú ý, vì lần nào cũng như đang đọc thoại từ một cuốn tiểu thuyết cũ kỹ dính đầy bụi của thế kỷ 15.

Nhưng đáng sợ hơn, sợ số một trong những thái quá của Vĩnh Cứu, là âm nhạc.

Nhạc cổ điển xuất hiện dày đặc với âm lượng inh tai, tấn công không khoan nhượng vào màng nhĩ khán giả, gầm gừ ép bạn vào góc tường và hất hàm:

Bạn gom hết sức tàn thoi thóp thở ra 2 từ: Dream on.

Và đạo diễn lạnh lùng tăng loa.

Nói chung tôi đã ngoan cường chống cự đến cùng cái món piano gớm ghiếc này. Đó cũng là cảm giác mãn nguyện duy nhất sau khi xem, giống người lính mãn nguyện ngã xuống sau khi toàn thân lỗ chỗ cả trăm vết đạn từ sự buồn chán trác tuyệt của bộ phim, vì giờ đây tôi có thể tự vỗ vai: Ít ra mày còn trụ đến cuối hiệp, ko như thằng cha vừa há miệng ngáp một cú long trời lở đất kia, hay đôi nam nữ với bộ điệu trung chính của những tay buôn bạc giả mới âm thầm lỉnh ra cửa nọ.

Nhưng điều đáng sợ nhất vẫn chưa phải điều đáng tiếc nhất.

Đến đây lại nhớ về nước hoa. Nếu dùng quá nhiều một mùi, ấn tượng xúc giác sẽ dần bị cùn mòn (desensitized), phải dùng nhiều nước hoa hơn để đạt cùng cảm giác mà không nhận ra mọi người đang ngộp thở. Trần Anh Hùng có vẻ cũng desensitized với những ý tưởng của mình nên không biết người xem đang ngộp thở như vậy.

Một cái chết gây đau buồn, hai thì bất hạnh, ba là tai hoạ, còn bốn trở lên, người ta thở dài gọi là những trùng hợp.

Khoan khoan, thế ... mười bốn thì sao?

Bah, như với ống nước sông Đà, bạn đơn giản là chép miệng.

Trong bản năng chúng ta, tôi tin là, tồn tại một thứ van tự động khoá mỗi khi có sự quá tải về đau buồn. Sao có thể đau buồn với cái chết thứ 10 khi biết đâu còn 10 cái chết nữa đang chờ đón, còn nếu sẵn sàng trong 2 tiếng xem phim bỏ ra 20 lần đau khổ, lần nào cũng thống thiết đạt tiêu chuẩn với những tai hoạ sinh ra “chỉ bởi đạo diễn thích sinh ra”, ko phải sẽ xa xỉ đến hài hước hay sao?

Ha, nhưng tôi là một kẻ giàu hy vọng đến thảm thương. Tôi ko bỏ về luôn từ cái chết thứ 5 mà cố nán ở lại. Dù không lâu đâu cho đến lúc tôi cay đắng nhận ra, mấy thứ trên mới chỉ là phần nổi tảng băng và có cả một con khủng long khác đang nhe nanh chờ tôi phía trước. Mà cửa về lại đóng sập mất rồi ...

Không ít người nghĩ Vĩnh cửu là một sản phẩm style over substance, kiểu nội dung không quan trọng bằng cách thể hiện. Câu này lẽ ra để chê song vì vài lý do bí hiểm nhiều người hay cho là lời khen hợp mode. Dù kiểu gì thì cũng ko đúng ở đây. Khó có thể nói Vĩnh cửu là style over substance khi style phái sinh đến phẳng lặng aka đẹp kiểu postcard-quality.

Một cô hoa hậu bạn có thể cho là xứng đáng hay không xứng đáng nhưng thẳng thừng ra không thể nào xếp cô ấy vào phụ nữ xấu, song mặt khác những cô hoa hậu đẹp nhất cũng không chắc sẽ mang khuôn mặt điện ảnh, càng không chắc là diễn viên tốt. Tương tự, cảnh sắc tươi tắn, trang sức lấp lánh, đồ đạc xa hoa, váy áo lộng lẫy, người vật rạng rỡ, thì không thể gọi là một bộ phim xấu, nhưng cái đẹp nếu không thể hiện là bật ra từ một sự tính toán thú vị thì cũng không được gọi là mang mỹ cảm, và đó là trường hợp của Vĩnh Cửu, một bộ phim an toàn và thời trang.

Đầu tiên quay lại về âm nhạc. Bạn tôi cho rằng Trần Anh Hùng cho Clair de Lune vào để phân cảnh hôn nhau rơi đúng cao trào bản nhạc. Tôi nghĩ phim cho cảnh hôn vào để dùng Clair de Lune hơn là cho Clair de Lune vào để hôn nhau. Bởi CdL là bản nhạc dễ nhận nhất với đại chúng của Claude Debussy, còn sao phải chèn Debussy vào thì giống sao phải chèn Ravel và Fouré vào phim: Họ là những cá nhân xuất sắc tiêu biểu của nhạc Pháp cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, với Debussy và Ravel đã tiên phong cho trào lưu Ấn tượng trong âm nhạc.

 Giả thuyết này được củng cố thêm nhờ hình ảnh. Cảnh trong nhà, cả nội thất lẫn đoạn cô bé múa ballet gợi đến series các vũ công và “những khoảnh khắc bị đánh cắp” của Degas, cảnh ngoài trời mặc váy trắng đội mũ ngồi thuyền, ngả gối, ngồi trên thảm cỏ, ... gợi đến tranh Renoir, cuối cùng những phân cảnh đầy hoa tím biếc hay hồng trên nền xanh ngắt, các tấm kính lọc da cam, những con cá vàng, những chú nòng nọc nhú chân hoá thành ếch con thì tham chiếu khu vườn của Monet. Cơ bản thì 3 old masters này của hội hoạ Ấn tượng làm nên cảm hứng chính cho phần nhìn của Vĩnh Cửu.

Như vậy, TAH muốn nhặt ra các yếu tố văn hoá nghệ thuật (âm nhạc, hội hoạ, decor) của giai đoạn bắt đầu diễn ra câu truyện, thời kỳ trào lưu Ấn tượng phát triển, cài vào phim hy vọng tạo nên một mỹ cảm thống nhất (Hơi lạ chưa thấy trên mặt bàn vô tình lấp ló vài bìa sách của Proust hay Zola, haizzz)

Đến đây bạn có thể cự nự: Ầy, vầy cũng dụng công đó chớ!

Song, các tham chiếu này, tôi nghĩ, lẽ ra chỉ nên là thứ quà tặng kèm hơn là giá trị cốt lõi. Thỉnh thoảng việc tìm tham chiếu cũng thú, đôi lúc giống như trưởng thành rồi đi đâu xa ngẫu nhiên gặp lại người quen từ thời tiểu học, và tìm được cũng muốn ưỡn ngực khoe ra. Nhưng trải nghiệm xem phim lại không phải là một cuộc đua kiến thức kiểu đường lên đỉnh Olympia. Cũng như một bộ phim tham chiếu toàn grand với great masters đủ lĩnh vực không nghĩa tự động đạt tầm cấp của great và grand masters.

Và nếu tham chiếu, cũng nên tinh tế hơn cách cho piano chơi đến inh tai và lặp lại y hệt bố cục một vài bức tranh kinh điển mà khán giả phổ thông của Pháp dễ dàng nhận thấy. Khi mọi thứ lộ liễu như muốn tọng vào họng người xem, bỗng cảm giác TAH chỉ muốn chúng ta nhận ra những liên hệ mơ hồ đến các nghệ sĩ nổi tiếng ấy, hơn là âm thầm tái tạo lại những giá trị mà họ cổ vũ hay làm giàu ý nghĩa phim. Điều này giống như đọc những bài văn trích dẫn chi chít đủ nhân vật số má song không có được dòng kiến giải nào của riêng mình, hay đôi lúc còn kiểu bài ca con rận trích dẫn cao siêu mà chả vẹo lan quyên. Nó gợi phô trương có lẽ nhiều hơn là thấu cảm.

Tuy thế, sự thái quá lẫn nhạt nhoà này vẫn không gây ngán ngẩm như điểm yếu cuối cùng dưới đây.

Nó là sự cứng đờ và bộ tịch.

Đỉnh cao là phân đoạn đêm tân hôn của Mathilde, cảnh làm tình lủng củng nhất tôi từng xem trong 5 năm gần đây.

Tân hôn của một cặp đôi nào cũng hẳn nhiên có ngượng nghịu. Và vụng về cũng có cái kích thích riêng của nó. Song, cái ngượng nghịu trong phim được diễn tả rất ... ngượng. Thay vì làm ta hồi hộp nín thở, phim lại gợi hình dung như sau:

Melanie Laurent (Mathilde) nghĩ thầm:

Anh ấy muốn hôn mình, nhưng mình ngửa cổ về hướng này mới nhã, rồi chúng ta sẽ chạm môi, khoan, nhưng nên là môi trên hay môi dưới thì trông đẹp hơn nhỉ, mà chúng ta có nên cọ mũi không, là anh ấy tiến tới hay là mình nhỉ, à, rồi còn phải tiến gần lại, ừm, mà thế này có quá gần không.

Dù đầu tiên hay cuối cùng, mọi good kisses đều chung một đặc điểm. Sự vô vọng. Cảm giác bị đóng đinh trong một thời khắc, chìm ngập trong một trường điện, và cơ thể thì trôi lờ lững đâu đó trong một chất lưu vô màu. Nói chung, cảm giác ấy tước đi của 2 kẻ hôn nhau mọi nhận biết giác quan khác về thế giới.

Nhưng ấn tượng về đêm tân hôn của Malthilde lại là: Hai diễn viên đang vừa hôn vừa căn chỉnh tư thế theo một thủ tục phức tạp, rườm rà và bận bịu, cũng như họ ý thức rõ ràng về góc quay của đạo diễn hơn là về đối phương.

Kết quả, một cảnh làm tình thất bại khi vừa xem bạn vừa vặn vẹo trên ghế, bị mắc kẹt giữa 2 khao khát, cái nào cũng cháy bỏng như cái nào: 1. phá ra cười ngặt nghẽo; 2. tự facepalm một đòn trời giáng.

Những cảnh kiểu kiểu vậy khá nhiều trong Vĩnh Cửu, nó bắt đầu bằng sự suy tư và kết thúc bằng sự kỳ cục. Giữa khung cảnh ngập tràn tâm trạng song bị sắp đặt cứng nhắc, một vài diễn viên căng thẳng không nhịn được chớp mắt một hai cái hay tay chân động cựa, rất dễ thấy giữa khung hình tĩnh và bỗng toả ra cảm giác những đứa trẻ phạm lỗi đang lo lắng bị mẹ phát hiện. Mà rõ ràng, ko gì phá hỏng vẻ trữ tình nhanh bằng sự lấm lét.

Thực ra không định dành nhiều thời gian thế cho một bộ phim dở, nếu như không có bài phỏng vấn của TAH ở đây. Trong đó anh hùng hồn tuyên bố “Bỏ qua phim tôi là điều đáng tiếc của Cannes”. Cảm xúc đọng lại là: Một tiếng thở dài.

Phải ảo tưởng lắm, hoặc coi thường người đọc lắm, mới có thể chém gió thô thiển thế. TAH nên thấy may mắn phim anh ko được chọn đi Cannes, bởi đặt Vĩnh Cửu cạnh một phim khác ở Cannes năm đó và cũng từ một đạo diễn châu Á là The Handmaiden, sẽ càng thấy VC toát ra mùi trưởng giả. Norwergian Wood, một bước lùi của TAH, cũng còn nhận được 62 reviews trên rottentomatoes, còn với VC con số hiện tại là: 3. Tệ nhất không phải là người ta chê mình dở, mà là giới phê bình còn chả buồn quan tâm. Trong số hiếm hoi quan tâm thì, nhà báo của tờ El Pais phải thốt lên

Ngay cả với khán giả bình dân, đại đa số bình luận từ khán giả Pháp cũng xếp VC đúng chỗ của nó “lộng lẫy mà vô vị, giống một quyển sách ảnh để trưng trên bàn”. Vậy mà về Vn thì vợ chồng anh lại nguỵ tạo ra một hiện thực khác như thể phim được đón nhận nhiệt liệt ở Pháp và trong giới phê bình thế giới. Đặt giữa sự tâng bốc nức nở của báo chí và một số người hâm mộ Việt Nam, sự nguỵ tạo này chỉ là một phiên bản nữa của hoàng đế cởi truồng.

Tôi biết các bài review kiểu này dễ bị soi mói là chơi trội, thích làm cá hồi, thích đốt đền ra vẻ ta đây trên cơ thiên hạ, vân vân và mi vân. Dù tôi cũng được cái chai mặt. Lấn cấn duy nhất chỉ là đôi lúc có thể vô tình làm một số người tôi yêu quý tổn thương, chẳng ai thích thần tượng của mình bị kéo đổ. Nhưng mặt khác, nếu không được nói suy nghĩ chân thực mà luôn mong làm hài lòng người khác, thì ta sẽ trở thành cái gì, một món chip bag cho tất cả nhấm nháp hay sao?

Hơn một năm rưỡi sau khi viết và để private trên fb, hôm nay tôi mới đăng public. Dù cũng ko can đảm lắm, khi chỉ đăng trên chốn spiderum này, cái lỗ thỏ nhỏ bé tôi mới tìm thấy và không mấy ai biết tôi đang trú ẩn. Có thể một lúc nào đó, dũng cảm hơn hoặc bất chấp hơn, tôi sẽ để cả những người bạn kia được đọc. Từ giờ cho đến lúc ấy, tôi hài lòng với cái hố nhỏ này, nơi tôi có thể thả vào đây những suy nghĩ vu vơ dành cho những người hoàn toàn xa lạ.