Viết văn dài? Thì có sao đâu?

Mỗi năm cứ vào khoảng thời gian diễn ra kì thi Tốt nghiệp THPT hay kì thi Tuyển sinh vào lớp 10 thì bên cạnh sự lộ diện của các thủ khoa, đề tài mà các trang mạng mình thấy hay hướng tới gần đây đó là một thủ khoa thi vào chuyên văn đã đạt một số điểm rất cao với số lượng trang giấy thi cũng cao không kém. Thoạt đầu mình chỉ biết như vậy, có chút ngạc nhiên và ấn tượng cho thí sinh ấy rồi lại thôi, vì mình không quan tâm lắm, cũng chúc mừng cho những bạn đó rồi mình lại tiếp tục nghĩ cho những thứ xung quanh cuộc sống của mình. Nhưng bài viết này vẫn được viết ra từ khi mình biết được có những luồng ý kiến không chấp nhận việc tung hô các bạn học sinh có thể làm bài văn rất dài. Vậy nên cách tiến tới kết luận cuối cùng như tựa đề bài viết hôm nay xin được nương nhờ vào cuộc tranh luận giữa một bên ủng hộ và khích lệ các bạn học sinh đã có thành tích như trên và một bên cho rằng viết dài là sự yếu kém và rập khuôn. Trước hết là bên chỉ trích việc viết dài.

   Lý do quan trọng nhất được đưa ra từ phía phản đối là tính thực tế của việc viết. Theo đó, việc viết yêu cầu phải ngắn gọn mà đầy đủ ý để phục vụ cho việc trao đổi thông tin, việc diễn đạt dài dòng vừa làm mất thời gian đọc của người khác, vừa có thể làm giảm hiệu quả truyền đạt thông tin. Đối với những người không chấp nhận việc tung hô học sinh viết dài thật dài, họ cho rằng những học sinh đó thiếu tư duy rõ ràng, mạch lạc để có thể diễn đạt một ý một cách ngắn gọn và hiệu quả nhất, họ cho rằng viết được nhiều cũng phần lớn là do học sinh học thuộc. Còn một thành phần nữa là những người đố kị, tuy nhiên chúng ta không bàn về nhóm người này vì ý kiến của họ không có giá trị đóng góp chung. Có nhiều người đặt câu hỏi "Vậy học văn để làm gì" nhằm chỉ trích các em học sinh, chúng ta sẽ bàn về việc này sau, còn bây giờ là phía ủng hộ.

Trước hết, chúng ta cùng điểm qua vài tiêu chí giúp cho một học sinh có thể viết được một bài thi dài gồm những gì nào:

Giả sử ta đã bỏ qua thời gian chết của việc xin thêm giấy thi, việc trong 120-150 phút và viết được 15-21 trang giấy có nghĩa là học sinh ấy phải viết đầy một trang trong từ 6 đến 10 phút, điều này đối với mình thật sự là một cú sốc khi mình biết đến những con số trên vì bản thân là một con người viết tay rất rất chậm, chữ thì bé mà bản thân lại còn bị phong thấp nên tốc độ lại càng bị lùi sâu khiến mình hầu hết trong các kì thi văn hiếm khi chạm tay được vào tờ giấy thứ 2. Tuy nhiên, mình biết được một điều rằng tốc độ viết hoàn toàn có thể được luyện tập và cải thiện. Để có thể viết nhiều thì những bạn học sinh ấy hẵn đã vô cùng nghiêm túc để rèn cho bàn tay thật điêu luyện mới có thể đạt đến tốc độ viết như con số tôi vừa nêu. Đây là điều tôi nghiêm túc mong muốn mọi người nhìn nhận được sự cố gắng của các bạn ấy về khía cạnh cải thiện tốc độ, bởi vì cho dù viết ẩu mà không thông qua những nỗ lực rèn giũa thì cũng không thể nào viết với tốc độ đó được. Và lẽ tất nhiên, để có thể viết nhanh, ta cần phải có chữ trong đầu để viết, đó là khía cạnh tiếp theo.

 Giả sử bây giờ có hai người có tốc độ viết nhanh như nhau, vậy đâu là sự khác biệt giữa một người còn dư 30 phút làm bài và một người nhiệt huyết đến tận những giây cuối cùng? Tôi tin chắc rằng đó là vốn hiểu biết của họ là khác nhau. Vốn hiểu biết ở đây không chỉ là về chính tác phẩm mà đề bài yêu cầu mà còn là sự tường tận đến từ những thứ nhỏ nhặt nhất liên quan đến tác phẩm ấy cũng như là về văn chương nói chung. Làm chủ được những kiến thức rộng lớn liên quan đến tác phẩm giúp cho người viết đưa ra được nhiều cảm nhận sâu sắc, phân tích được theo nhiều góc nhìn và mở rộng được đề bài một cách tự nhiên và thỏa đáng. Ngoài ra, vốn hiểu biết liên quan đến tự vựng cũng là một ưu thế vượt trội giúp người viết viết ra những câu văn trau chuốt và liền mạch, vốn từ phong phú còn làm cho cách truyền đạt được đa dạng hơn và ít mắc phải các lỗi diễn đạt (chẳng hạn như lặp từ). Vậy nên, chỉ khi trong vốn kiến thức của bản thân đạt được sự tinh thông nhất định, ta mới tận dụng được tối đa tài nguyên tốc độ viết sẵn có và đạt được số trang giấy thi ấn tượng kia.

Để viết nhiều, tư duy ngôn ngữ phải đạt được một mức độ nào đó để có thể tận dụng tốc độ viết cao mà diễn đạt một cách liên tục và liền mạch. Ngoài ra, giữ vững tâm lí khi thi, chọn bút, tư thế viết, kĩ năng trình bày… dù ít hay nhiều cũng đều ảnh hưởng đến quá trình làm bài, ai biết tìm hiểu và trang bị những kĩ năng và kiến thức trên đều có thể có thêm được một chút ưu thế hơn so với các thí sinh khác. Những điều trên dù ít nhiều cũng sẽ giúp thí sinh nếu không kiếm thêm được điểm thì cũng sẽ không bị trừ điểm những chỗ đáng tiếc

Nếu như cứ tranh cãi theo hai chiều như đã trình bài ở trên thì mãi mãi nó sẽ không bao giờ chấm dứt vì vốn dĩ cả hai đều không đưa ra được những cái nhìn chung. Nên sau đây sẽ là góc nhìn của cá nhân tôi.

Đầu tiên thì theo mình, một cách ngắn gọn, viết dài là nhiều ý, còn viết lan man là nhiều chữ. Tư duy rõ ràng, lập luận xác đáng, ngôn từ mạch lạc,… cũng có thể viết dài. Viết dài cho ra một tổng thể có nhiều chi tiết tỉ mỉ, còn viết lan man là đi đến một vài chi tiết một cách rườm rà nhưng tổng thể tạo ra lại méo mó, không hoàn thiện. Vì vậy, nếu nói viết dài là viết lan man thì mình hoàn toàn phản đối, ta phải rạch ròi với nhau ngay từ ban đầu.

Với bên phản đối, họ cho rằng họ sẽ không bao giờ đánh giá cao mặt tư duy lập luận và ngôn từ cũng như tính hiệu quả của những bài viết dài. Họ nói đúng, cuộc sống hiện tại không cần những văn bản dài hàng chục trang chỉ để nói về một hoặc một vài nội dung và còn chứa đựng cả giàn cảm xúc bên trong. Tuy nhiên, đối với các bài thi của học sinh, viết là để cho giáo viên chấm bài đọc, công tâm mà nói, những giáo viên đó không phải là những “độc giả” thông thường và viết dài là một cách để học sinh thể hiện được tốt nhất có thể như mình đã trình bày từ trước. Vì vậy, ở phía phản đối thì mình không đồng tình rằng viết bài thi dài là không phù hợp, nó chỉ không phù hợp với đối tượng khác thôi. Dĩ nhiên, mình tin rằng khi đó không phải là một bài thi, những học sinh ấy hoàn toàn có thể thay đổi và thích nghi để văn chương của mình viết ra phục vụ những nhóm đối tượng khác nhau trong các hoàn cảnh khác nhau một cách phù hợp.

Bên cạnh bộc lộ được những phẩm chất tốt trong môn văn như là viết hay và hiểu biết sâu, việc viết nhiều còn là cách một học sinh đảm bảo mình không bỏ sót bất kì mục nào trong barem điểm. Điều này thật sự rất quan trọng khi nó là một cuộc canh tranh về điểm số, có được thêm một phần điểm nhỏ cũng là một lợi thế lớn cho thí sinh với một bài thi dài có nhiều ý lớn nhỏ khác nhau. Ngoài ra, bởi vì bài thi thường viết về một tác phẩm cho trước, viết dài một phần nào đó đã có sự chuẩn bị và học thuộc từ sớm. Điều này lại bị chỉ trích là máy móc và không có tính thực tế. Tuy nhiên, vì tiêu chí đạt điểm trong việc thi văn không giống như tiêu chí mà chúng ta mong muốn khi đọc được một văn bản, học sinh phải thuận theo cuộc chơi thi cử mà tiến lên. Việc này đâu thể nói học sinh không có kĩ năng viết với ứng dụng thấp trong cuộc sống hay trách học sinh viết dài là không hiệu quả được đúng không? Nếu như ta thay đổi tiêu chí đạt điểm để phù hợp hơn với cuộc sống thì mình tin học sinh nào có năng lực thì tiêu chí nào cũng sẽ đạt được cho mà xem.

Suy cho cùng, vấn đề gây tranh cãi có thể đã giúp cho mình nhận ra được nhiều điều, và điều quan trọng nhất chính là lập luận được rằng cả hai bên đều không bên nào sai, chỉ là cả hai không hề hướng tới những giá trị và đối tượng chung mà thôi. Truyền thông cũng là một phần tác nhân cho việc này, bởi vì đâu thể biết và đưa tin những bài thi của các thủ khoa viết hay và thuyết phục như thế nào, cho nên tiêu chí duy nhất có thể đưa tin về tài năng của các bạn ấy chỉ là số trang giấy thi mà thôi, dẫn đến nhiều người cho rằng là xã hội đang “tung hô việc dài dòng kể lể”. Cuối cùng, chúc cho những ai đang gắn bó với con chữ nói chung và các em học sinh nói riêng có được nhiều thành công trong con đường sự nghiệp và học tập của mình nhé.