Vi khuẩn-kháng sinh, vi rút-vaccine và những hiểu lầm tai hại thường gặp
Tất cả bắt đầu từ một bài đăng trên Science2Vn mình tình cờ đọc vào chiều hôm qua, để nhận ra rằng có vẻ hầu hết...
Tất cả bắt đầu từ một bài đăng trên Science2Vn mình tình cờ đọc vào chiều hôm qua, để nhận ra rằng có vẻ hầu hết chúng ta vẫn chưa thực sự hiểu, phân biệt được những khái niệm dù không quá phức tạp nhưng lại cực kỳ cần thiết trên (ngay cả mình, đương nhiên). Đọc một số bài báo trên mạng vẫn thấy chỗ này thiếu, chỗ kia lại hàn lâm quá hay chỗ thì toàn nhằm quảng cáo thực phẩm chức năng, nên mình quyết định viết bài này để bản thân có những kiến thức cơ bản, cần thiết nhất và cũng để chúng ta có thể cùng cải thiện những hiểu biết về chủ đề quan trọng này.
1. Ngay từ bản chất, virut và vi khuẩn đều "vi" (rất nhỏ) nhưng cũng giống nhau đến thế thôi!

- Về bản chất:
+ Vi khuẩn là một dạng thực thể sống đơn bào, tức nó có sự trao đổi chất, các hoạt động sinh sôi và phát triển từ tự thân nó.
+Vi rút thực chất chỉ là một đoạn "mã" mà không có cơ chế tự sinh sôi hay phát triển, dù vậy việc nó có khả năng tự sinh sôi sau khi chui được vào tế bào cũng làm nó có ít nhiều tính "sống" dù chỉ mang tính giai đoạn. Kích thước virut cũng nhỏ hơn nhiều, bằng 1/10 tới 1/100 vi khuẩn.
- Về cơ chế gây bệnh, lí do quan trọng nhất cho việc "nhiễm gì chữa đấy":
+ Vi khuẩn giống một "con", như con cá mập thì giết người mà cá heo thì cứu người, cũng có vi khuẩn tốt và vi khuẩn xấu. Bụng của bạn tiêu hoá được cũng nhờ một dạng vi khuẩn đường ruột, đồng thời cũng có những vi khuẩn xấu lởn vởn. Cơ chế phát triển của vi khuẩn xấu là khi tận dụng thời điểm hệ miễn dịch suy giảm, chúng sinh sôi mạnh hơn và từ đó gây bệnh.
+ Vi rút thì giống một dạng "nọc" độc dưới dạng tinh vi hơn nhiều, nó đánh lừa các tế bào để chui vào bên trong và được xem như một đoạn ADN ngoại lai an toàn rồi sau đó mới sinh sôi bên trong tế bào rồi vỡ ra lan ra cả cơ thể, khi này thì cơ thể mới nhận ra nó đã để "lọt lưới" và lúc này hệ miễn dịch mới bắt đầu "chiến đấu."
2. Tại sao kháng sinh lại có thể chống lại vi khuẩn và vaccine lại chống được virut?

+ Kháng sinh thực chất là dạng "viện binh" từ mẹ thiên nhiên, ví dụ như penicilin được chiết xuất từ nấm đặc chủng, các chất kháng sinh sẽ tìm đến các thực thể sống (vi khuẩn) và chủ động làm kìm hãm sự phát triển, ngăn chặn đến mức độ đủ yếu để hệ miễn dịch có thể ra tay quét sạch (khỏi bệnh).
+ Vaccine thay vào đó lại là một hình thức kháng nguyên. Liên kết với cơ chế của virut, virut chỉ thành công khi đã "lừa" để được xem là một ADN "khách, an toàn" thì vaccine chính là việc gửi trước một số "tù binh vô hại" của vị khách xấu tính này để cơ thể biết trước và "cấm nhập cảnh" từ ngay cửa hải quan và qua đó bảo vệ cơ thể từ ngay bước đầu tiên sau này.
3. Tại sao vaccine có thể hỗ trợ để đối đầu với cả vi khuẩn nhưng kháng sinh thì bất lực trước vi rút, thậm chí là gây thêm hậu hoạ:

- Về bản chất, vaccine chính là tù binh bắt được sớm, bởi vậy cơ thể sẽ tiếp tục và nạp thêm dữ liệu về "địch" và qua đó dù địch là ai thì sau này cũng đều đã phòng bị trước.
- Trong khi đó, kháng sinh chỉ tìm đến và tiêu diệt các thực thể sống mà virut thì không hề có các hành vi sống, không có sự trao đổi chất hay hô hấp. Vì vậy, khi bị nhiễm vi rút mà sử dụng kháng sinh thậm chí còn gây phản tác dụng khi vô tình giết đi cả các vi khuẩn tốt mà không đụng gì tới vi rút, làm hệ miễn dịch càng thêm vất vả.
4. Một số căn bệnh phổ biến do 2 tác nhân này, mở đề thêm về các phong trào chống vaccine, chống kháng sinh
- Các bệnh do vi khuẩn: Viêm phổi, ngộ độc thức ăn (thường do khuẩn E. coli gây ra), viêm màng não, viêm họng do liên cầu khuẩn, viêm tai, nhiễm trùng vết thương, bệnh lậu.
- Các bệnh do vi rút: cảm cúm, thủy đậu, cảm lạnh thông thường, viêm gan B, rubella, SARS, sởi, Ebola, sùi mào gà (HPV), mụn giộp, bệnh dại, HIV (vi rút gây ra bệnh AIDS).
Một số bệnh thì có thể gây ra bởi cả hai như tiêu chảy và sởi.
- Mở đề: bình luận về phong trào anti-vaccine hay chống kháng sinh:
Mình tin đây là phong trào ngu ngốc, chỉ đem lại lợi ích cho một số nhóm nhỏ và tự đánh cược số phận của mình. Về bản chất, hướng này đi theo quan điểm con người đã tồn tại qua hàng triệu năm với hàng triệu căn bệnh mà vẫn sống sót, từ trước khi các hình thức phòng/chống bệnh kể trên, bởi vậy mà họ tin đây là lối phát triển "thuận tự nhiên".
Dù vậy, những người theo đuổi quan điểm trên đã quên rằng chính vì việc chưa có sự ra đời của các hình thức kháng, đã có hàng triệu người phải chết trong các dịch hạch Tây Ban Nha, dịch tả ở Châu Âu...và chỉ một số ít duy trì được kháng nguyên tự sản sinh. Giờ đây, khi khoa học công nghệ đã phát triển, liệu có đáng để lấy số phận mình ra làm vật thí nghiệm, xem liệu keo này ta thắng hay ta ăn? Để rồi thắng thì bạn bè xung quanh cũng chết gần hết, và khả năng cao hơn là chết, ừ thì cái đó thì chịu rồi.
Bạn nghĩ gì về quan điểm trên, đồng thời bạn có thể bổ sung thêm những kiến thức khác mà bạn tin là đáng để học hỏi không? Vì mình không phải chuyên ngành về y học nên có thể vẫn còn những sai sót, mong được mọi người chỉ giáo thêm!
Một số nguồn tham khảo:
(1): WikiHow
(2): Microbiology
...

Quan điểm - Tranh luận
/quan-diem-tranh-luan
Bài viết nổi bật khác
- Hot nhất
- Mới nhất

duongAQ

Chào bạn, mình góp ý để bạn có thể có thêm 1 số hướng phân tích sâu hơn vấn đề này:
1. Về chống kháng sinh thì nên nói rõ hơn rằng người ta chỉ "hạn chế tối đa việc PHẢI sử dụng kháng sinh", không sử dụng bừa bãi, không sử dụng kháng sinh mạnh quá mức cần thiết => nói rõ thêm về việc virus, vi khuẩn miễn nhiễm với kháng sinh do lạm dụng kháng sinh. Bài viết sẽ đủ ý hơn (vì bạn chưa nhấn sâu vào chủ đề kháng sinh)2. Về anti vacxin, bạn thiếu 1 số luận điểm:
- Nguyên nhân: thiếu cái quan trọng nhất: Vacxin giả và việc chết do tiêm vacxin. Bạn nên có tìm hiểu về nguyên nhân này để đánh giá đúng hơn. Vấn đề trên là cái chính gây ra việc người ta sợ phải cho con đi tiêm vacxin, bởi nó có thể chết do sự ... của người lớn.
- Thực trạng: thiếu vacxin, vacxin đắt tiền/rẻ tiền, thương mại hóa vấn đề vacxin hơn là lợi ích cộng đồng... gây ảnh hưởng thế nào. Đây cũng là thứ khiến người ta anti đó bạn (tổng tiền tiêm phòng vacxin là khoảng 10 triệu, san đều dần qua các năm. Thử hỏi mỗi đứa trẻ sẽ tạo ra doanh thu 10 triệu cho hệ thống sản xuất>bán>tiêu thụ thì nó lớn tới đâu. Vậy mà người ta còn nhẫn tâm đưa cả vacxin giả vào để kiếm lợi nhiều hơn nữa.
Bản thân tôi ko phải anti vacxin, nhưng tôi cũng lo sợ mỗi khi đưa con đi tiêm. Mỗi lần tiêm phải kiểm tra rất kỹ loại, hạn sử dụng, biểu hiện của con... Cái nỗi lo ấy từ sự mất niềm tin mà ra. Nên càng mất niềm tin, người ta càng dễ anti nó.
- Báo cáo

MinhLocIsPositive

Cảm ơn bạn vì những phân tích rất thực tế này, qua đó có thể tổng quát hơn rằng một phần nguyên nhân của phong trào anti vacxin có phải vì các yếu tố xã hội ngay càng suy đồi nên dẫn tới việc vaccine ở đây là đối tượng chính bị vạ lây phải không?
- Báo cáo

duongAQ

Đúng thế. Nó ko khác gì các vấn đề y tế, giáo dục khác. Khi đạo đức người đứng ở cương vị bán những thứ đó suy đồi thì người ta sẽ tẩy chay ko dùng của người đó nữa. Bản thân họ ko phủ nhận tầm quan trọng của y tế, giáo dục, nhưng họ sẽ phủ nhận những kẻ làm giả, thương mại hóa, vì tiền mà lừa đảo...
- Báo cáo

Mr Nobody
Tiêm chủng mở rộng free đó bạn. Không mất 1 đồng nào. Tiêm dịch vụ chỉ được cái là không sốt, chứ tác dụng phòng bệnh kém hơn tiêm chủng mở rộng. Sao bạn không cho trẻ tiêm chủng mở rộng nhỉ? Vừa không mất tiền, vừa không sợ hàng giả. Mình không nghĩ có người lại đi làm giả 1 sản phẩm không mang lại lợi nhuận.
Còn chuyện thương mại hóa là đương nhiên. Không lẽ người ta phải đi làm không công cho bạn?
- Báo cáo

Hà Trọng Nghĩa
Có vụ vắc xin giả ở Trung Quốc vừa rồi đấy, nhưng vụ đấy có lẽ là trường hợp rất hy hữu.
- Báo cáo

duongAQ

Mình ko rõ tiêm chủng mở rộng như thế nào, chứ từ khi con mình đi tiêm đến giờ chưa có mũi nào miễn phí cả (tiêm tại điểm tiêm chủng chính quy tại HN luôn: Trung tâm y tế dự phòng).
Nếu có miễn phí, thì vẫn có những tổ chức từ thiện bỏ tiền ra cho những dự án đó, chứ nó không hoàn toàn miễn phí.
Và tới phòng tiêm mới thấy có những mũi tiêm vacxin có giá tới cả triệu bạc, và khi phải lựa chọn giữa tiêm 1 mũi mất tiền với 1 mũi miễn phí, thường thấy người ta chọn mũi mất tiền.
Bởi sức khỏe con cái thì bố mẹ thường ko tiếc tiền, ko ham rẻ. Họ chỉ cần tốt và con họ đỡ đau, đỡ ốm. Và điều họ sợ nhất là nó có thể chết khi đi tiêm vacxin.
Chính vì sự ko an toàn càng ngày càng nhiều nên người ta mới quan tâm tới những gì hội anti vacxin tuyên truyền. Chứ bình thường ai cũng ý thức tiêm vacxin là tốt thôi.
Còn vấn đề thương mại hóa, bạn hãy hình dung thế này:
1 mũi tiêm, công vận chuyển, bảo quản, đồ dùng tiêu hao, khám, tiêm, theo dõi, bảo hiểm... họ đã tính đủ và đảm bảo có lãi rồi. Vấn đề là họ thay thuốc đúng giá = thuốc giá rẻ, thuốc sắp hết hạn, thậm chí là thuốc giả (gọi vacxin là thuốc đi cho thuận tai, ko bắt bẻ câu từ nhé). Vậy thì đó mới là thương mại hóa theo nghĩa xấu. Cái mình muốn tìm hiểu là cái này, chứ việc đi tiêm mất tiền, tiêm ít nguy hiểm thì tốn thêm tiền mình cũng vui vẻ.
- Báo cáo

Mr Nobody
Nếu bạn không biết tiêm chủng mở rộng là gì thì sao không tìm hiểu đi nhi? Đảm bảo bạn sẽ tiết kiệm được nhiều tiền và yên tâm hơn đấy.
- Báo cáo

Hà Trọng Nghĩa
Chào bạn. Mình có một góp ý là vắc xin không phải chỉ để phòng ngừa các bệnh do vi rút mà còn cả vi khuẩn nữa (thậm chí có thể mở rộng hơn định nghĩa vắc xin,. nhưng có thể nói đó là hai tác Nhân Chính được quan tâm)
- Báo cáo

MinhLocIsPositive

Ừ mình có nhắc tới điều này ở mục 3 nhưng ở phần bản chất thì chưa nhắc tới nên có lẽ làm bạn chưa nắm được hết. Cảm ơn bạn nhé
- Báo cáo

Công Thành Vũ
Bạn nên tìm phân biệt kỹ hơn giữa anti vaccine và chống kháng sinh (cái chống kháng sinh này mình không chắc là có phong trào đâu) nhé.
Ngoài ra, "phong trào ngu ngốc" bạn nói mang lại lợi ích cho nhóm nhỏ nào vậy? Và mình không anti vaccine nên không rõ lắm nhưng hình như quan điểm của phong trào này không chỉ đi theo luận điểm "con người vẫn ổn khi không có vaccine". Ít nhất là quan điểm đó không đủ để anti vaccine, có lẽ phải có 1 quan điểm cho rằng vaccine có hại cho con ng thì mới đủ để 1 ng anti vaccine :)
- Báo cáo

MinhLocIsPositive

Ừ, mình sẽ tiếp tục tìm hiểu thêm, cảm ơn bạn nhé.
- Báo cáo

Abandoned
luận điểm phe anti-vaccine hay dùng là vaccine gây tự kỉ, trong vaccine có hàm lượng thủy ngân, tôi từ nhỏ không tiêm vaccine mà có sao đâu, chưa kể hằng hà các thuyết âm mưu khác
- Báo cáo

Nga Levi

"Nên bị nhiễm vi rút mà sử dụng vaccine thậm chí còn gây phản tác dụng khi vô tình giết đi cả các vi khuẩn tốt mà không đụng gì tới vi rút, làm hệ miễn dịch càng thêm vất vả." -> phải là "Nên bị nhiễm vi rút mà sử dụng kháng sinh" chứ nhỉ
?

- Báo cáo

MinhLocIsPositive

Dạ vângg, em type đoạn đấy bị lẫn mà kiểm lại chưa được kĩ, em cảm ơn chị nhiều ạ
.

- Báo cáo
Spyder
Có anh trong công ty tui kể chỉ tiêm vaccine cho con ở bệnh viện lớn chứ không tiêm ở phường dù ở phường tiêm miễn phí. Lý do thứ 1 là ở bệnh viện thì nếu có tai biến sẽ có thể xử lý ngay. Lý do thứ 2: vaccine miễn phí là hàng made in Vietnam, có thể chỉ là hàng thử nghiệm và hay có biến chứng chết người (anh đó nói thôi, ko có dẫn chứng đâu).
Một anh khác bế con đi tiêm ở phường và đòi xem nhãn mác của vaccine mà nhân viên y tế không cho. Thế là anh ấy bế con về. Hôm sau người ta gọi lên và cho xem nhãn mác rồi ảnh mới cho tiêm.
Vụ vaccine thì đương nhiên là phải tiêm. Nhưng tiêm những gì, tiêm ở đâu mới là quan trọng.
Còn kháng sinh thì phải có chỉ định của bác sĩ mới dùng, để tránh việc vi khuẩn kháng thuốc. Mà giờ có làm gì thì chắc cũng muộn rồi, vì đã có một số con vi khuẩn kháng được hầu hết các loại thuốc. Tui có đứa em bị nhiễm Helicobacter Pylori đến nỗi ói ra máu, đi trị bằng kháng sinh mà bác sĩ nói loại vi khuẩn này đã kháng nhiều thuốc, phải xài thuốc mới rất mắc tiền.
Trong thời hậu kháng sinh này, lúc chưa có giải pháp thay thế kháng sinh thì tốt nhất đừng để bị nhiễm trùng.
- Báo cáo