Về cờ vua - sự lịch lãm của trí tuệ.

Trong đời, mình dám cá rằng ai cũng đã từng thử chơi, hoặc ít nhất tiếp xúc với hai chữ "cờ vua". Đó là môn thể thao trí tuệ có số lượng người hâm mộ lớn nhất thế giới, được gói gọn trong bàn cờ 64 ô vuông. Vậy làm thế nào mà cờ vua lại gây sức hấp dẫn to lớn đến như vậy? Hãy cùng đi vào tìm hiểu trong bài viết lần này.

Cờ vua được cho là khởi nguồn từ Ấn Độ vào thế kỉ VI với tên gọi sơ khai là Chaturanga (bốn binh chủng quân đội) tượng trưng cho bộ binh, kị binh, voi chiến và xe chiến, phản ánh đội hình quân sự thời xưa. Bàn cờ khi ấy đã có 8x8 ô, nhưng chưa có luật lệ hoàn thiện như ngày nay.

Vào thế kỉ VII, khi đế chế Ấn Độ giao thương với Ba Tư, bộ cờ này được len lỏi sang phương Tây và được biết đến rộng rãi hơn. Lúc này cờ vua có tên gọi là Shatranj, các quân cờ cũng đã có tên như Shah - vua, từ đây sinh ra câu "Shah Mat", sau này trở thành "Checkmate" (Chiếu hết). Luật cờ vua đã được chỉnh sửa nhẹ trong thời kì này.

Bước sang giai đoạn thế kỉ IX-XV, cờ vua lại một lần nữa theo chân các nhà buôn Ả Rập sang Tây Ban Nha và Nam Âu. Cờ vua phát triển mạnh mẽ đặc biệt vào thời Trung Cổ, và những quân cờ cũng được khắc họa giống hệt những quân binh thời kì này. Đó là lí do vì sao những quân cờ hiện nay đều mang một khí chất hào hùng của thời Trung Cổ. Và từ đây, các nước châu Âu dần thống nhất luật chơi hiện đại vào thế kỉ XV, đánh dấu sự khởi đầu của một trong những môn thể thao có sức hút lớn nhất hành tinh.

FIDE (Fédération Internationale des Échecs - International Chess Federation) được thành lập vào năm 1924 tại Paris, Pháp, là khởi nguyên cho sự thịnh vượng của cờ vua. Đây là liên đoàn cờ vua lớn nhất thế giới, chịu trách nhiệm ban hành luật, tổ chức giải đấu cho bộ môn này. Kể từ đây, cơn sốt cờ vua bùng nổ trên toàn cầu, sản sinh ra những bộ óc thiên tài như Bobby Fischer, Mikhail Tal, Garry Kasparov, Magnus Carlsen... đem lại những trận thư hùng đỉnh cao cho người hâm mộ.

Mặc dù nhìn thoáng qua cờ vua chẳng có gì gây hại cả, thế nhưng nó đã từng bị cấm trong một thời gian dài bởi những lí do hết sức "ba chấm". Vào thời Hồi giáo sơ kì (thế kỉ VII - X), một số giáo sĩ Hồi giáo cho rằng cờ vua khiến người chơi bị nghiện, lười cầu nguyện. Thêm vào đó, họ cho rằng cờ vua khắc hình con người lên trên các quân cờ, và điều này là đi ngược lại với triết lí của Hồi giáo. Từ đó, một số nước trung Đông đã ban hành lệnh cấm với bộ môn này trong thời gian đầu, cho đến khi nhiều học giả Ả Rập chứng minh cờ vua có lợi.

Sang đến phương Tây, tôn giáo một lần nữa kì thị và tẩy chay cờ vua. Trong thế kỉ XII-XIII, rất nhiều tu viện ở châu Âu cấm các tu sĩ chơi cờ vua. Vào thời đó, người chơi thường đặt cược đồ vật hoặc tiền cho ván đấu, và điều này bị coi là cờ bạc, khiến cho nó bị cấm ở nhiều nơi. Một lí do nữa là, cờ vua mang tính gây nghiện, khiến cho nhiều tu sĩ bỏ bê mọi thứ chỉ để chơi cờ (vâng nghe như ma túy vậy). Nhưng lệnh cấm chỉ áp dụng với các tu sĩ, có nghĩa mọi người vẫn có thể chơi bình thường. Giới quý tộc còn cho rằng cờ vua là môn thể thao trí tuệ dành cho giới thượng lưu.

Đến thế kỉ XX tại Liên Xô, khi mới hình thành nước, một số lãnh đạo địa phương cho rằng cờ vua là trò "trí thức tư sản", không phục vụ công - nông nghiệp, và định kiến rằng đây là trò chơi vô bổ. Thế là lại một lần nữa cờ vua lại bị hạn chế bởi những định kiến hạn hẹp. May mắn thay, sự bổ ích của bộ môn này đã sớm được phát hiện, và Liên Xô quay xe cực nhanh. Từ một nước cấm đoán cờ vua, Liên Xô lại chú trọng đầu tư, và đã sản sinh ra những huyền thoại như Kasparov, Botvinnik...

Một bàn cờ vua có 64 ô vuông, xếp thành các ô trắng - đen xen kẽ nhau. Các hàng được đánh dấu từ A đến H và 1 đến 8. Mỗi ô cờ trên bàn cờ có một tên riêng, ví dụ như E4, H2... Có tất cả 32 quân cờ, chia đều 16 quân cho 2 bên trắng đen. Mỗi bên sở hữu 8 quân tốt, 2 quân mã, 2 quân tượng, 2 quân xe, 1 quân hậu và 1 quân vua.

Quân tốt: Chỉ đi thẳng, không thể đi lùi. Khi ăn quân, tốt ăn chéo chứ không ăn thẳng. Trong lần di chuyển đầu tiên tốt có thể di chuyển 2 ô.

Quân mã: Đi theo hình chữ L trong hình chữ nhật 2x3. Quân mã có thể nhảy qua đầu các quân khác để di chuyển, rất phù hợp trong các thế trận đóng, ít khoảng trống.

Quân tượng: Đi theo đường chéo. Có 2 quân tượng trong trò chơi, mỗi quân tượng đi trên ô trắng đen dựa vào vị trí ban đầu của quân tượng. Tượng không thể đi xuyên qua quân cờ khác như quân Mã.

Quân xe: Có thể di chuyển linh hoạt trên khắp các cột và hàng, có nghĩa xe có thể đi dọc ngang tùy thích. Xe không thể đi chéo, và cũng không thể đi xuyên qua các quân cờ khác.

Quân hậu: Đây là quân cờ mạnh nhất trong bàn cờ. Hậu có thể di chuyển như sự kết hợp của xe và tượng: Đi thẳng, chéo, ngang tùy ý. Hậu là quân cờ chủ chốt trong bàn cờ, nên mọi người thường rất cố gắng để bảo vệ nó.

Quân vua: Quân cờ mang sinh mệnh của cả trận đấu. Vua chỉ có thể đi 1 ô, nhưng lại đi được các hướng tùy ý xung quanh mình. Vua là quân cờ cần được bảo vệ nhất trận đấu, nếu không thì phần thua sẽ thuộc về bạn.

Khi quân vua bị tấn công, ta không thể di chuyển các quân cờ khác, mà phải tìm cách bảo vệ vua. Ở đây ta có thể di chuyển vua đến nơi an toàn hơn, dùng quân cờ khác che chắn, hoặc nếu có thể ăn quân tấn công. Trường hợp vua không còn đường thoát và không dùng được các cách trên, đó gọi là chiếu hết (checkmate) và ván cờ kết thúc.

En Passant (bắt tốt qua đường): Xảy ra khi một quân tốt ở hàng thứ 5 (đối với quân trắng) hoặc hàng thứ 4 (đối với quân đen). Một quân tốt của đối phương di chuyển hai ô sát ngay bên cạnh quân tốt đó, trường hợp này ta có thể ăn chéo qua đường mà con tốt đó đi qua (trong hình).

Luật Phong cấp.

Phong cấp xảy ra khi một quân tốt đi đến hàng thứ 1 (đối với đen) hoặc hàng thứ 8 (đối với trắng). Tại đây, quân tốt có thể lựa chọn trở thành những quân cờ khác (Hậu, mã, xe, tượng). Phong cấp không giới hạn số lần, miễn là bạn sở hữu đủ tốt và tất cả chúng đều có thể đi đến hàng cuối cùng. Phong cấp là lựa chọn hàng đầu của các người chơi, đặc biệt trong giai đoạn tàn cuộc - tất cả quân cờ đều đã hi sinh.

Nhập thành:

Nhập thành là nước đi đặc biệt, xảy ra khi vua và xe có đủ khoảng trống với nhau, và đảm bảo rằng vua và xe chưa từng di chuyển trước đó. Đồng thời, trong khoảng trống giữa vua và xe cũng không được có bất kì sự kiểm soát nào của đối phương. Khi ấy, vua và xe có thể hoán đổi vị trí cho nhau, vua vào sâu bên trong để an toàn, đưa xe ra trận. Đây là nước cờ cần thiết trong mọi trận đấu, nhằm đảm bảo an toàn cho vua và đưa quân nặng ra trận. Có hai loại nhập thành là nhập thành xa (nhập thành cánh Hậu) và nhập thành gần (nhập thành cánh vua).

Luật lỗi kĩ thuật

Lỗi kĩ thuật xảy ra khi người chơi đi một nước đi không hợp lệ. Nước đi đó ở đây có thể là di chuyển quân khi đang bị chiếu, di chuyển quân không đúng (chạm tay quân này đi quân khác)... Trong các giải đấu thông thường, khi đến lỗi kĩ thuật thứ 3 sẽ bị xử thua. Vì vậy hãy cẩn thận, suy nghĩ kĩ trước khi di chuyển nhé!

Một số lỗi kĩ thuật thường gặp

-Lỗi chạm quân: Theo luật, chạm quân nào là phải đi quân đó. Vi phạm sẽ bị tính một lỗi

-Lỗi nhập thành: Nhập thành khi có quân cờ kiểm soát khoảng trống cũng bị tính.

-Lỗi bấm đồng hồ: Trong giải đấu, bạn bắt buộc phải bấm đồng hồ bằng tay bạn vừa dùng để di chuyển quân cờ. Nếu không, bạn sẽ bị tính 1 lỗi.

Khai cuộc là giai đoạn đầu của trận đấu. Có nhiều cách để khởi đầu trận đấu, thường là bên trắng sẽ nắm thế chủ động. Một số khai cuộc phổ biến như Caro-Kann, Sicilian, Gambit Hậu...

Trung cuộc là giai đoạn giữa trận đấu, khi các quân đã ra trận hết và vua đã nhập thành vào vị trí an toàn. Đây là thời điểm cần cẩn trọng giữ lực lượng chuẩn bị cho các đợt tấn công, đồng thời tấn công đối thủ nhằm tìm kiếm chiến thắng

Tàn cuộc là thời điểm khi hầu như các quân trên bàn cờ đã bị tiêu diệt, chỉ còn lại vài quân như tốt, xe, các quân nhẹ mã, tượng... Đây là thời điểm cần cẩn thận bậc nhất, một sai lầm nhỏ cũng có thể khiến bạn thua cuộc. Vua cần được tích cực trong giai đoạn này, có nghĩa là cho vua phát triển ra ngoài bàn cờ. Đây là lúc sức mạnh của vua đóng vai trò cho thắng bại của trận đấu.

Chơi cờ vua thực sự đem lại rất nhiều lợi ích về mặt trí tuệ. Bạn sẽ học được cách suy nghĩ logic, rèn luyện sự nhạy bén qua các thế cờ, học kĩ năng nắm bắt cơ hội và trừng phạt sai lầm của đối phương. Đồng thời, chơi cờ vua thường xuyên cũng giúp đầu óc bạn nhanh nhạy hơn, tăng khả năng giải quyết vấn đề. Không thể không nhắc đến sự thoải mái, thư giãn mà nó đem lại. Còn gì tuyệt vời hơn một trận thắng sau một ngày dài làm việc mệt mỏi cơ chứ?

Cơ chế của cờ vua thật sự rất gây nghiện. Nó mang lại cho người chơi một cảm giác khoái cảm khi chiến thắng, và muốn gỡ gạc khi thua, một tâm lí mà cờ bạc đang thao túng lấy con người. Nhưng thứ đánh cược ở đây không phải là tiền, mà là hệ số ELO của cờ vua. Nói dễ hiểu, tưởng tượng như bạn đang leo rank trong game vậy. Thắng thì muốn đánh tiếp, thua thì muốn gỡ lại. Vô hình dung điều này khiến cho cờ vua gây nghiện

Mình thừa nhận mình đang là con nghiện của cờ vua. Có ngày, mình dành ra hàng tiếng để đánh cờ trên Chess.com. Cảm giác thắng bại liên tục khiến mình mắc kẹt vào vòng luẩn quẩn không hồi kết. Đây là lúc cờ vua tiêu tốn thời gian quý báu của mình, có nghĩa nó có hại đấy. Vì thế, đừng để cờ vua lừa dối bạn bằng lợi ích trí tuệ của nó mà đánh cắp đi thời gian của bạn. Lợi ích là có, nhưng đừng để nó xâm chiếm bạn.

Cờ vua còn là thứ thích hợp để mọi người thể hiện bản thân. Vì đây là môn rất dễ tiếp cận, nên sự quan tâm của mọi người đến cờ vua là rất lớn. Những giải đấu khắp nơi luôn luôn thu hút nhiều người đến tham gia, nhằm thể hiện trình độ của mình. Không việc gì dễ dàng hơn là tham gia đăng kí giải cờ vua, nơi mà bất cứ ai cũng có thể trở thành người chiến thắng cả.

Trong những năm gần đây, cờ vua đã được xem là một môn eSports (thể thao điện tử). Với sự xuất hiện của các nền tảng như Twitch, Lichess, Chess.com, ngày càng nhiều giải đấu trực tuyến xuất hiện thu hút trăm ngàn lượt xem. Các kì thủ như Carlsen, Nakamura thường stream trận đấu của mình, tương tác với fan như các streamer. Cấu trúc giải đấu của cờ vua cũng có nét giống eSports, Có bảng xếp hạng, đội tuyển, tài trợ, commentate, streamer và giải thưởng khổng lồ. FIDE đã chính thức bắt tay với hiệp hội eSports quốc tế (IESF) vào năm 2020, đánh dấu sự chuyển mình của cờ vua.

Cờ vua không chỉ là một trò chơi chiến thuật, mà còn là một môn thể thao vượt thời gian, luôn phát triển, kết nối giữa truyền thống và công nghệ, truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên toàn thế giới. Nó còn là kết quả của một thời kì huy hoàng phát triển kéo dài từ lâu đời. Cờ vua sẽ mãi là biểu tượng trí tuệ bất tử của nhân loại.