Khi đi vào tìm hiểu sâu về sự cô đơn, chúng ta sẽ thắc mắc rằng liệu cái chúng ta vẫn gọi là sự cô đơn có mang tính thực tế không, hay đó chỉ là một khái niệm ngôn từ đầy lầm tưởng. 
Cô đơn không phải là một ý nghĩ, hay là kết quả của một suy nghĩ đó sao? Thực ra, tư duy là sự phát biểu thành lời dựa trên trí nhớ; với lời nói đó, suy nghĩ đó, ký ức đó, ta nhìn vào trạng thái mà chúng ta gọi là cô đơn. Dường như chính việc đặt tên cho trạng thái đó đã khiến chúng ta vì e sợ mà không quan sát nó kỹ hơn; nếu chúng ta đừng gán cho nó một cái tên được thêu dệt nên bởi tâm trí thì tình trạng đó có đúng thật là sự cô đơn hay không?
Cô đơn có giống cô độc?
Chúng ta đều biết về trạng thái cô đơn cũng như nỗi sợ hãi, khốn khổ, sự kháng cự và tình trạng khủng hoảng của tâm trí mỗi khi nó nhận diện được nỗi cô đơn trú ngụ trong mình. Điều này chẳng hề lạ lẫm đối với bất kỳ ai – cho dù bạn giàu sang phú quý, ngày ngày tận hưởng mọi niềm vui sướng trên đời; cho dù bạn tài năng và sống thật hạnh phúc – thì sâu thẳm trong tâm hồn mỗi chúng ta vẫn tồn tại một cái bóng lẩn khuất của sự cô đơn. Từ người giàu sang thảnh thơi đến kẻ nghèo hèn mải miết vật lộn với đời sống, đến cả những ai miệt mài viết lách và sáng tạo, hoặc những ai đam mê theo đuổi tín ngưỡng, tất cả đều phải nếm trải nỗi cô đơn. 
Khi rơi vào tình trạng ấy thì tâm trí sẽ làm gì? Nó sẽ khiến bạn bật máy nghe đài hay vớ một quyển sách để chạy trốn khỏi nỗi cô đơn. Nào, hãy cùng chú tâm quan sát tình trạng cô đơn đó. Ngay khi tâm trí nhận biết được sự cô đơn, nó sẽ tìm đến mọi phương thức đào thoát. Sự trốn chạy, dù là chìm sâu vào không gian trầm tư tôn giáo hay mê đắm cả ngày ở rạp chiếu phim thì cũng như nhau cả thôi; chúng đều là sự trốn chạy khỏi thực tại. Kẻ trốn chạy bằng cách uống rượu cũng đâu xấu xa, tệ lậu hơn người tìm quên trong sự tôn thờ Thượng đế hay thánh thần; đó đều là những dạng thức của sự đào thoát. Khi bạn nhìn vào sự thật rằng mình đang cô đơn, bạn không trốn chạy và do đó cũng không phải đối đầu với nó. 
Cô đơn là sự phiền muộn, cô độc là niềm vui thú
Cô đơn là một trạng thái cô lập, trong đó tâm trí tự phong kín và cách ly nó khỏi mọi mối quan hệ. Trong trạng thái đó, tâm trí nhận biết được nỗi cô đơn và nếu nó không phán xét điều đó, tức là tâm trí đã nhận thức và thôi trốn chạy; ắt hẳn khi ấy nỗi cô đơn sẽ trải qua một sự chuyển hóa. Sự chuyển hóa đó có thể coi là “sự cô độc”, và trong trạng thái cô độc đó không tồn tại nỗi sợ hãi. Tâm trí cảm thấy cô đơn vì đã tự cô lập mình khỏi các hoạt động thì e sợ sự cô đơn đó; nhưng nếu ta nhận biết mà không hề chọn lựa hay phán xét thì tâm trí sẽ không còn cảm thấy cô đơn nữa. Trong trạng thái cô độc đó sẽ không có bất kỳ sự gián đoạn nào cũng như bất kỳ sự tự phong kín nào; người ta phải cảm thấy cô đơn rồi sau đó mới đạt đến trạng thái cô độc đúng nghĩa. Cô đơn là một tình trạng đáng thất vọng, nhưng cô độc thì không. 
Chắc chắn là như thế, chúng ta phải cô độc – để mình được độc lập trước mọi tác động, mọi sự cưỡng buộc, mọi đòi hỏi, khao khát, hy vọng – thì tâm trí mới không còn cảm thấy thất vọng nữa. Sự cô độc rất cần thiết cho tinh thần, thế nhưng tâm trí sẽ không tài nào đạt được trạng thái ấy nếu chưa hiểu hết toàn bộ vấn đề xoay quanh nỗi cô đơn. Hầu như chúng ta đều cô đơn, mọi hoạt động của chúng ta hầu như đều dẫn đến sự thất vọng. Người hạnh phúc thì không cô đơn, người hạnh phúc là một người cô độc và độc lập; những hành vi cô độc đều khác biệt so với những hành vi cô đơn.
Liệu ta có thể sống cùng nỗi cô đơn?
Có lẽ nào chúng ta không nhận biết được tình trạng trống rỗng, thất vọng, cô đơn của mình, cùng toàn bộ chuỗi cảm xúc khi không thể dựa dẫm vào điều gì hay nương tựa vào ai? 
Phải chăng chúng ta chưa từng trải qua những khoảnh khắc cô đơn, đau buồn lạ thường hay thất vọng tột cùng mà chẳng vì lý do gì cả? 
Và phải chăng tình trạng cô đơn này đã luôn đày đọa chúng ta, khiến chúng ta cứ phải cố gắng trở thành một ai đó và luôn trăn trở về một điều gì đó? 
Tôi có thể chung sống với nỗi cô đơn, không trốn chạy khỏi nó và cũng không cố làm gì đó để khỏa lấp nó hay không? 
Tôi có thể sống chung với nó mà không cố thay đổi nó, định hình hoặc kiểm soát nó hay không? 
Nếu tâm trí tôi có thể làm vậy thì có lẽ nó sẽ vượt qua được nỗi cô đơn cùng cảm giác thất vọng ấy, tuy cũng không có nghĩa là nó sẽ hoàn toàn chuyển đổi thành niềm hy vọng cùng sự thành tâm; chỉ là nếu tôi có thể thấu hiểu nỗi cô đơn vốn luôn ở đó mỗi lúc tôi chán chường, e ngại hay run rẩy sợ hãi; nếu tôi không trốn chạy khỏi nó thì tâm trí tôi có chung sống hòa thuận với sự cô đơn được hay không?

Đừng trốn chạy, hãy để mình cô độc
Đã bao giờ bạn thử trải nghiệm cảm giác cô độc chưa? Khi đó bạn sẽ thấy không chỉ đặc biệt khó khăn để có được trải nghiệm đó mà nó còn đòi hỏi ở ta trí năng phi thường. Đó là vì tâm trí không muốn để chúng ta cô độc, nó sẽ trở nên bồn chồn không yên và sẽ tự khuấy động mình bằng nhiều kiểu trốn chạy. Vậy có phải chúng ta đang cố gắng lấp đầy khoảng trống lớn trong nội tâm bằng những điều đã biết. Chúng ta tìm hiểu xem làm thế nào để trở nên năng động, làm thế nào để hòa nhập vào xã hội; chúng ta dùi mài sách vở, học cách sử dụng máy móc. Điều chưa biết được ta cố che đậy bằng mọi điều đã biết. 
Chúng ta cố gắng lấp đầy sự trống rỗng trong mình bằng nhiều hình thức khác nhau của việc sở đắc kiến thức, các mối quan hệ hay của cải vật chất. Đó chẳng phải là toàn bộ tiến trình sinh tồn của chúng ta hay sao? Giờ đây, khi nhận ra điều bạn đang làm, bạn có còn cho rằng mình sẽ khỏa lấp được sự trống rỗng ấy hay không? Bạn đã thử nghiệm mọi cách thức để làm đầy khoảng không cô đơn ấy. Bạn đã bao giờ thành công chưa? Bạn thử đến rạp chiếu phim và chẳng thành công; do đó bạn lại đến với các bậc tôn sư hay những quyển sách, hay là bạn cố hòa nhập với xã hội, cố trở nên năng động hơn. Bạn đã từng thành công trong việc khỏa lấp nỗi cô đơn ấy chưa hay là bạn chỉ đơn thuần che đậy nó mà thôi? Nếu bạn chỉ che khuất nó thì mọi thứ vẫn ở trạng thái cũ nên sớm muộn gì nỗi cô đơn cũng sẽ trở lại. Nếu như bạn trốn chạy khỏi tất cả, thì rất sớm thôi bạn sẽ thấy mình trong bệnh viện tâm thần, hoặc tâm trí bạn sẽ trở nên cực kỳ trì độn. Đó là điều đang xảy ra khắp nơi trên thế giới đấy.
Tóm lược và trích đăng từ "Bạn đang nghịch gì với đời mình?" của J.Krishnamutri, bản dịch của Huỳnh Hiếu Thuận