Tấm bằng đại học dù ghi nhận nỗ lực của 3-4 năm qua, hậu tốt nghiệp thật ra chỉ có nghĩa rằng bạn sẽ đứng giữa ngã "n" đường:
- Học tiếp cao học tại Việt Nam hoặc nước ngoài
- Có 1 công việc 9-5 ở start-ups, MNCs, hoặc công ty vừa và nhỏ (SMEs)
- Khởi nghiệp  
- Làm freelancer nếu bạn đã có nhiều kinh nghiệm liên quan trước đó
- Hoặc bạn thất nghiệp. Thay vào đó là thời gian đi du lịch, refresh bản thân, tham gia các hoạt động thiện nguyện.
Từ trải nghiệm cá nhân (*xem thêm ở cuối bài*), mình đúc kết được một số điểm cộng và trừ cho các con đường hậu tốt nghiệp đại học. Vâng và những đúc kết này cũng là cá nhân luôn nhé (*a little warning*). Nhưng mình tin rằng nó sẽ có ích cho vài bạn với xuất thân bình thường, học vấn vừa đủ giỏi, và đã có vài kinh nghiệm làm part-time thời đại học nhưng chưa biết mình nên đi con đường nào hậu tốt nghiệp. 

1. Học tiếp cao học

- Điểm cộng: Bạn có nhiều thời gian để chuẩn bị trước khi học cũng như tập trung vào việc học. Đa phần mọi người đang học Thạc sĩ mà mình biết, đều đã phải đánh đổi thời gian đi làm (tức là nghỉ làm trong khoảng 2 năm hơn) để toàn tâm theo đuổi tấm bằng Master.
- Điểm trừ: Tài chính. Sinh viên mới ra trường thường chưa đủ khả năng để chi trả cho chương trình thạc sĩ (ở VN rơi vào khoảng 200-300 triệu/ năm, còn ở nước ngoài ví dụ như Mỹ thì khoảng 500 triệu). Nếu bạn có gia đình hỗ trợ, hoặc xin học bổng thành công thì game sẽ easy thôi.
Cá nhân mình nghĩ là thách thức lớn nhất nằm ở hiệu quả mà tấm bằng Master mang lại. Việc học thạc sĩ sẽ chỉ hiệu quả khi bạn đã biết mình thiếu gì, cần bổ sung gì, phục vụ cho công việc như thế nào, chứ không phải là "cứ thế học tiếp, bằng cao lương cao" .

2. Có 1 công việc 9-5

- Điểm cộng:  Sự ổn định về tài chính, sự yên tâm của ba mẹ, tạm thoát khỏi peer pressure. Là khởi đầu tốt cho hành trình sống độc lập và tìm 1 vị thế trong xã hội nên được đa số mọi người lựa chọn nè. 
- Điểm trừ:  Không có. Chỉ là ban đầu mọi thứ sẽ rất khó khăn, áp lực với 1 tấm chiếu mới trải: KH chửi, sếp la, làm việc sai lên sai xuống, không có tiếng nói, cảm thấy bí bách, thiếu tự do. Tuy nhiên với mình đây là trải nghiệm nên có để bạn mạnh mẽ hơn về tư duy, kĩ năng và thái độ, cũng như hiểu được mình là ai, phù hợp với kiểu công việc như vậy hay không. 

3. Khởi nghiệp

- Điểm cộng: Nghe ngầu, nhìn ngầu. Thoả mãn đam mê (nếu có)
- Điểm trừ: Dễ thất bại vì bạn thiếu kinh nghiệm, chưa có networking, chưa có vốn và tài chính vững chắc để dắt "đứa con" của mình đi qua lao đao (VD như dịch). Khi đã thất bại và từ bỏ con đường này, bạn sẽ bắt đầu trở lại ở 1 con đường khác từ con số 0 (kinh nghiệm, tiền, mối quan hệ). 

4. Làm freelancer

- Điểm cộng: Tự do, và ngầu. 
- Điểm trừ: Đối mặt với: "Freelancer là làm gì? Coi con ông A làm ở công ty B chức C lương X kìa". 
Thường với sinh viên mới ra trường, bạn có thể dễ dàng làm CTV cho nhiều dự án, nhưng để đi theo con đường này lâu dài cần có Thương Hiệu Cá Nhân - được thể hiện dễ dàng hơn qua chức vụ của bạn tại công ty, các giải thưởng bạn đã đạt được, các project đỉnh cao mà bạn đã từng involve. Hãy thử nghĩ xem, bắt đầu làm freelance ngay từ đầu thay vì làm công ty, bạn có cách nào để gây dựng THCN không nhé? 

5. Dành thời gian cho trải nghiệm

- Điểm cộng: Vui, cảm giác tươi trẻ, có chuyện để kể lại trong interview hoặc bạn bè, con cháu. Phù hợp với những tâm hồn xê dịch. Có khả năng vô tình va phải chân ái của đời mình trên đường đi. Hiểu bản thân hơn. 
- Điểm trừ: Tốn tiền, đối mặt với câu hỏi "Ủa tốt nghiệp xong sao chưa thấy đi làm", và chống chỉ định trong mùa dịch lây lan. 
Lời cuối: Như tất cả các lựa chọn trên đời, con đường nào ở trên cũng cần bạn đánh đổi. Nhưng tuổi trẻ có rất nhiều thời gian, tự do, và cơ hội; nên mình nghĩ rằng chúng ta có quyền thử và sai. Bạn có thể thử ổn định trước, có thể thử ung dung tự tại trước. 
Điều quan trọng là, bạn cảm thấy nó XỨNG ĐÁNG.  
Về mình:
Bây giờ, nếu hỏi mình đang lựa chọn điều gì, mình cũng không rõ lắm. Mình từng tìm hiểu về du học, tiếp tục thực tập ở 1 công ty TMĐT sau khi hoàn thành khoá luận 3 tháng. Mình đi du lịch từ trước Covid, còn giờ thì đang làm CTV Content mảng Giáo dục, CTV viết Newsletter tiếng Anh và team lead cho 1 số event online của tổ chức phi chính phủ về du học cao học Mỹ. Một brand đồ mặc nhà mà mình ấp ủ từ thời đại học cũng đang được triển khai với sự chung tay của vài người đồng đội.