Tôn giáo là một phần lâu đời trong lịch sử phát triển của loài người. Nó xuất hiện từ khi con người bắt đầu có những câu hỏi về sự sống, cái chết và những điều vượt ngoài hiểu biết. Tuy nhiên, tâm lý học tôn giáo lại hình thành tương đối muộn và đến nay vẫn còn là một lĩnh vực khá mới mẻ trong khoa học tâm lý.
Vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, tâm lý học tôn giáo bắt đầu được công nhận như một ngành nghiên cứu độc lập. Đây được xem là cột mốc quan trọng, đánh dấu bằng hàng loạt công trình của các nhà tâm lý học nổi tiếng.
Hiện nay, có thể thấy rằng, tâm lý học tôn giáo đang phát triển rất mạnh mẽ. Các nghiên cứu trong lĩnh vực này được triển khai theo nhiều xu hướng khác nhau, phản ánh sự phong phú trong cách con người lý giải và sống với niềm tin tôn giáo. Một số hướng tiếp cận nổi bật có thể kể đến như: nghiên cứu tôn giáo từ góc độ tâm lý học xã hội, nghiên cứu trên nền tảng phân tâm học của Freud và Jung, nghiên cứu dựa trên tâm lý học nhân văn của E. Fromm và G. Allport, hay tiếp cận theo học thuyết nhu cầu của A. Maslow (Vũ Dũng, 1998).
Sau một thời gian “cày xới” tài liệu, Kiến đã tổng hợp lại những góc nhìn về tôn giáo qua lăng kính của những nhà tâm lý các trường phái tâm lý học tiêu biểu theo một cách dễ hiểu và gần gũi hơn. Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu về “học thuật chính gốc" hơn thì xem phần tài liệu tham khảo ở cuối nha!

Phân tâm học của Freud

Freud cho rằng tôn giáo như một kiểu "ảo tưởng", không phải điều thiêng liêng thật sự, mà chỉ là điều con người tưởng tượng ra để tự an ủi bản thân. Theo ông, khi con người sợ hãi, yếu đuối hoặc không kiểm soát được cuộc sống, họ tạo ra hình ảnh một “đấng quyền năng” để cảm thấy được bảo vệ.
Mặc dù ông không tin vào giá trị thật của tôn giáo, ông vẫn công nhận rằng tôn giáo giúp con người sống tốt hơn, giữ kỷ luật và vượt qua nỗi khổ trong cuộc sống.

Tâm lý học hành vi của SKinner

Skinner xem tôn giáo giống như một cách để điều chỉnh hành vi con người. Theo ông, tôn giáo dùng phần thưởng và trừng phạt (như “làm điều tốt thì được lên thiên đàng, làm điều xấu thì bị phạt”) để khiến con người hành động theo những quy tắc nhất định và nó giúp duy trì trật tự xã hội bằng cách hướng dẫn con người cư xử “đúng mực”.

Tâm lý học nhân văn của A. Maslow

Maslow cho rằng tôn giáo là cách con người chạm đến những cảm xúc sâu sắc và ý nghĩa nhất trong cuộc sống. Ông gọi đó là “trải nghiệm đỉnh” – những khoảnh khắc ta cảm thấy mình hòa vào vũ trụ, thấu hiểu cuộc đời, và thấy điều thiêng liêng trong cả những điều bình thường.
Ông xem tôn giáo là một con đường để vượt qua tình trạng “vô giá trị” và đạt được sự trưởng thành tâm lý, hiện thực hóa bản thân.

Chủ nghĩa thực dụng (pragmatism) của William James

William James cho rằng tôn giáo không phải chỉ là chuyện tin vào cái siêu nhiên, mà là những trải nghiệm tâm linh sâu sắc mà mỗi người cảm nhận theo cách riêng. Với ông, điều quan trọng không phải là tôn giáo đúng hay sai, mà là nó có giúp ích gì cho cuộc sống con người hay không.
Nếu niềm tin tôn giáo giúp ai đó sống tốt hơn, cảm thấy an yên, có ý nghĩa sống và biết cách vượt qua khó khăn thì như vậy, tôn giáo có giá trị.
Tôn giáo dưới góc nhìn tâm lý học đã góp phần phản ánh thế giới nội tâm đầy phức tạp của con người xoay quanh niềm tin. Nhờ các học thuyết khác nhau, chúng ta không chỉ có thêm nhiều cách nhìn nhận tôn giáo, mà còn có thêm... vài chục cách lý giải vì sao con người cứ mãi hướng về điều thiêng liêng này. Dù hiểu theo cách nào thì, tôn giáo vẫn chính là một phần của tâm lý con người.
Follow Kiến để cùng nhau thức học tâm lý nhoa ❤ #kientamly #kienthuc #tamly #psychology #tamlyhoc
Tài liệu tham khảo: 1. Vũ Dũng. (1998). Tâm lý học tôn giáo. Hà Nội: NXB Khoa học xã hội. 2. Freud, S. (1933). New introductory lectures on psycho-analysis. W W Norton & Co. 3. Freud, S. (1964). The future of an illusion. Doubleday. 4. Skinner, B. F. (1973). Beyond freedom and dignity (1971). New York: Bantam, Vintage Book. 5. Maslow, A. H. (2021). Religions Values and Peak-Experiences. Rare Treasure Editions. 6. James, W. (1902). The varieties of religious experience: A study in human nature. Longmans, Green and Co. https://doi.org/10.1037/10004-000

Tâm_lý_học Giáo_dục Bắt đầu với tâm lý học Tâm lý học thường ngày Tâm lý học chữa lành Tâm lý học etcetera